in omstandigheden van gering aanbelang, half in ernst, half in scherts rekening mede. Ook de kuajangi is een voorspellende vogel, maar alleen voor zeevaarders; de echte Toradja's hebben dus zelden met hem te maken.

Adi; de tooverwensch waarmede iets uit niets, of iets groots en fraais uit iets zéér gerings wordt voortgebracht, heet adi, naar de beginwoorden: adi adi sakurio. Dit adi is ident. met Jav. Mal. Mak. Boeg. enz. adji, Lampongsch a di-adi, Sang. adi »reciteeren, hardop voorlezen". Bij het tooveren in de verhalen worden de oogen gesloten, de tooverformule wordt opgezegd en daarna worden de oogen geopend; is de formule inderdaad tooverkrachtig, dan is ook het gewenschte aanwezig.

Nononja saogu-saogu; van bizonder fraaie huizen wordt dikwijls in de Toradja'sche verhalen verteld dat zij op één paal staan. Zij zijn daardoor ongeveer ontoegankelijk voor iedereen wien door de bewoners niet wenschen binnen te laten. Vooral wanneer in een verhaal van eene Koningsdochter wordt verteld, om wier hand een wedstrijd is geopend, dan zit deze doorgaans in een hoog vertrek, dat op één enkelen hoogen paal staat; degenen die naar de hand der Koningsdochter dingen, moeten dan een bal tot in dit vertrek werpen.

Mepada soki; in de nabijheid van het doel van hun tocht gekomen, houden de koppensnellers zich schuil in het bosch en zenden verspieders uit, om de getalsterkte van het belaagde dorp, de dagelijksche gewoonten der dorpelingen en de beste gelegenheden om met succes den aanval te doen, te bespieden. Zijn de verspieders op de hoogte van hetgeen zij moeten weten, dan komen zij terug in het kamp der hunnen, ieder der strijders raakt hen aan, en als zij hun verslag hebben gedaan, gaat men over den aanval beraadslagen.

> wond".

Kawela, wisselterm voor penai »zwaard", wellicht van wela

Tomou >>broeister", wisselterm voor m a n u »kip, haan".

Kupangantja s a, waarschijnlijk is deze ma n g a -vorm gekozen om de maat vol te maken. De vorm is overigens wat hierboven is genoemd »conjunctief”, zoodat da eigenlijk overbodig is; voldoende zou zijn: ku pantjasa siko >> dat ik je in stukken hakke".

De Gulzigaard spreekt hier zijne moeder met siko aan, in plaats van met komi, een bewijs dat hij haar niet meer als moeder wil beschouwen.

Balu-balukamo aku; dit doelt op den uitroep dien de terug

keerende koppensnellers telkens herhalen; wanneer zij bijv. van de To Kinadoe terugkomen: balu balu To Kinadu e! of To Kinadu balumo, d.i. >>de Kinadoes zijn weduwen en weduwnaars, hebben de een haar man, de ander zijne vrouw verloren, zijn in rouw". Zoodra een van den troep dit heeft geroepen, vallen de anderen in met den typischen krijgskreet der Toradja's (m e p o k u), dien ook de Minahassers kennen (k u mere t).

Kuuerika talombo; de bet. van het PmB. ueri is die van tangkueri in het gewone, Bare'e, nl. »aan het uiteinde vasthouden", hier >op de punt der lans nemen en op die wijze het hoofd dragen"; talombo is een wisselwoord voor tawala »lans". Maar hiermede is de uitdrukking nog niet verklaard.

Ira ngkonau makuni, enz. Deze regel en de volgende behooren tot de steeds gezongen coupletten bij het binnentrekken van het dorp door de terugkeerende koppensnellers. Towugi staat voor to wuri »zwarte man" en is eene benaming van den arèn-palm of zijne takken en bladeren.

Jakumo da ndisasa mo; het hoofd of de schedel van den vader ligt in eene daarvoor gemaakte uitholling in een vloerplank van de lobo, het groote dorpshuis waarin de schedels worden opgehangen. Daar het hoofd nog leeft en spreekt, verzoekt het te worden aan stukken gehakt, om te kunnen sterven. De bizonderheden omtrent de gebruiken door de huiswaarts keerende koppensnellers gevolgd, zijn te vinden in het opstel van den Heer KRUYT: >>Het koppensnellen der Toradja's van Midden-Celebes en zijne beteekenis”, in de Verslagen en Mededeelingen der Kon. Academie van Wetenschappen, Afd. Letterkunde, 4e Rks, 3e Dl., 2e stuk, 1899, bl. 147-229.

