Prof. KERN schrijft

Wel heet de hemelsche Vajra trisandhi, d. i. drie geledingen of voegen hebbende," doch wat hieronder verstaan moet worden is niet duidelijk."

Nu vertoont evenwel het door mij afgestane exemplaar iets, dat al heel veel op drie geledingen (voegen) gelijkt. Het zoo even genoemde versieringsmotief", een soort uitgeschulpte rand, bevindt zich onder een soort band of ring, niet ongelijk aan den knoop in een bamboe, en behalve deze komen er zoo nog twee ringen voor, nl. een boven en een beneden het voor 't vasthouden met de hand glad gelaten gedeelte van den staf.

't Is mogelijk dat het aanwezig zijn van deze drie ringen, die zeer veel aan voegen doen denken, een bloot toeval is, maar voorshands is hiermede voldoende gemotiveerd, waarom ik de stellige uitspraak van Prof. KERN omtrent de historische onafhankelijkheid nog niet aanvaard, integendeel ik een inniger verband vermoed, dan ik vroeger zelfs durfde denken.

Bijzonderheden komen van zelf in de aanteekeningen ter sprake. Wat taalkundige opmerkingen betreft, zal ik mij nog meer moeten beperken, dan in 't verhaal van si Laga Man. De zoo getrouw mogelijke vertaling geve het noodige licht. Waar de vertaling vrij is, zal dit worden aangegeven. Hoeveel moeilijkheden het opteekenen der verhalen uit den mond van den verteller ook geeft, er is één groot voordeel aan verbonden, men kan onmiddellijk interpuncteeren, en weet dus later hoe men te lezen heeft.

De loop van 't verhaal is in 't kort als volgt.

De goeroe Pakpak Pertandang komt (1) in Toeding si noe Poerba. De vorst is zeer rijk, maar zijne vrouw mist zeer de moedervreugde. Van de aanwezigheid van den beroemden goeroe onderricht, gaat de vorstin hem opzoeken en krijgt na gunstige uitlegging van verschillende omina de toezegging dat ze moederweelde zal smaken.

Na verloop van een jaar brengt zij onder vreemde verschijnselen een zoon, eene dochter, zeven honden en eene slang ter wereld. Zij laat den goeroe roepen, die na 't raadplegen van zijn kalender haar den raad geeft, den jongen zoo spoedig mogelijk te doen trouwen en ook voor 't meisje een man te zoeken.

Maar de jongen en zijne zuster zijn onafscheidelijk en niettegenstaande vele waarschuwingen misdragen ze zich. De gevolgen blijven niet uit: langdurige droogte, misgewas enz, zeven jaar zeven maanden lang. Op de jacht zijnde ontmoet de jongeling een bĕrnawět (groote viperra-soort), die hij achtervolgt. Deze vlucht op een tenggolan-boom. De jongeling, het meisje, de honden en de slang haar achterna! Deze boom wordt bewoond door een vrouwelijk wezen, běroe Tijang

(1) Ik bezig hier 't enkelvoud. Maar eigenlijk is er sprake van 7 goeroe's, die altijd samen reisden. In 't verhaal wordt dit wel eens vergeten. Evenwel één is toch de hoofdpersoon, de anderen, hoewel goeroe's, zijn toch eigenlijk zijn leerlingen (zie Med. 47. 2. 149).

Manik, die, verstoord over de schennis van haar woonplaats, dreigt ze allen op te eten. De jongeling heeft bier volkomen vrede mee; hij heeft toch niets dan onheil over zijne ouders gebracht, en hij vertelt dit aan bĕroe T. M. Deze weet hem nu te bewegen bij haar te blijven, en zijne zuster, de honden en de slang weg te zenden. Zij spiegelt hem voor, altijd overvloed van spijs en drank te hebben. Maar na een dag of vier kwam er gebrek, en de jongeling zegt heen te willen gaan, om ook niet haar in zijn ongeluk mee te sleuren. Zij zegt hem, zich te wenden tot zekeren vorst en toovenaar Datoek Roembija Gande. Van dien vorst terugkeerende, ontmoet hij zijne zuster, die op weg is naar Datoek Roembija Gande, om medicijn voor haar zieke moeder te vragen. Zij herkennen elkander niet. Hij geeft haar de verlangde medicijn en weldra is haar moeder genezen. De dochter vertelt hare ontmoeting, en de moeder acht het billijk dien onbekende te laten halen en hem hare dochter uit dankbaarheid, zonder koopsom te eischen, tot vrouw te geven. Zoo geschiedde.

