8

5

TITI LIVI AB URBE CONDITA

lasciviam currerent, quem Romani deinde

boldly.

vocaveru

Inuum. Huic deditis ludicro, cum sollemne notum € set, insidiatos ob iram praedae amissae latrones, cu Romulus vi se defendisset, Remum cepisse, captum re Amulio tradidisse ultro aecusantes. Crimini maxim dabant in Numitoris agros ab iis impetus fieri; ind eos collecta iuvenum manu hostilem in modum praeda agere. Sic Numitori ad supplicium Remus deditur.

Iam inde ab initio Faustulo spes fuerat regiam stir10 pem apud se educari: nam et expositos iussu regis infantes sciebat, et tempus, quo ipse eos sustulisset, ad id ipsum congruere; sed rem inmaturam nisi aut per occasionem aut per necessitatem aperire noluerat. Necessitas prior venit. Ita metu subactus Romulo rem 15 aperit. Forte et Numitori, cum in custodia Remum haberet, audissetque geminos esse fratres, comparando et aetatem eorum et ipsam minime servilem indolem tetigerat animum memoria nepotum; sciscitandoque eodem pervenit, ut haud procul esset, quin Remum agnosceret. 20 Ita undique regi dolus nectitur) Romulus non cum globo iuvenum, nec enim erat ad vim apertam par, sed aliis alio itinere iussis certo tempore ad regiam venire pastoribus ad regem impetum facit, eta domo Numitoris alia comparata manu adiuvat Remus. Ita regem 25 obtruncant.

The kingdom of Alba is restored to Numitor. Romulus and Remus, desiring to found a city where they had grown up, contend for the preeminence.

VI. Numitor inter primum tumultum hostis invasisse urbem atque adortos regiam dictitans, cum pubem Albanam in arcem praesidio armisque obtinendam avocasset, postquam iuvenes perpetrata caede pergere ad se gratu30 lantes vidit, extemplo advocato concilio scelus in se fratris, originem nepotum, ut geniti, ut educati, ut cogniti

assembly.

essent, caedem deinceps tyranni seque eius auctorem ostendit. Iuvenes per mediam contionem agmine ingressi cum avum regem salutassent, secuta ex omni multitudine consentiens vox ratum nomen imperiumque regi efficit.

Compared

add

5

Ita Numitori Albana re permissa Romulum Remumque cupido cepit in iis locis, ubi expositi ubique educati erant, urbis condendae. Et supererat multitudo Albanorum Latinorumque, ad id pastores quoque accesserant, шифо Талев qui omnes facile spem facerent parvam Albam, parvum ro Lavinium prae ea urbe, quae conderetur, fore. Intervenit deinde his cogitationibus avitum malum, regni cupido, atque inde foedum certamen coortum a satis miti principio. Quoniam gemini essent, nec aetatis verecundia en pour discrimen facere posset, ut dii, quorum 'tutelae ea loca 15 essent, auguriis legerent, qui nomen novae urbi daret, qui conditam imperio regeret, Palatium Romulus, Remus Aventinum ad inaugurandum templa capiunt.

Remus is slain.

Romulus founds Rome on the Palatine Hill. The legend of Hercules, Cacus, and Evander.

VII. Priori Remo augurium venisse fertur sex vultures, iamque nuntiato augurio cum duplex numerus Ro- 20 mulo se ostendisset, utrumque regem sua multitudo consalutaverat. Tempore illi praecepto, at hi numero avium regnum trahebant. Inde cum altercatione congressi certamine irarum ad caedem vertuntur. Ibi in turba ictus Remus cecidit. Vulgatior fama est ludibrio 25 fratris Remum novos transiluisse muros; inde ab irato Romulo, cum verbis quoque increpitans adiecisset "Sic deinde quicumque alius transiliet moenia mea!" interfectum. Ita solus potitus imperio Romulus; condita urbs conditoris nomine appellata.

