247. TURNUS IS BROUGHT TO BAY.

Nec plura effatus, saxum circumspicit ingens,
Saxum antiquum, ingens, campo quod forte iacebat,
Limes agro positus, litem ut discerneret arvis.
Vix illud lecti bis sex cervice subirent,

Qualia nunc hominum producit corpora tellus.
Ille manu raptum trepida torquebat in hostem,
Altior insurgens, et cursu concitus, heros.

Sed neque currentem se, nec cognoscit euntem,
Tollentemve manu, saxumque immane moventem:
Genua labant; gelidus concrevit frigore sanguis.
Tum lapis ipse viri, vacuum per inane volutus,
Nec spatium evasit totum, nec pertulit ictum.
Ac velut in somnis, oculos ubi languida pressit
Nocte quies, nequidquam avidos extendere cursus
Velle videmur, et in mediis conatibus aegri
Succidimus; non lingua valet, non corpore notae
Sufficiunt vires, nec vox aut verba sequuntur:
Sic Turno, quacunque viam virtute petivit,
Successum dea dira negat. Tum pectore sensus
Vertuntur varii. Rutulos adspectat, et urbem,
Cunctaturque metu, telumque instare tremiscit;
Nec, quo se eripiat, nec, qua vi tendat in hostem,
Nec currus usquam videt, aurigamve sororem.
Cunctanti telum Aeneas fatale coruscat,
Sortitus fortunam oculis; et corpore toto
Eminus intorquet. Murali concita nunquam
Tormento sic saxa fremunt, nec fulmine tanti
Dissultant crepitus. Volat atri turbinis instar
Exitium dirum hasta ferens, orasque recludit
Loricae, et clipei extremos septemplicis orbes,
Per medium stridens transit femur. Incidit ictus
Ingens ad terram duplicato poplite Turnus.
Consurgunt gemitu Rutuli, totusque remugit
Mons circum, et vocem late nemora alta remittunt.
Aen., xii, 896-929.

Q. HORATIUS FLACCUS, 65-8 B. C.

248. THE LOVE OF MONEY.

Ille gravem duro terram qui vertit aratro,
Perfidus hic caupo, miles, nautaeque per omne
Audaces mare qui currunt, hac mente laborem
Sese ferre, senes ut in otia tuta recedant,
Aiunt, cum sibi sint congesta cibaria: sicut
Parvola, nam exemplost, magni formica laboris
Ore trahit quodcumque potest atque addit acervo,
Quem struit, haud ignara ac non incauta futuri.
Quae, simul inversum contristat Aquarius annum,
Non usquam prorepit et illis utitur ante

Quaesitis sapiens, cum te neque fervidus aestus
Demoveat lucro, neque hiems, ignis, mare, ferrum,
Nil obstet tibi, dum ne sit te ditior alter.
Quid iuvat, immensum te argenti pondus et auri
Furtim defossa timidum deponere terra?

'Quod, si conminuas, vilem redigatur ad assem.'
At ni id fit, quid habet pulchri constructus acervus ?
Milia frumenti tua triverit area centum:

Non tuus hoc capiet venter plus ac meus, ut si
Reticulum panis venales inter onusto

Forte vehas umero, nihilo plus accipias quam
Qui nil portarit. Vel dic, quid referat intra
Naturae fines viventi, iugera centum an

Mille aret? At suavest ex magno tollere acervo.' Dum ex parvo nobis tantundem haurire relinquas, Cur tua plus laudes cumeris granaria nostris?

Ut tibi si sit opus liquidi non amplius urna

Vel cyatho, et dicas 'magno de flumine malim,
Quam ex hoc fonticulo tantundem sumere.' Eo fit,
Plenior ut siquos delectet copia iusto,

Cum ripa simul avolsos ferat Aufidus acer.
At qui tantuli eget, quantost opus, is neque limo
Turbatam haurit aquam neque vitam amittit in undis.

At bona pars hominum decepta cupidine falso

'Nil satis est,' inquit, 'quia tanti quantum habeas sis.'

Quid facias illi ?

Quatenus id facit.

Iubeas miserum esse, libenter

Ut quidam memoratur Athenis

Sordidus ac dives, populi contemnere voces
Sic solitus: Populus me sibilat, at mihi plaudo
Ipse domi, simul ac nummos contemplor in arca.'
Tantalus a labris sitiens fugientia captat
Flumina. Quid rides? Mutato nomine de te
Fabula narratur: congestis undique saccis
Indormis inhians et tamquam parcere sacris
Cogeris aut pictis tamquam gaudere tabellis.
Nescis quo valeat nummus? quem praebeat usum ?
Panis ematur, olus, vini sextarius, adde,
Quis humana sibi doleat natura negatis.

