10

I-oekat nakan, man kĕrina ras silihna, ras toerangna. I-daboehken toerangna 21) nakan koetĕroeh karang. simpoekoel, ras bengko manoek.

Énggo kĕrina ĕlah man: „,'ndo, ngisapkěn silih! koega kin bantji bahan pěngindota kin nge silihkoe," nina běngkila si Laga Mān Ngisap ija. 'Ndo kampilndoe 'ndai silih," nina bapa.

"

Rělboeh 9) itĕroeh nari: „O, bapa!" Nina bapa : Kai nge ndija silih ?" -„Bagi sora si Laga Man koe-akap," nina silihna.

„O, bapa! idja koe-tjibalken ranting enda 'ndai?" nina si Laga Man noengkoen. Tersenggět bapana, poelkana 3) pintōen, idah enggo rongga kĕrina ibas kěsain 10), ampekěnna 3) kajoe 'ndai ibás toerena, toere pe roentoeh.

„Koegalah e naké! enggo i-babana kajoe 'ndai kĕrina, ĕnggo toere a pe roentoeh. Mate ningen 11), labo kěpe mate! Natekoe 'ndai mate ija. Koega děnga gëlah ninta taresa! nina bapana.

roemah."

Labo 'mbijar silih" nina bengkila si Laga Män, „akoe gija 'ndilosa koe

9) Relboeh. Hier komt duidelijk de algemeene, onbepaalde beteekenis uit, die soms de werkwoorden met het praefix ĕr (r, rẻ) hebben, zoodat ze, gelijk in dit geval, soms 't best met eene onpersoonlijke uitdrukking: er wordt geroepen, enz. worden weergegeven. 10) Kesain, dorpsplein, eigentlijk de heele ruimte in het dorp, die niet bebouwd is. In de dorpen in Toba vormt de alaman kesain, inderdaad een soort plein, doch in de Karo'sche dorpen is er geen regelmaat te bespeuren in de plaatsing der huizen.

Het woord kesain acht v. d. T. waarschijnlijk afgeleid van hasaja, dat in de uitdrukking tonga ni hasaja= hoeta (dorp), Mandailingsche andoengtaal, voorkomt, maar anders specerijen, ingrediënten enz beteekent. De Dairische spelling kesejan geeft hieraan wel eenigen steun. Toch lijkt mij de afleidiing van sai (mesai) = zonder onkruid, schoon, onbegroeid enz. waarschijnlijker; kesain is dan eene onbegroeide plaats, wat een dorpsplein uit den aard der zaak is.

11) Ningen, een afgeleid woord, dat door zijn vorm aan een passief-verbaal substantief doet denken, en ook zoo kan vertaald worden, zoodat men het eigenlijk zou moeten weergeven met: wat behoort gezegd te worden", gelijk bijv. dahīn werk, veldarbeid, eigenlijk beteekent:,,wat behoort nagekomen te worden", van 'ndahi.

Toch bestaat er geen werkwoord ning of ningi.

=

Ook ning is zelfst. nw., maar 't komt niet meer op zich zelf voor; men heeft het nog in ningkoe, nindoe (voor ning-ndoe), nina (eig. ning-na) enz. = ik zeg, gij zegt, hij zegt, of letterlijk: mijn, uw, zijn woord, gezegde.

=

echo,

Ook de vorm ling komt in 't Bat. voor in de woorden aloeling, oeliling letterlijk:,,die antwoord geeft op (aloe), die herhaalt (oelih), het gezegde. De 1 voor

n is misschien ook te verklaren uit invloed van de voorafgaande 1. Ook aloling (nm. v. e. dorp) welks klemtoon op de ultima voor v. d. T. duister was, is, dunkt mij, hierdoor verklaard.

11

„Énggo baba ko kěrina koe roemah ranting 'ndai, toere pe roentoeh! Arah batang kajoe enda ko koedās," nina bengkilana, „maka ko mãn."

I-běrekĕnna ngisap. nastasi dahan-dahan kajoe.

Bapana enggo 'mbijar. I-katakěnna kĕrina koeta
I-tastasina kĕrina djadi ranting.

I-kataken bapana : Boewatlah kěrbo sada gělah bĕre man ija, anakkoe. Raskěn kěrina, nasak běngkona, enggo akapna latih, i babana rantingta enda kĕrina, gělah 12) e si-běre man". Enggo tasak, i-atoer kĕrina, i-dilo si Laga Mān man. „Mānkěn, anakkoe, enggo kam latih," nina bapana Kĕri kěrbo sada i-pānna, ras bēngkaoe kěrina, ras nakan. La nai kěnān sada pe!

