Ianiculum quoque ad

num, ad Murciae datae sedes.
iectum, non inopia loci, sed ne quando ea arx hostium
esset. Id non muro solum, sed etiam ob commodita-
tem itineris ponte Sublicio, tum primum in Tiberim
facto, coniungi urbi placuit. Quiritium quoque fossa, 5
haud parvum munimentum a planioribus aditu locis, Anci
regis opus est. Ingenti incremento rebus auctis cum
in tanta multitudine hominum discrimine recte an per-
peram facti confuso facinora clandestina fierent, carcer
ad terrorem increscentis audaciae media urbe inminens
foro aedificatur. Nec urbs tantum hoc rege crevit sed
etiam ager finesque: silva Mesia Veientibus adempta
usque ad mare imperium prolatum, et in ore Tiberis
Ostia urbs condita, salinae circa factae; egregieque re-
bus bello gestis aedis Iovis Feretrii amplificata.

Tarquinius Priscus comes from Etruria to Rome, where he
gains the affections of the people and the confidence of the
king.

15

XXXIV. Anco regnante Lucumo, vir inpiger ac divi-
tiis potens, Romam commigravit cupidine maxime ac spe
magni honoris, cuius adipiscendi Tarquiniis — nam ibi
quoque peregrina stirpe oriundus erat facultas non fu-
erat. Demarati Corinthii filius erat, qui ob seditiones 20
domo profugus cum Tarquiniis forte consedisset, uxore
ibi ducta duos filios genuit. Nomina his Lucumo atque
Arruns fuerunt. Lucumo superfuit patri bonorum om-
nium heres, Arruns prior quam pater moritur uxore
gravida relicta. Nec diu manet superstes filio pater; 25
qui cum ignorans nurum ventrem ferre inmemor in te-
stando nepotis decessisset, puero post avi mortem in

مه

nullam sortem bonorum nato ab inopia Egerio inditum Dature.

nomen. Lucumoni contra omnium heredi bonorum cum
divitiae iam animos facerent, auxit ducta in matrimonium 30
Tanaquil summo loco nata, et quae haud facile his, in

εί

Newcomers.

quibus nata erat, humiliora sineret ea, quo innupsisset. Spernentibus Etruscis Lucumonem exule advena ortum, ferre indignitatem non potuit, oblitaque ingenitae erga patriam caritatis, dummodo virum" honoratum videret, 5 consilium migrandi ab Tarquiniis cepit. Roma est ad id potissimum visa: in novo populo, ubi omnis repentina atque ex virtute nobilitas sit, futurum locum forti ac strenuo viro; regnasse Tatium Sabinum, arcessitum in regnum Numam a Curibus, et Ancum Sabina matre i ortum nobilemque una imagine Numae esse. Facile persuadet ut cupido honorum, et cui Tarquinii materna taptum patria esset. c.

'Sublatis itaque rebus amigrant Romam. Ad Iani
culum forte ventum erat. Ibi ei carpento sedenti cum
15 uxore aquila suspensis demissa leniter alis pilleum aufert,
superque carpentum cum magno clangore volitans rursus,

Dvelut ministerio divinitus missa, capiti apte reponit, inde
sublimis abit. Accepisse id augurium laeta dicitur Ta-
naquil, perita, ut vulgo Etrusci, caelestium prodigiorum
20 mulier.

Excelsa et alta sperare conplexa virum iubet :
eam alitem, ea regione caeli et eius dei nuntiam venisse,
circa summum culmen hominis auspicium fecisse, levasse
humano superpositum capiti decus, ut divinitus eidem
redderet. Has spes cogitationesque secum portantes ur-
25 bem ingressi sunt, domicilioque ibi conparato L. Tar-
quinium Priscum edidere nomen. Romanis conspicuum
eum novitas divitiaeque faciebant, et ipse fortunam be-
nigno adloquio, comitate invitandi beneficiisque quos po-
terat sibi conciliando adiuvabat, donec in regiam quoque
30 de eo fama perlata est. Notitiamque eam brevi apud
, regem liberaliter dextreque obeundo officia in familiaris
amicitiae adduxerat iura, ut publicis pariter ac privatis
consiliis bello domique interesset, et per omnia expertus
postremo tutor etiam liberis regis testamento institueretur.

LIBER I. CAP. XXXV.

45

At the death of Ancus he is chosen fifth king. He establishes the "gentes minores," conquers Apiolae, lays out the Circus Maximus and institutes the "ludi Romani."