Tangû pia' tau i rě'dua sẽngkapapûng, areng u ese' i Wibo, areng u wawine i Kĕ'dang. Tangû i rè'dua mě’dě’dalahikingke; tawe nararĕngu' (paniring bera mbio e), ute nakaĕ'ba'e ana' i re'dua ese'. Ku' dario' měngkai kadodo'-dodo' piraû; tangu nise'ba'e si Sendango. Kute'u marĕngu'-děngu' kaka'guwa'e rario' ene; iamange kai ně'sase'sile' pia' ana'e ene, watu' kai tumani'e makombang. U i Sendango, ma'eng kumang busa', taha'dua ngkalu e, tawe makaralaede'. Tangû iamange ne'bera'e suralung u naunge, u ana'e patengke, batu' sen ta makatahang mě'gěli' u kange. Tangû su sahělo iamange mengkatewe namaringang u ana'e: Wo'ete, amang! i kadua ren me'dea' lahaseng. Angkûng u ana'e: Ho, amang! Bo'ue i rè'dua tahana' mengkatewe nahundaleng. Arawe i ninang i Sendango e we'ga wue, u kapapûngekai maʼngakale' mamate ana' i re'dua e. Kute'u i rè'dua ru'dalengke mare'sung masaka, tangû nakae'ba'e wulo sempûng. Bo'ue iamang e ně'bera'e su ana'e: Manuwangke sini lahaseng i kadua tahana'.

Ute wo'u ene iamang e mengkatewe něhě'pa wulo sempûng ene. Sarangke nasuen he'pane, tangû niěhabě' apan tuide. Sarang nasuen ěhabe, tangû iamang e mengkatewe simanggide' ana'e, nisapua', bo'ue mengkatewe ni'tatelede' su pung u wulo niěhabe kanini. Ute i Sendango e nasusu'e su kalawo' u wadange. Bo'ue i amange mengkatewe napule'; su ènane i Sendango sen nate. Kute'u

i

amange we'd ntana'darěna ku'kaiang su wale, ute sengkianu i Sendango narĕnta'e lai, ku' bulo sempûng e ma'susûng su těmbo'e, ku' mengkatewe niensa'e apidě něbera u: Endaung lahaseng i kadua e, amang! Ute i amange měngkate ta'kakĕ'di'e, du'dalinau' kawe unu'e i Sendango sau' ně’biahě'.

Tangu wo'u ene sengkapira he'bine i amang e ne'sau'ewe namaringang u ana'e, uade me'dea' sunggile'. Ho i re'dua mengkatewe rimaleng. Kute'u sarang sen nakaĕ'ba' batu masaria, ute mengkatewe ni'kakè'kadě' bo'u sèmbě'ka. Sarang sen masanggide' limunggi watu ene, tangû i Sendango e mengkatewe niapasuĕ' su wangkane. Bo'u ene mengkatewe nikanoakem batu ene, ku' liminggi'e ringang u nakaĕ'pise' si Sendango. Bo'u ene napule'e iamange. Ta nararěna kadodo' iamange ku'kaiang su wale, ute narěnta'e lai i Sendango, apidě' ma'nuĕng batu ke'kasariâng ene. Sarang nasongo su wale mengkatewe niensa'e watu

kanini ka'kasûng si sie, apidě ně'bera: Endaung sunggil i kadua e, amang! Ute rimalinau'e iamange.

Tangû wo'u ene sengkapira he'bine iamange ně'sau'e namaringang si Sendango, uade i re'dua kai mě'de'a kalu. Tangû mengkatewe rimaleng i rè'dua tahana'e; sarang nakaě’ba' kalu, ute iamange mengkatewe nanuwang. Tangû sara'eng sen masandige' mahaka, ute i Sendango pirua ni'laoro n amange su pia' kahakâng kalu ene niapararisi'e sene; sarang kalu sen nahaka, ute i Sendango pirua mengkate nikaĕ'pisang u kalu ene. Bo'u ene tangû iamange mengkatewe napule' solong bale; ta nararěna iamange ku'kaiang su wale, tangû ĕnsae' i Sendango e pirua mě'ge'guha'2 dingang u kalu ka’papasânge. Ute iamange saunengke rimalinau' u i sie kai ta makaakale' mamate an'ae.