I-běreken bapana amak, nina: „to, mědčmkěn koe djamboerta." Lawěs ija. Toendoeh, si Laga Man, arih arih kĕrina bapana ras silihna, ras giněmgěmna kĕrina. „Koegalah pěrbanta 'ndija, arih arih kita kĕrina," nina kata giněmgěmna.

Měsěra me si akap kĕrina roekoer; bagé galangna kajoe si tabah 13) kam 'ndai, 'ndoempangsa, i-babana koe roemah, e maka koe-akap soesah roekoer," nina kalak.

„Lit kap sada dělěng batoe galang, těnahkěn sekali nari ija i běrněh." „Bage, bage," nina bapana, silih mabaisa koe běrněh, kita 'ngkoeroeksa kĕrina, idās."

Baba 3) bengkilana si Laga Man koe běrněh. Maka ĕrdalin ija ras běngkilana, těgoena 3) sada kambing. Sěh i běrněh, i-tambatkěnna kambing. „Ijani kambingta enda, akoe moewat roedang kapijas; ola tadingkěn kam, ola kari i-pan arimo," nina běngkilana.

Lang! ola akoe tadingken. Di langnga kam rěh, labo koe tadingkěn, nina si Laga Man.

Maka seh idas dělěng bengkilana, i-raskěnna 'ngkoeroeksa kĕrina, ras ginĕmgěm, sada koeta kĕrina. Enggo me sitengah batoe idah i-koeroek, e maka i-ongkilna.

kotip!"

Mělawěn akapna rěh bengkilana, i-ělboeh si Laga Man: „Běngkilá, běngkilá,

„Kotip ongkil" nina běngkila,,,lit sorana i-běrněh." E, maka i-kotipna kĕrina, mintěr ěrdelang batoe si ’ndai. E maka idoempangna si Laga Mãn, pělnat !

12) 't Gebruik van gelah is hier vreemd. De vertaling eischt,,daarom", doch dit wordt gewoonlijk weergegeven met sabap-e. Gelah beteekent,,opdat". Zonder volgende e, zou men hier ook een goeden zin hebben. Gelah achter een zin, die dan ook hoofdzin kan zijn, is dikwijls te vertalen met ,,laat".

Lawes akoe gelah = laat ik gaan; dat ik ga.

Heel dikwijls wordt gelah verkort tot lah en 't is zelfs waarschijnlijk, dat het enclitische lah in 't Karo'sch, dat evenals het Mal. lah gebruikt wordt, eene verkorting van gelah is.

12

Koe roemah kalak kěrina, sijakap 13) latih kĕrina. „Boewat sada lěmboe bahan bengkota," nina bapa si Laga Man Maka i-boewatna, i-pantěmna; deba ĕrdakan, deba noetoengsa. E, maka tasak kĕrina, mintěr man kěrina.

Atekoe min ĕnggo mate si Laga Man, i-doempang batoe 'ndai; měgandjang

kal idas dělěng nari," nina bapa.

Latih sijakap kĕrina. Enggo man, ngisap kěrina Lawěs koe roemah, sidahi 13) roemahna. Sitik nari enggo běn.

Maka danak-danak měděm, sintoewa-sintoewa ĕrtjakap denga kĕrina. E maka ĕrtjakap idje kěrina, rěh si Laga Man Maka i-babana batoe si galang 'ndai, i djoedjoengna.

„O, bapa nina, „idjo koe bahan batoe enda 'ndai?'-- „Idjém" nina bapana. E, maka i-běntěrkěnna ibas tengah kěsain. Enggo kěna sada sapo, i tindih batoe si 'mbělin; enggo měhoeli batoe 'ndai man pěrkoendoel-koendoelen djělma kĕrina.

E maka 'mbijar ka bapana ras bengkilana i roemah, idahna batoe 'ndai ĕnggo ibaba si Laga Man koe roemah.

„Koega pěrarihta 'ndilosa koe roemah, e silih?' nina bapa.

