12

Koe roemah kalak kěrina, sijakap 13) latih kĕrina. Boewat sada lĕmboe bahan bengkota," nina bapa si Laga Man. Maka i-boewatna, i-pantěmna ; deba ĕrdakan, deba noetoengsa. E, maka tasak kĕrina, mintěr man kĕrina.

,,Atekoe min ĕnggo mate si Laga Man, i-doempang batoe 'ndai; měgandjang kal idas dělěng nari," nina bapa.

Latih sijakap kĕrina. Enggo man, ngisap kĕrina Lawes koe roemah, sidahi 13) roemahna. Sitik nari enggo běn.

Maka danak-danak měděm, sintoewa-sintoewa ĕrtjakap denga kĕrina. E maka ěrtjakap idje kěrina, rěh si Laga Man Maka i-babana batoe si galang 'ndai, i djoedjoengna.

„O, bapa!" nina, „idjo koe bahan batoe enda 'ndai?' -- „Idjém" nina bapana. E, maka i-běntěrkěnna ibās tengah kěsain. Enggo kěna sada sapo, i tindih batoe si 'mbělin; enggo měhoeli batoe 'ndai man pěrkoendoel-koendoelen djělma kĕrina.

E maka 'mbijar ka bapana ras bengkilana i roemah, idahna batoe 'ndai ĕnggo ibaba si Laga Man koe roemah.

„Koega pĕrarihta 'ndilosa koe roemah, e silih?' nina bapa.

„Oela nai 'mbijar: 'mbijar kita tentoe i-boenoehna kita; batoe 'ndai si galang i babana!" nina silihna. Maka la nai 'mbijar bapana; mate, mate! atena. Lawěs ija koetěroeh, ’ndilo si Laga Man. Nina si Laga Mãn: „Ijani kambing 'ndai nina běngkila ibas běrněh; mě roedang akoe nina běngkila, tapi 'ngkoeroek batoe si galang 'ndai idas oeroek, moenoeh akoe ate kena kĕrina, ras bengkila, bapa, bibi, ras nande. Di moenoeh akoe noewate, ma bage; ariharih kitalah kĕrina ras bapa, ras nande ras bengkila, ras toerangkoe kĕrina. Boewatlah, nande! man bangkoe boenga-boenga pitoe lambar; oetang bibi tjimpa pitoe 'mpoekoel; bengkila roetang boelang boelang silambar, toerangkoe roetang kampil si lambar, bapa roetang piso sada, mama pěměnting sada".

E maka i-běrekěnna kěrina.

Ma digé bagé, bapangkoe, nande, bengkila, bibi kĕrina, ena kam toerangkoe kĕrina sajěp-sajěp, mela kal oekoerndoe ngěněhěn akoe, gělah akoe lawěs; ola ĕrsajěp; ras kita gija ate, di makan si běn la ne těrboewat? Di bage bage me kam kĕrina, endam akoe běrkat, ola akoe ĕrbanggĕr-bangger", bage katana si Laga Mãn

Maka idas batoe si galang 'ndai i těpoekna, lawěs ija.

13) Sijakap. Hier is si niet het pron. praefix 1sten persoon meerv. inclusief, reden, waarom ik het niet door een trait d'union van akap heb gescheiden.

Het is het Dairische měrsi, voor den ww. stam, dat in de vertaling moet weergegeven worden door ieder (allen, maar dan ieder persoon op zich zelf genomen): sidahi roemahna kerina ieder ging naar zijn (eigen) huis.

=

13

Maka lawěs ija nijar-nijar ilas tengah kerangěn Limboe 14) raja.

E, maka djoempa ija ras si Pěngěltěp si mate begoe. Ise e?" nina si Pěngěltěp. „Akoe", nina si Laga Man. „Sendah akoe djoempam djoekoet radja," nina si Pěngěltěp „E, totōn maka djělma ĕrnijar-nijar 15) pe" nina si Laga Mān. E, i-ěltěp si Pengěltep si Laga Man.

„Boewang sija! Man kai e ěltěpěn akoe, kěna pe labo i-panna," nina si Laga mãn, „e maka ola kam nijar-nijar ibas tengah kĕrangen Limboer e." ‚Kai bijarkoe!" nina si Pěngěltěp. „Toehoe la ko 'mbijar?" nina si Laga Mān. Toehoe" nina si Pěngěltěp.