Palatium primum, in quo ipse erat educatus, muņiit. Sacra diis aliis Albano ritu, Graeco Herculi, ut ab Eu

30

andro instituta erant, facit. Herculem in ea loca Geryone interempto boves mira specie abegisse memorant, ac prope Tiberim fluvium, qua prae se armentum agens nando traiecerat, loco herbido, ut quiete et pabulo laeto 5 reficeret boves, et ipsum fessum via procubuisse. Ibi cum eum cibo vinoque gravatum sopor oppressisset, pastor accola eius loci nomine Cacus, ferox viribus, captus pulchritudine boum cum avertere eam praedam vellet, quia, si agendo armentum in speluncam compuro lisset, ipsa vestigia quaerentem dominum eo deductura erant, aversos boves, eximium quemque pulchritudine, caudis in speluncam traxit. Hercules ad primam auroram scmno excitus cum gregem perlustrasset oculis et partem abesse numero sensisset, pergit ad proximam J5 speluncam, si forte eo vestigia ferrent. Quae ubi omnia foras versa vidit nec in partem aliam ferre, confusus atque incertus animi ex loco infesto agere porro armentum occepit. Inde cum actae boves quaedam ad desiderium, ut fit, relictarum mugissent, reddita inclusa20 rum ex spelunca boum vox Herculem convertit. Quem cum vadentem ad speluncam Cacus vi prohibere copatus esset, ictus clava fidem pastorum nequiquam invons morte occubuit.

Euander tum ea profugus ex Peloponneso auctoritate 25 magis quam imperio regebat loca, venerabilis vir miraculo litterarum, rei novae inter rudes artium homines, venerabilior divinitate credita Carmentae matris, quam fatiloquam ante Sibyllae in Italiam adventum miratae eae gentes fuerant. Is tum Euander, concursu pastorum 30 trepidantium circa advenam manifestae reum caedis excitus postquam facinus facinorisque causam audivit, habitum formamque viri aliquantum ampliorem augustioremque humana intuens rogitat, qui vir esset. Ubi nomen patremque ac patriam accepit, "Iove nate, Hercules, 35 salve" inquit. "Te mihi mater, veridica interpres deum, aucturum caelestium numerum cecinit, tibique aram hic

12

TITI LIVI AB URBE CONDITA

nis quam ad id, quod tum hominum erat, munirent Deinde ne vana urbis magnitudo esset, adiciendae multitudinis causa vetere consilio condentium obscuram atque humilem conciendo ad se multitudinem urbes, qui } natam e terra sibi prolem ementiebantur, locum, qui advantage nunc saeptus descendentibus inter duos lucos est, asylum aperit. Eo ex finitimis populis turba omnis sine discrimine, liber an servus esset, avida novarum fugit, idque primum ad coeptam magnitudinem roboris rerum per10 fuit. Cum iam virium haud paeniteret, consilium deinde viribus parat: centum creat senatores, sive quia is numerus satis erat, sive quia soli centum erant, qui creari patres possent: patres certe ab honore, patriciique progenies eorum appellati.

15

In order to obtain wives, the Romans invite their neighbors
to witness games, and seize the maidens who come with
their parents.

essent.

IX. Iam res Romana adeo erat valida, ut cuilibet finitimarum civitatum bello par esset; sed penuria mu-. lierum hominis aetatem duratura magnitudo erat, quippe quibus nec domi spes prolis nec cum finitimis conubia Tum ex consilio patrum Romulus legatos circa 20 vicinas gentes misit, qui societatem conubiumque novo populo peterent : urbes quoque ut cetera nasci; dein, quas sua virtus ac dii iuvent, magnas opes ex infimo sibi magnumque nomen facere. Satis scire origini Romanae et deos adfuisse et non defuturam virtutem. 25 Proinde ne gravarentur homines cum hominibus sanguinem ac genus miscere. Nusquam benigne legatio audita est adeo simul spernebant, simul tantam in medio crescentem molem sibi ac posteris suis metuebant; a plerisque rogitantibus dimissi, ecquod feminis quoque 30 asylum aperuissent: id enim demum conpar conubium fore. Aegre id Romana pubes passa, et haud dubie ad vim spectare res coepit.