„Oela na 'mbijar: 'mbijar kita tentoe i-boenoehna kita; batoe 'ndai si galang i babana!" nina silihna. Maka la nai 'mbijar bapana; mate, mate! atena. Lawěs ja koetĕroeh, 'ndilo si Laga Man. Nina si Laga Man: „ljani kambing 'ndai nina bengkila ibas běrněh; mě roedang akoe nina běngkila, tapi 'ngkoeroek batoe si galang 'ndai idas oeroek, moenoeh akoe ate kena kĕrina, ras bengkila, bapa, bibi, ras nande. Di moenoeh akoe noewate, ma bage; ariharih kitalah kĕrina ras bapa, ras nande ras bengkila, ras toerangkoe kĕrina. Boewatlah, nande! man bangkoe boenga-boenga pitoe lambar; oetang bibi tjimpa pitoe 'mpoekoel; bengkila roetang boelang boelang silambar, toerangkoe roetang kampil si lambar, bapa roetang piso sada, mama pěměnting sada".

E maka i-běrekěnna kĕrina.

Ma digé bagė, bapangkoe, nande, bengkila, bibi kĕrina, ena kam toerangkoe kĕrina sajěp-sajěp. mela kal oekoerndoe ngěněhěn akoe, gělah akoe lawěs; ola ĕrsajěp; ras kita gija ate, di makan si ben la ne těrboewat? Di bage bage me kam kĕrina, endam akoe běrkat, ola akoe ĕrbanggĕr-bangger", bage katana si Laga Mãn.

Maka idas batoe si galang 'ndai i těpoekna, lawěs ija.

13) Sijakap. Hier is si niet het pron. praefix 1sten persoon meerv. inclusief, reden, waarom ik het niet door een trait d'union van akap heb gescheiden.

Het is het Dairische měrsi, voor den ww. stam, dat in de vertaling moet weergegeven worden door ieder (allen, maar dan ieder persoon op zich zelf genomen): sidahi roemahna kerina ieder ging naar zijn (eigen) huis.

=

13

Maka lawěs ija nijar-nijar ilas tengah kerangěn Limboe 14) raja.

"

E, maka djoempa ija ras si Péngěltěp si mate begoe. Ise e?" nina si Pěngěltěp. „Akoe", nina si Laga Man. „Sendah akoe djoempam djoekoet radja,' nina si Pěngěltěp E, totōn maka djelma ĕrnijar-nijar 15) pe" nina si Laga Man. E, i-ěltěp si Pengěltep si Laga Man.

„Boewang sija! Man kai e ěltěpěn akoe, kěna pe labo i-panna," nina si Laga män, „e maka ola kam nijar-nijar ibas tengah kěrangen Limboer e." „Kai bijarkoe!" nina si Pěngěltěp. „Toehoe la ko 'mbijar?" nina si Laga Mān. Toehoe" nina si Pěngěltěp.

Maka i-ajaki si Laga Mãn, tipakna, 3) městak itěngah awang-awang si Pěngěltěp! E maka 'ndaboeh; sěh itěroeh ngě těrkětěs.

I boewat si Laga Man boenga-boenga 'ndoebe sitik, tjimpa sintjirtjir, enda i tamana i babah si Pěngěltěp, mintěr ija 'nggěloch. Nina si Pěngěltěp: „Němbah akoe bandoe, ola akoe i-boenoch kam, si-ěmbah-ĕmbah kampilndoe akoe gija."

„Em katangkoe 'ndai, mintěs ko měrawa ngěněhěn akoe, boedjoer katangkoe man bam,” nina si Laga mãn E maka ras ja ĕrdalin. I-tempi si Pěngěltěp kampil si Laga Mãn. Doewa dalinna ras, sijar-sijar kěrina Limboe raja, ija doewana. Maka djoempa ija ras si Pengĕrintak Boeloeh Soengsang. „Koedja nge nijar nijar, nina Boeloch Soengsang."

La rarangěn djělma ibas kěrangen Limboe raja" nina si Laga Mān. „Kai maka lang nindoe?" nina si Bocloeh Soengsang.

,,Ma lít si ngatakěn bagé ĕnggo děkahkoe sijar-saijar ibas kérangen Limboe raja" nina si Laga Man.

14) Men vindt limboe raja, rimboe raja, limboer raja. 't Juiste woord is limboer, want dit woord beteekent de lange dorens van de groote rottan soorten als 'mbelno, goewang-goewang, die men vooral in oerwoud vindt. In het Tobasch, dat geen 1 en r in één woord duldt, moet dit worden rimboer, vg. ook lenggoer K. ronggoer T. e. a. Met limboe spint van een boom, heeft het niets te maken.

=

=

15) Ernijar-nijar. Naar de wijze waarop dit woord is gevormd, zou men bijv. in het Maleisch de praefixa ber en me tegelijk voor het grondwoord mogen plaatsen.