An vigilare metu exanimem, noctesque diesque
Formidare malos fures, incendia, servos,
Ne te conpilent fugientes, hoc iuvat? Horum
Semper ego optarim pauperrimus esse bonorum.
At si condoluit temptatum frigore corpus
Aut alius casus lecto te adfixit, habes qui
Adsideat, fomenta paret, medicum roget, ut te
Suscitet ac reddat gnatis carisque propinquis?
Non uxor salvum te volt, non filius; omnes
Vicini oderunt, noti, pueri atque puellae.
Miraris, cum tu argento post omnia ponas,
Si nemo praestet, quem non merearis, amorem?
At si cognatos, nullo natura labore

Quos tibi dat, retinere velis servareque amicos,
Infelix operam perdas: ut siquis asellum
In campo doceat parentem currere frenis.

Sat., I, i, 28-91.

249. TRUTHS ARE BEST TAUGHT TO THE YOUNG BY WARNING EXAMPLES.

Insuevit pater optimus hoc me

Ut fugerem, exemplis vitiorum quaeque notando.

Cum me hortaretur, parce, frugaliter, atque

Viverem uti contentus eo, quod mi ipse parasset:
'Nonne vides, Albi ut male vivat filius? utque
Barrus inops? Magnum documentum, ne patriam rem
Perdere quis velit.' A turpi meretricis amore
Cum deterreret: Scetani dissimilis sis.'

Ne sequerer moechas, concessa cum venere uti
Possem: Deprensi non bella est fama Treboni,'
Aiebat. Sapiens, vitatu quidque petitu

Sit melius, causas reddet tibi: mi satis est, si
Traditum ab antiquis morem servare tuamque,
Dum custodis eges, vitam famamque tueri
Incolumem possum.

Simul ac duraverit aetas

Membra animumque tuum, nabis sine cortice.' Sic me
Formabat puerum dictis, et sive iubebat,

Ut facerem quid: 'Habes auctorem, quo facias hoc,'
Unum ex iudicibus selectis obiciebat;

Sive vetabat: 'An hoc inhonestum et inutile factu
Necne sit, addubites, flagret rumore malo cum
Hic atque ille?' Avidos vicinum funus ut aegros
Exanimat, mortisque metu sibi parcere cogit:
Sic teneros animos aliena opprobria saepe
Absterrent vitiis.

Sat., I, iv, 105–129.

250. THE EPICUREAN DOCTRINE AS TO PROVIDENCE.

Postera tempestas melior, via peior ad usque
Bari moenia piscosi; dein Gnatia lymphis
Iratis exstructa dedit risusque iocosque,
Dum flamma sine tura liquescere limine sacro
Persuadere cupit. Credat Iudaeus Apella,

Non ego namque deos didici securum agere aevum,
Nec, siquid miri faciat natura, deos id

Tristes ex alto caeli demittere tecto.

Sat., I, v, 96-103.

251. A BORE.

Ibam forte Via Sacra, sicut meus est mos,
Nescio quid meditans nugarum, totus in illis;
Accurrit quidam notus mihi nomine tantum,

6

Arreptaque manu: Quid agis, dulcissime rerum?'

'Suaviter, ut nunc est,' inquam, et cupio omnia quae vis.' Cum adsectaretur: Num quid vis?' occupo. At ille: 'Noris nos,' inquit; 'docti sumus.'

Hic ego 'Pluris
Hoc' inquam mihi eris.' Misere discedere quaerens,

Ire modo ocius, interdum consistere, in aurem
Dicere nescio quid puero, cum sudor ad imos
Manaret talos. O te, Bolane, cerebri
Felicem!' aiebam tacitus, cum quidlibet ille
Garriret, vicos, urbem laudaret. Ut illi

Nil respondebam, Misere cupis,' inquit,' abire:
Iamdudum video; sed nil agis; usque tenebo;

Prosequar hinc quo nunc iter est tibi.' 'Nil opus est te
Circumagi: quendam volo visere non tibi notum ;

Trans Tiberim longe cubat is, prope Caesaris hortos.'
'Nil habeo quod agam, et non sum piger, usque sequar te.'
Demitto auriculas, ut iniquae mentis asellus,
Cum gravius dorso subiit onus. Incipit ille:
'Si bene me novi, non Viscum pluris amicum,
Non Varium facies: nam quis me scribere plures
Aut citius possit versus? quis membra movere
Mollius? invideat quod et Hermogenes, ego canto.'
Interpellandi locus hic erat: 'Est tibi mater,

Cognati, quis te salvo est opus?' 'Haud mihi quisquam :
Omnes composui.' "Felices! Nunc ego resto.
Confice namque instat fatum mihi triste, Sabella
Quod puero cecinit divina mota anus urna:
"Hunc neque dira venena, nec hosticus auferet ensis,
Nec laterum dolor aut tussis, nec tarda podagra;
Garrulus hunc quando consumet cumque: loquaces,
Si sapiat vitet, simul atque adoleverit aetas."

Sat., I, ix, 1-34.