Intusschen wacht bĕroe T. M. vergeefs op den terugkeer van haar minnaar, en nu wendt zij zich om hulp tot Datoek Roembija Gande. Deze groote toovenaar slaagt er in, haar minnaar terug te doen keeren, met diens zuster, dė honden en de slang, die allen vergroeien met den těnggolan. Toen ze na vier dagen nog niet teruggekomen waren, liet de vorstin ze opsporen, en vond ze eindelijk, één geworden met den boom. De goeroe Pakpak pertandang werd nu weer ontboden, om de betoovering op te heffen. Maar daartoe is hij niet in staat. Hij verklaart ze wel naar huis terug te kunnen brengen, doch niet in hun gewonen menschelijken verschijningsvorm. Eerst is de moeder hiermee niet tevreden, doch ze moet van den nood een deugd maken. De boom wordt nu gekapt, naar huis gebracht en daar bewerkt tot een staf met menschelijke figuren, terwijl de goeroe omtrent het gebruik enz. eenige aanwijzingen geeft.

Op punten van overeenkomst en verschil met de verhalen van den Heer MEERWALDT en den Heer WESTENBERG behoef ik niet te wijzen; die komen van zelf uit bij vergelijking met de hierachter volgende volledige vertaling.

II. DOENDA KATEKOETAN.

E, lit me 'ndoebe toeri-tocrin goeroe, goeroe Pakpak Pertandang, pitoe ija sidaliněn, ĕrtjikěn-tjikěnkěn toengkat na mangalekat, ĕrsoenting-soentingkěn pěrminakan ambat toewah na bolon, ěrkadang-kadangkěn poestaka na djati. Tandang mija 'ndoebe koe taněh Toeding si noe Poerba i taněh Poelo Tjimtjiměn nari. E, koendoel m'ija ndoebe itěroeh sapo sendi gading, ĕrtjakap-tjakap m'ija 'ndoebe: „A, di koe-běligaï oewari-těloe-poeloeh, koe titik desa-oewaloeh, koe oge mamis si-lima, katika si-těloe, di radja-n-ta taněh sahaloeren enda, Toeding si noe Poerba enda 'mboewe ng' min djenda lěmboe man arak-arakěn, 'mboewe koeda man pandjangěn, 'mboewe ng' kěrbo man tenggalanken, 'mbowe ng' Verh. Bat. Gen. LVI, 1ste st.

3.

ĕmas i-boenikěn, 'mboewe nakan pe man pangan; si man me k'-idah koerang, si měligaï ĕmas mě koe-idah koerang, si ngarak-ngarak lemboe, si něnggalaken kěrbo k'-idah lãng, si mandjangi koeda, koeda idjenda lang.

E měgi-měgi permakan kambing. Lompat permakan kambing koe roemah, i-atakĕnna man kembĕrahěn „O kembĕrahen! adah k'idah goeroe itĕroeh sapo sendi gading".

E, sĕrsĕri kěmběrahěn kampil, kampil toemba, i-dahi kěmběrahěn koetěroeh, i-kapoerina bělo pitoe-ng kěbabah. „Di enggo man bělo goeroenami, mān kita koe roemah, enggo nakan koe-soempitken, enggo pola koc kitangkěn".

E, man mě goeroe koe roemah.

Enggo běs er man besoer miněm i-kapoeri kěmbĕrahěn ka, bělo pitoe-ngkěbabah. Akoe enda kembĕrahen," nina mamana, „bělo si kapoeri kam enda, līt koe akap oekoerndoe" - „Lit ngě toehoe goeroenami, rěh m'atekoe goeroenami, lěbe gija min akoe ĕrsingkih maka ĕrdakan, lěbe gija min akoe 'ndjaroemi maka roewis; e maka si-bahan ambat toewah natekoe, goeroenami Kai deba poeloengěn goeroenami?"-I-boewat tongkap těroelang, kembĕrahěn, i-boewat balbal tĕroelang, i-boewat laloe těroelang". „E, enggom' poeloeng goeroenami".

„E, i-sěmaken ěmpat berngi". Enggo ertoebis boeloeh tongkap těroelang, ĕnggo ĕrdahan laloe těroelang, erboeloeng balbal těroelang.

1

,E, bantji mě koe-akap i-bahan ambat toewah goeroenami"”, nina kěmběrahěn. — „A, si-bahan, ka pengoedji-ngoedjīn sekali nari, kěmběrahěn" nina. ,,Si-tjoeba si-oelak lobang koeroeng si toekatoeka, di si roetoe ngě děnggo isina ibās, la nai pada bahan pengoedjīn tole; adi si līk ngě kari isina ibas, i-bahan ka ngě oedjin tole".