Gelijk uit het later voorkomende ernentoc (van tentoe) blijkt, is deze vorming in het Karo'sch geen zeldzaamheid. Ze is alleen mogelijk, doordat verscheidene woorden, die den aanvangsconsonant in een nasaal verwisseld hebben, geheel het karakter van een actief-duratief ww. verloren hebben, en geheel objectief zijn geworden.

Zoo is bijv. een manoek nepet (van tepet) een kip die steen vast op dezelfde plaats hare eieren legt, (vg Fidji nofo wonen, eigenlijk dus: eene vaste plaats hebben).

't Omgekeerde geval komt ook voor, en wel om dezelfde reden. Zoo zijn er woorden, die na er (r, re) aangenomen te hebben, ook nog het act-duratief praef. nge voor zich nemen.

ěmbah (i-ẽmbah), rẽmbah, ngërěmbahi.

oelah (i-oelah) roelah, ngĕroelahi.

14

„Akoe pe 'mbělin, 'mbělin ibas tengah kerangěn enda!" nina si Boeloeh Soengsang; ma līt djelma, di djoempa, hage tjakapna!"

Radoe djoempam kita sendah; di la kam mate, akoe mate; sẽndah kam měrijah me!" nina si Laga Man.

Maka i-rintak Boeloeh Soengsang boeloeh 'mboer, i tjaboetna, enggo mě roewah ras taněh, ras oeratna. E, maka i toetoekenna si Laga Man, noeroek si Laga Man arah těroeh.

E maka i-tipak si Laga Man, mintěr kitjat si Boeloeh Soengsang. Maka tangis si Boeloeh Soengsang.

,,Enam katangkoe 'ndai měna kita arih-arib, mintěs kam merawa," nina si Laga Män.

„Di bagé, němbah akoe, tangtangi nahekoe e" nina Boeloeh Soengsang. I-tangtang si Pengěltěp Boeloeh Soengsang Enta dage piso e," nina Boeloeh Soengsang. E maka i-běrekěn si Laga Man. I-takilna boeloeh 'ndai maka mě loewah nahena.

Maka i-běrekěn si Laga Man ngisap Boeloeh Soengsang. Ngisap ja těloena. Enggo ras ngisap, arih-arih ija.

„Idjanari kam!" nina Boeloeh Soengsang.

,,Akoe ĕrdalin dalin, ma pět nandekoe, toerangkoe kěrina; poewas ngěněhǎn akoe, e maka akoe ĕrdalin dalin." Si kai dage gělarndoe, e těman?" nina si Boeloeh Soengsang. Gělarkoe si Laga Man" - „Těmanndoe e, senina kam doewana?,,Labang". „E, dagé, si kai gělarna?" Si Pengěltěp Begoe."— „Ola nai kita roebat těloena" nina si Boeloeh Soengsang, kam bapa kami doewana." E maka la ne roebat ija.

"

Lawěs ka ja ĕrdalin-dalin, i-lawěsina pitoe lapis dělěng. Ngadi ka ija ngisap. Lit sada dělěng nari. Sěh ija idas, i-tatapna koe běrněh. Idahna koeta sada, noesoer ija koedje. 'Ndahi djělma idje, perdagang lada. E maka koe sapo ja, i-datna 16) i sapo pengoeloe dagang. I-běrekěnna ngisap. I-běrekěn pengoeloe ngisap ka.

„Akoe koetĕroeh 'ntisik," nina pengoeloe Noesoer ija koetĕroeh, sijar-sijar 3) ginĕmgěmna kĕrina lima poeloeh kalak, i-katakěnna poeloeng. E, maka ariharih kěrina idje: „Lit djělma těloe kalak koe sapokoe dagangta enda, ma kalak e pang koebas sapokoe, 'mbijar kalak" nina pengoeloe dagang.

Si-boenoeh gělah, si pan", nina giněmgěm. Bagé" nina pěngoeloe. E maka 'nggaroet ija kĕrina pisona.

16) I-datna. Zelden vindt men deze constructie. Meestal vindt men dat of datsa. Goed gebruikt geeft men er echter een fijn onderscheid mee aan. Dat in de beteekenis van,,vinden",,verkrijgen" wordt meestal niet vervoegd. Beteekent het echter: ontmoeten, toevallig aantreffen, dan kan de vervoegde vorm gebezigd worden.

't Gebruik geeft dan echter de voorkeur aan het niet samengetrokken woord, nl. dapet, dus koe-dapet, i-dapet kam (ko), i-dapětna.