Maka i-ajaki si Laga Man, tipakna, 3) městak itengah awang-awang si Pěngěltěp! E maka 'ndaboeh; sěh itěroeh ngě těrkětěs.

I boewat si Laga Man boenga-boenga 'ndoebe sitik, tjimpa sintjirtjir, enda i tamana i babah si Pěngěltěp, mintěr ija 'nggěloeh. Nina si Pěngěltěp: „Němbah akoe bandoe, ola akoe i-boenoeh kam, si-ěmbah-ĕmbah kampilndoe akoe gija."

„Em katangkoe 'ndai, mintěs ko měrawa ngěněhěn akoe, boedjoer katangkoe man bam," nina si Laga män E maka ras ja ĕrdalin. I-těmpi si Pěngěltěp kampil si Laga Man. Doewa dalinna ras, sijar-sijar kĕrina Limboe raja, ija doewana. Maka djoempa ija ras si Pengĕrintak Boeloeh Soengsang. „Koedja nge nijar nijar, nina Boeloeh Soengsang."

La rarangen djelma ibas kěrangěn Limboe raja" nina si Laga Mān. „Kai maka lang nindoe?" nina si Bocloeh Soengsang.

Ma lit si ngatakěn bagé ĕnggo děkahkoe sijar-saijar ibas kerangěn Limboe raja" nina si Laga Man.

14) Men vindt limboe raja, rimboe raja, limboer raja. 't Juiste woord is limboer, want dit woord beteekent de lange dorens van de groote rottan soorten als 'mbelno, goewang-goewang, die men vooral in oerwoud vindt. In het Tobasch, dat geen 1 en r in één woord duldt, moet dit worden rimboer, vg. ook lenggoer K. ronggoer T. e. a. Met limboe spint van een boom, heeft het niets te maken.

=

15) Ernijar-nijar. Naar de wijze waarop dit woord is gevormd, zou men bijv. in het Maleisch de praefixa ber en me tegelijk voor het grondwoord mogen plaatsen.

Gelijk uit het later voorkomende ěrněntoe (van těntoe) blijkt, is deze vorming in het Karo'sch geen zeldzaamheid. Ze is alleen mogelijk, doordat verscheidene woorden, die den aanvangsconsonant in een nasaal verwisseld hebben, geheel het karakter van een actief-duratief ww. verloren hebben, en geheel objectief zijn geworden.

Zoo is bijv. een manoek něpět (van těpět) een kip die steenvast op dezelfde plaats hare eieren legt, (vg Fidji nofo = wonen, eigenlijk dus: eene vaste plaats hebben).

't Omgekeerde geval komt ook voor, en wel om dezelfde reden. Zoo zijn er woorden, die na er (r, re) aangenomen te hebben, ook nog het act-duratief praef. nge voor zich nemen.

ĕmbah (i-embah), rẽmbah, ngĕrěmbahi,

oelah (i-oelah) roelah, ngĕroelahi,

14

„Akoe pe 'mbělin, 'mbělin ibas tengah kerangen enda!" nina si Boeloeh Soengsang; ma līt djelma, di djoempa, bage tjakapna!"

„Radoe djoempam kita sendah; di la kam mate, akoe mate; sẽndah kam měrijah me!" nina si Laga Man.

Maka i-rintak Boeloeh Soengsang boeloeh 'mboer, i tjaboetna, enggo měroewah ras taněh, ras oeratna. E, maka i toetoekenna si Laga Man, noeroek si Laga Man arah těroch.

E maka i-tipak si Laga Mān, mintěr kitjat si Boeloeh Soengsang. Maka tangis si Boeloeh Soengsang.

,,Enam katangkoe 'ndai měna kita arih-arih, mintěs kam merawa," nina si Laga Man.

„Di bagé, němbah akoe, tangtangi nahekoe e" nina Boeloeh Soengsang. I-tangtang si Pengěltěp Boeloeh Soengsang. Enta dage piso e," nina Boeloeh Soengsang. E maka i-běreken si Laga Man. loewah nahena.

I-takilna boeloeh 'ndai maka mě

Maka i-běrekěn si Laga Man ngisap Boeloeh Soengsang. Ngisap ja těloena. Enggo ras ngisap, arih-arih ija.