E tjoebam' i-oelak loebang koeroeng si toeka-toeka aloe toengkat na mangalekat, si roetoe ngě toehoe isina ibas. E pěpoeloeng mě poeloeng poeloengén boeloeng-boeloeng tawar siratoes doewa poeloeh, e igiling djadi tawar, tawar ambat toewah na bolon. E, engg doeng tawar i-giling, moelih m'akoe," nina goeroe „Seh pagi sitahoen kědaboehěn pagi toewah kembĕrahěn koe-tadingken, e maka bekas kata kinigoeroen goeroe Pakpak Pertandang pitoe si dalaněn, ĕrtjikĕntjikěnkěn toengkat na mangalekat, ĕrsoentingsoentingkěn pěrminakěn ambat toewah na bolon, ěrkadang-kadangkén poestaka na djati, bagelah pagi natendoe kěmbĕrahěn. Di sěh me pagi doewa tahoen, tande pagi těle tahoen, a min kědaboehen toewah pe pagi kemběrahen, se nai mě běkas goeroe Pakpak pěrtandang natendoe pagi kěmbĕrahen!"

E, tandem' sitahoen, kědaboehěn toewah kemběrahěn E, lit me sora ĕr. djaga idatas boengboengen tengah berngi simbagas.

E, i-běgikěn mě sora ĕrdjaga-djaga i-datas boeng-boengen mě sora ĕrdjagadjaga. E, i-běgikěn mě arah toere kendjahe, arah toere kendjoeloe sora ĕrdjagadjaga; i.běgikěn mě sora arah toere kendjoeloe, arah toere kendjahe sora

ĕrdjaga. E, i běgikěn ka moelih koe roemah, idas boengboengen sora ĕrdjagadjaga: Pantěk pantangěnkoe sendi gading pitoe-n-tingkat bilang-bilangěn, i-paloe gendang pitoe bangoenen, i-pantěm lemboe pitoe, i-boewat nakan doewa-poeloeĕmpat garoewěn, i boewat pola doewa-poeloe-empat kandi kandi, i-pěpoeloeng radja si rděmoe oerat-noe-djaba, si pěsanggěh roehi-noe page”.

E, ĕnggom poeloeng kĕrina, doesoen pe kĕrina.

„E, terang oewari pĕpagi", nina kata toewa toewa (lit toewa-toewa sada, la nai kesah koe toere pe), „akoe, pěpagi koe nangkih pantangen", nina. „E, di pěpagi měhoeli akap kam nangkih pantangěn, pěpagilah" nina. „E, katawari koe-nangkih?" nina anak radja. „Nangkih bapa, di nangkih kanı, pantěk tjigěr kal matawari”, nina. E, tjigěr matawari, ĕnggo lit oewis pitoe lambar kirab, lit amak pitoe lambar datas, lit rimo pitoe si-n tangke nina. E, sora ĕrdjaga-djaga lít mě gělgel ibas pantangěn, djělma la idah. E, tande empat běrngi nina. E, toeboeh mě danak-danak nge. Toeboeh me danak-danak, sada dilaki, sada diběrue, bijang pitoe, nipe sada, E, méroeroes langit, měsoewak mě papan, mětjěpik palas, mětěmboek taněh. E, legina goeroe Pakpak pertandang koe taněh Poelo Tjimtjiměn. E, sěh mě goeroe. „Kai kěsikěl, kěmbĕrahěn?" bagem nina goeroe. Kai pe seja goeroenami. Ngoge oewari danak-danak toeboeh". -„Énggo akoe, kěmbĕrahen, koe-běligaï newari těloe-poeloeh, koe-titik desa-oewaloeh, koe oge mamis si lima, katika si-těloe, si-angkoep-angkoep. Anak si dilaki pagi lampas i-pěmpo, anak si diběroe lampas i-sěrěhkěn, em kata oewari koeoge kěmbĕrahěn; akoe, moelih ng'akoe" nina, „ngoelihi amangkoe inangkoe, koe taněh Poelo Tjimtjiměn".

E moelih mě goeroe

Tade sěpoeloe-doe wa tahoen, bagi si ni-ětěhna si djile si diběroe si dilaki. E, lawěs mě si dibĕroe noetoe page koe lesoeng e ngikoet-ngikoet ngě si dilaki; lawěs mě si dibéroe 'ndjoedjoeng koeran koe lajo, ngikoet-ngikoet ngě si dilaki koe laoe. Amin 'mboewe dibĕroe i taněh Foerba, sada toerangna ndai i-akapna diběroe; si dibĕroe pe bage: 'mboewe dilaki i taněh Poerba, sada toerangna i akapna maka dilaki.