XXXV. Regnavit Ancus annos quattuor et viginti, cuilibet superiorum regum belli pacisque et artibus et gloria par. Iam filii prope puberem aetatem erant. Eo magis Tarquinius instare, ut quam primum comitia regi creando fierent; quibus indictis sub tempus pueros ve-5 natum ablegavit. Isque primus et petisse ambitiose regnum et orationem dicitur habuisse ad conciliandos plebis animos conpositam : se non rem novam petere, quippe qui non primus, quod quisquam indignari mirarive posset, sed tertius Romae peregrinus 10 regnum adfectet; et Tatium non ex peregrino solum sed etiam ex hoste regem factum, et Numam ignarum urbis non petentem in regnum ultro accitum: se, ex quo sui potens fuerit, Romam cum coniuge ac fortunis omnibus commigrasse; maiorem partem aetatis eius, qua 15 civilibus officiis fungantur homines, Romae se quam in vetere patria vixisse; domi militiaeque sub haud paenitendo magistro, ipso Anco rege, Romana se iura, Romanos ritus didicisse; obsequio et observantia in regem cum omnibus, benignitate erga alios cum rege ipso cer- 20 haec eum haud falsa memorantem ingenti consensu populus Romanus regnare iussit. Ergo virum cetera egregium secuta, quam in petendo habuerat, etiam regnantem ambitio est; nec minus regni sui firmandi quam augendae rei publicae memor centum in patres 25 legit, qui deinde minorum gentium sunt appellati, factio haud dubia regis, cuius beneficio in curiam venerant. Bellum primum cum Latinis gessit, et oppidum ibi Apiolas vi cepit, praedaque inde maiore, quam quanta belli fama fuerat, revecta ludos opulentius instructiusque quam 30 priores reges fecit. Tunc primum circo. aui nune

tasse :

omit

imus dicitur, designatus locus est. Loca divisa patribus equitibusque, ubi spectacula sibi quisque facerent, fori appellati. Spectavere furcis duodenos ab terra spectacula alta sustinentibus pedes. Ludicrum fuit equi pugi5 lesque ex Etruria maxime acciti. Sollemnes, deinde annui mansere ludi, Romani magnique varie appellati. Ab eodem rege et circa forum privatis aedificanda divisa sunt loca, porticus tabernaeque factae.

War with the Sabines. Increase of the equites despite the opposition of the augur Attus Navius.

XXXVI. Muro quoque lapideo circumdare urbem paTo rabat, cum Sabinum bellum coeptis intervenit. Adeoque ea subita res fuit, ut prius Anienem transirent hostes, quam obviam ire ac prohibere exercitus Romanus posset. Itaque trepidatum Romae est. Et primo dubia victoria magna utrimque caede pugnatum est. Reductis 15 deinde in castra hostium copiis datoque spatio Romanis

ad conparandum de integro bellum, Tarquinius, equitem maxime suis deesse viribus ratus, ad Ramnes Titienses Luceres, quas centurias Romulus scripserat, addere alias constituit, suoque insignes relinquere nomine. Id quia inaugurato Romulus fecerat, negare Attus Navius, inclitus ea tempestate augur, neque mutari neque novum constitui, nisi aves addixissent, posse. Ex eo ira regi mota, eludensque artem ut ferunt, "Age dum" inquit, "divine tu, inaugura, fierine possit, quod nunc ego 25 mente concipio." Cum ille augurio rem expertus profecto futuram dixisset, Atqui hoc animo agitavi " inquit "te novacula cotem discissurum: cape haec et perage, quod aves tuae fieri posse portendunt." Tum illum haud cunctanter discidisse cotem ferunt. Statua 30 Atti capite velato, quo in loco res acta est, in comitio, in gradibus ipsis ad laevam curiae fuit, cotem quoque eodem loco sitam fuisse memorant, ut esset ad posteros

66

LIBER I. CAP. XXXVII.

47

miraculi eius monumentum. Auguriis certe sacerdotioque
augurum tantus honos accessit, ut nihil belli domique
postea nisi auspicato gereretur, concilia populi, exer-
citus vocati, summa rerum, ubi aves non admisissent,
dirimerentur. Neque tum Tarquinius de equitum centu- 5
riis quicquam mutavit, numero alterum tantum adiecit,
ut mille et octingenti equites in tribus centuriis essent.
Posteriores modo sub isdem nominibus qui additi erant
appellati sunt, quas nunc, quia geminatae sunt, sex vo-
cant centurias.

The Sabines are defeated and their spoils offered to Vulcan.

10

XXXVII. Hac parte copiarum aucta iterum cum Sabinis confligitur. Sed praeterquam quod viribus creverat Romanus exercitus, ex occulto etiam additur dolus, missis qui magnam vim lignorum in Anienis ripa iacentem ardentem in flumen conicerent; ventoque iuvante ac- 15 censa ligna, et pleraque in ratibus inpacta sublicis cum haererent pontem incendunt. Ea quoque res in pugna terrorem attulit Sabinis, et fusis eadem fugam inpediit, multique mortales, cum hostem effugissent, in flumine ipso periere; quorum fluitantia arma ad urbem cognita 20 in Tiberi prius paene, quam nuntiari posset, insignem victoriam fecere. Eo proelio praecipua equitum gloria fuit: utrimque ab cornibus positos, cum iam pelleretur media peditum suorum acies, ita incurrisse ab lateribus ferunt, ut non sisterent modo Sabinas legiones ferociter 25 instantes cedentibus, sed subito in fugam averterent. Montes effuso cursu Sabini petebant; et pauci tenuere; maxima pars, ut ante dictum est, ab equitibus in flumen acti sunt. Tarquinius instandum perterritis ratus, praeda captivisque Romam missis, spoliis hostium id 30 votum Vulcano erat ingenti cumulo accensis pergit porro in agrum Sabinum exercitum inducere ; et quamquam male gestae res erant, nec gesturos melius sne

i.