,,Akoe ĕrdalin dalin, ma pět nandekoe, toerangkoe kěrina; poewas ngěněhăn akoe, e maka akoe ĕrdalin dalin." Si kai dage gělarndoe, e těman?" nina si Boeloeh Soengsang. „Gelarkoe si Laga Man" - Těmanndoe e, senina kam doewana?',,Lahang”. — „ E, dagé, si kai gelarna?" "Si Pengěltěp Begoe."Ola nai kita roebat těloena" nina si Boeloeh Soengsang, kam bapa kami doewana." E maka la ne roebat ija.

n

Lawěs ka ja ĕrdalin-dalin, i-lawěsina pitoe lapis dělěng. Ngadi ka ija ngisap. Lit sada dělěng nari. Sěh ija idās, itatapna koe běrněh. Idahna koeta sada, noesoer ija koedje. 'Ndahi djělma idje, perdagang lada. E maka koe sapo ija, i-dātna 16) i sapo pěngoeloe dagang. I-běrekěnna ngisap. I-běrekěn pěngoeloe ngisap ka.

„Akoe koetĕroeh 'ntisik," nina pengoeloe Noesoer ija koetĕroeh, sijar-sijar 3) ginĕmgěmna kĕrina lima poeloeh kalak, i-katakěnna poeloeng. E, maka ariharih kĕrina idje: „Lit djělma těloe kalak koe sapokoe dagangta enda, ma kalak e pang koebas sapokoe, 'mbijar kalak" nina pengoeloe dagang.

Si-boenoeh gělah, si pan", nina giněmgěm. Bagé" nina pengoeloe. E maka 'nggaroet ija kĕrina pisona.

16) I-datna. Zelden vindt men deze constructie. Meestal vindt men dat of datsa. Goed gebruikt geeft men er echter een fijn onderscheid mee aan. Dat in de beteekenis van „vinden" „verkrijgen" wordt meestal niet vervoegd. Beteekent het echter: ontmoeten, toevallig aantreffen, dan kan de vervoegde vorm gebezigd worden.

't Gebruik geeft dan echter de voorkeur aan het niet samengetrokken woord, nl. dapet, dus koe-dapet, i-dapět kam (ko), i-dapėtna.

15

Lawěs ja koe sapo. Maka sěh ija kěrina, nina pěngoeloe:

„Koetěroehlah

kam těloe e silih, gělah ngisap kita”. — „Bantji" nina si Laga Mãn.

Idah si Laga Man enggo 'mběntar kěrina piso. Maka i-boewat si Laga Man simpoekoel tjimpa ras boenga-boenga si'ambar, maka i-tjidoerina, i-poetarina těmanna ras ija.

Noesoer ija, i-běrekěnna pěngoeloe ngisap, mintĕs i takil giněmgěm kĕrina ras pengoeloe, sigalah matawari asa tjigěr, lalap ma mate, sabap ma tělap. Enggo latih pengoeloe, kijam. I-boenoeh si Laga Man pengoeloe dagang.

,, těman kĕrina, enggo poewas atena nakili kami, pagi-pagi nari asa běn matawari. Labo kena i-boenoeh kami; maka 'nggit kam moenoeh kami těloena, pěrbahan kata pengoeloe dagang. Kena labo i boenoh kami, ola kam 'mbijar," nina si Laga Man.

Němbah kami kěrina, ola kami i-boenoeh nina giněmgěm. „Lahang" nina si Laga Mān.

E maka i-běrekěnna kampilna man si Laga Man ras těmanna. I-alokĕnna, ngisap. Giněmgěm deba moewat těboe, koelitina, 3) i-běrekěnna. I pan si Laga Man ras těmanna. Enggo měngoes těboe: „Koedas kita," nina si Laga Mān Erdakan perdagang, i gělěh manoek. Enggo tasak kěrina, dilona 3) si Laga Man ras těmanna Mān kĕrina ras, lima poeloe doewa, mintěr měděm.

Sangana terang oewari, arih-arih ka ja kĕrina.

Lawěs kita koe djoema, gělah kita ĕrtjakap". 'Ndarat si Laga Mān.,, Koe djoema kena kĕrina, barang-barang la bantji bene," nina si Laga Man. E maka koe djoema kĕrina nongkati lada; si Laga Man i sapo tading

Tande siboelan, měngělngěl akapna; di lawěs ija 'mbijar ija běne barang. Ma bage těman kĕrina, i-bahan sěkalak man tading i sapo."— „Bage pe měhoeli", nina kĕrina.

E maka i-bahanna sada pengoeloe dagang.

Ma tertahan akoe koendoel-koendoel idjenda. Lawes kami, rěh kang," nina si Laga Man. I-soewanna koening i doeroe sapo, katjang singkěběna.