E, lawěs mě ĕrboeroe toerangna si dilaki, ngikoet-ngikoct si diběroe. „Oela ikoetken kam toerangndoe ĕrboeroe amé", nina këmbĕrahěn, „soembang me pagi, lego denggo oewari' nina kemběrahén, mate denggo sinoewan, moewas měléhe děnggo lemboe, moe was mělěhe děnggo kěrbo, moewas měléhe děnggo djělma kĕrina, 'mbeltang denggo taněh, mělakar mě děnggo kěrangen i taněh Poerba enda amé!"

E soesoer dilaki arah toere kěndjahe, soesoer dibéroe arah toere kendjoeloe. E, lego koenoe oe wari pitoe tahoen, pitoe toela. E, moewas mělěhe lemboe moewas mělěhe kěrbo, mocwas mělěhe mě djělma.

E, salih djelma djadi moewas, salih mé lěmboe djadi bělkih, salib mě kěrbo djadi gadjah, salih mě koeda djadi badak, salih mě babi djadi oewili,

salih mě manoek djadi 'mboelajan, salih mě page djadi sesa, salih mě djaoeng djadi běski, salih mě bělo pe djadi gambang,

E, lawis m'ija ěrboeroe, bérnawět simboelan i-pěrboekěn na bijang si pitoe. E, ngikoet mě nipe si mangamboes. E djoempa m'ija ras kajoe těnggolan i kěrangen Limboer Raja; nangkih běrnawět, e nangkih mě bijang, nangkih ñipe, nangkih m'ija dilaki diběroe. E énggo: „Ah mama” nina djělma so begoe, si ngijanngijani kajoe těnggolan, „akoe 'nděkah mě djenda koe-pimaï idas kajoe těnggolan enda", nina, „měntji pe la lit enggo 'nggarang arah teroehkoe, koeliki pe la kabang arah bobokoe, enda rěh djoekoet 'mbělin man pangan".

„Akoe pe, i-pän akoe sẽndah natekoe bibi!' nina. Toeri-toerīn maka akoe i-pān natekoe, la nai koe-akap lit ingan i kěgělochen, lebe 'ndoebe akoe ngidah oewari terang, terang ngě ndoebe pěngidah bapangkoe, terang ngě ndoebe pěngidah nande, terang pengidah anak-běroena, těrang pěngidah sẽninana" nina „Enggo akoe ngidah oewari terang, oewari maka terang, de pěngidah nandikoe gelap, pěngidah bapangkoe gelap, pěngidah anak-běroe pe gělap, pěngidah sẽnina pe gělap. Toeritoerīnna maka bage ningkoe", nina „lěbe akoe 'ndoebe ngidah oewari terang lit ngě lěmboe i-arak arakna, līt ngě koeda i-pandjangina, līt ngě kěrbo i-těnggalakĕnna, līt ngě ĕmas i boenikěnna, 'mboewah nge page i-tjaměti nande, ĕrboewah ngě djaoeng i-soewanna, měrih nge manoek i-asoehi nande, 'mboewe ngě babi i-běrena. Di enggo akoe ngidah oewari terang papan pe 'ndoebem měsoewak, palas pe mětjěpik, taněh pe mětémboek, langit pe měroeroes; lěmboe pe salih djadi bělkih, kěrko si man tenggalanken 'ndoebe salih njadi gadjah, koeda si ni-pandjangina 'ndoebe salih djadi badak, kambing i-pěrmakanna salih djadi baloewa; anĕm babi si ni-bĕre nande pe salih djadi oe wili; manoek si ni-běre pe salih djadi 'mboelajan, page si ni-soewanna salih djadi sesa, djaoeng si ni-soewanna salih djadi běski, giněmgěmna pe salih djadi mawas. Em'dalinna, kite-kitena maka i pan kal ngě akoe sĕndah natekoe."

Enggo di bage kin kěpekěn mamá! ras mě gělah kita ngijan-ngijani kajoe tenggolan enda; soeroeh gělah nipe enda moelih, dibĕroe ena pe soeroeh ras bijang ena kita mě lah doewa-doewa ngijani kajoe těnggolan enda; man bandoc akoe la 'rtoekoer natekoe. La me djenda matah nakan man pangan, la me koerang pola man iněměn, la koerang goele man pangan, la me koerang oewis man babān."

Moelih koe roemah dibĕroe ras bijang, ras nipe.

E, tande empat bĕrngi, matah mě nakan man pangan, koerang mě pola man iněměn, matah mě goele man pangan, koerang me oewis man babān. „E, akoe, lawěs m'akoe lěbe," nina anak radja sahaloeren Toeding si noe Poerba. Di akoe, enggo kin pengindokoe kin, kata ĕrtak dagingkoe kīn 'ndoebe, kata toeboehkoe nge 'ndoebe; kam pe denggo koe-tawin, la nai mãn, la nai miněm, la nai roewis."

Ah, e, ola kam lawěs" nina djelma so begoe. Di nakan koerang