Enggo koe-soewan sinoewan-sinoewan enda i doeroe sapota. Di meloes pagi, bangger me silih atendoe, lawěs kam doewa, těloe kalak ngidahi 17) akoe." E maka lawěs ija těloena ĕrdalin koempak matawari běn. Sitěngalı oewari djoempa ija sada koeta. Enggo mělěngět kěsain. Maka noengkir ibas benteng nari dibĕroe sěkalak, nina: „ola ĕrdalin-dalin kam ibas kěsain. I-djanari kam 'ndai?

Adjangkoe la nai ěrněntoe 15) bibi" nina si Laga Man. „Di ma nai

17) Ngidahi. Ik heb dit woord hier behouden, doch betwijfel of het goed is. Ik heb het nooit gehoord. Stam is hier idah = zien. Ik vermoed dat de verteller hier 'ndahi (gw. dahi, waarvan dahin, zie boven aant. 11) gebezigd heeft, dat beteekent: nakomen (een werk), naar iem- of iets gaan zien, maar iemand toegaan, iemand bezoeken e. d.

16

ěrněntoe, di měsikěl kam idjenda, bandji. Ola kam ĕrdalin-dalin ibas kěsain e, lit měrawa manoek si goerdi-goerdi," nina dibĕroe.

Labo akoe mbijar bibi; mate min totōnkoe, la 'mběra 17) nina pěngindokoe", nina si Laga Mān.

„La pe 'mbĕra nina pěngindokoe nindoe, 'mboewe kalak mate ibas koeta enda, ĕnggo kĕri i pan manoek si goerdi-goerdi. Ma idah kam enggo měloengoen koeta enda?" nina dibĕroe.

„Idje labo akoe 'mbijar," nina si Laga Man. Těrboenoeh kam manoek si goerdi-goerdi enggo kam salih djadi radja ibas koeta enda; ĕnkgo i-kěrikěn manoek si goerdi-goerdi toerang kami", nina dibĕroe. ,,Bantji koe-boenoeh," nina si Laga Mãn.

Mari, koebas kam, talangi pintōen enda, ola mělawěn, rěh ka ija; idahna kita, mate kita", nina dibĕroe.

,,E, bantji koebas", nina si Laga Män. I-talangina, koebas těloena, i toetoepna ka.

Ertjakap ja kĕrina, pitoe kalak.

„Koega bělinna manoek si goerdi-goerdi, e bibi ?" nina silaga Man. „E 'mbelin mama!" lit kabĕngna siděpa simbělah 18) bělangna, em bělinna," nina dibĕroe.

E ngĕntja 'ngkĕrikěn djělma ibas koeta enda?" ,,Oewe mama!"

Ben oewari i asahna, si Laga Mān pĕdang si boeloeng galoeh. E maka i-toerapna pĕdang 'ndoebe aloe tjimpa. I-tadingkenna Boeloeh Soengsang ras Pěngěltěp ibas koebōen ras dibĕroe 'ndai; 'ndarat si Laga Man nimai si Goerdigoerdi ibas kěsain.

Idahna sirang doewa poeloeh děpa nari 'ngkijap si Goerdi-goerdi.

E manoek 'ndai" atena si Laga Man. Irintak pisona, e maka i-kěsahina, djěkdjěk ibas kĕsain.

Nangkis djělma manoek si goerdi-goerdi. I-tangkisna, takil si L. M. tamboeri kaběngna sada enggo si Laga Man, tamboer, těrkětěs.

„Enggo meloes koening pengoeloenta, sendah kita ĕrdalin koempak mata

17a) 'mbera = gebeuren, geschieden, een merkwaardig woordje. Het moet wel hetzelfde zijn als 't Gajo'sche měra (zie boveng. bijdrage Album-Kern, noot 26), dat weer beantwoordt aan het Tob. ra (zie v. d. T. wdb. ra II), dat het futurum aanduidt: ra oedan, 't zal gaan regenen, er komt regen. Men heeft nog de uitdrukkingen 'mbera ola't is te hopen van niet (dat het niet gebeure) en 'mbera 'mbera och of het Mal, moedah-moedahan. Min of meer synoniem met 'mbera is teka gebeuren, toevallig (gebeurde het) vg. Jav. teka = komen,

18) Siděpa simbělak eene on-Karo'sche wijze van uitdrukken. Ik hoorde nooit anders dan tengah doewa.