Tangu i Sendango e pirua nakaĕna'e mahune'u i sie kai le'akaleng i amange pateng; bo'u ene i Sendango ně'bera'e si ninange: Inang: ia' koateko sinasa'ku ĕmpihisě kinamise' sio, dingang u kina'e těluhě' siombau', dingangu pakeangku siomparese, batu' ia' kai ren dumaleng, u i amangku e kai ma’ngakale' mamate sia'. Ute pirua i ninange mengkatewe simangi'. Kai ho, i Sendango měngkatewe nanahionge si ninange apide' ka'berane: I kau, inang, abe kasusa, ia e mapia wue. Bo'u su'sangi' i ninange mengkatewe něnggepe' pakean dingang u ně'koa' sinasa' u ana'e; sarang sen nasue nariahi, ute i Sěndango ne'kata'en ninange; bo'ue i sia rimalengke maliu m bulude, maliu m balane, mare'sung masaka. Tangû i sie nakaĕ'ba'e ansuang ma'ngeke', ku' eke'e kai kalu mbango' sengkalu. Sara'eng ansuang nakasilo si Sendango e, ně'bera'e ungkung: Heute! ren taku ipěndaha isi, ipaně'bu pangila'! Tangû simimbahe i Sendango, angkung: Kapiako, upung! me'bera kerene, mapia i kadua ren mě'bisara. Kute'u ně'bera'e i Sendango: Mapia i kadua ren mě'dalia, i sai n ikalĕnsung, i sie makoa' ělang. Sara'eng ansuang nakaringihě' ene, měngkatewe ně pě'du apidě' ne'bera ungkung: I kau apa ĕndai' kě'ta'u sĕngkiki relain ma'ngabase' me'dalia n ia'e? Bo'u ne'bisara ĕndai' ene, tangù i rè'dua mengkatewe ně'dalahĕ'ku' ně'dalia'e; ku' kalu masasaria e, kamageng ka'anggila n i rè'dua e, mengkatewe masue ma'papĕ'di; kute'u we'dan ta nakaĕ'ba' pananasa' mamâng selihi' ute ansuang e nikalĕnsungke n Sendango. Tangû ně'bera'e i Sendango: Ma'eng i kau madiri makoa' ělangku e ute i kau taku potokang. Tangû simimbahe ansuang: Apa'ewen sen nipe kire man mariadi kerene. Ute ho' Ansuang e timole'e si Sendango, nakoa' ělange.

Bo'u ene i re'dua mengkatewe rimaleng. Kute'u nakaè'ba'e wue Ansuang sembau', arenge i Mělale'sa, Tangû Ansuang ene ně'bera'e: Heute pia' taku' ipěndaha isi, ipaně'bu pangila'. Tangû simimbahe i Sendango mě'sulung u kalěmona ni'sasimbahe su Ansuang sembau' endai' sen nakoa' élange. Sarang Ansuang ĕndai' nakaringihě' ene, ute mengkatewe limè'ge, apidě' ně'bera: Iro'e! ikau apa ĕndai' kadidi' ene relainpia' se'kehe mamaringang me'dalia n ia'e? Ho, wo'u nahumbisara kerene, ute mengkatewe ně'dalia i re'dua; suapa n

Verh. Bat. Gen. LVI, 3

5

děngu'i re'dua ně'dalia, ute sengkianu nikalěnsungke Ansuang e ringang u apidě' nakoa' ělange.

Bo'ue sau'ewe rimaleng i sire tělu, tangù sau'ewe nakaĕ'ba' Ansuang sembau' ku' arenge Manganganu'. Ku' Ansuang ini e malain nipě❜dalia n Sěndango. Ku' mau ikě'kalĕnsung i Sendango e.

Tangu i sire ini e sau'ewe němpě daleng maělo mahěbi ute sengkianu nahumpa'e su pondol u soa sembau' ku' soa ene mengkatewe mě'ge'noha'. Tangu simanggide i Sendango su taumata sẽngkatau ku' nakiwalo: Mensang unu'e soa ini kawe maghahe. Tangû simimbahe tau ene angkung: I kami kai mělĕ'lunggi ngkina' masaria ta' sih inge kasariane nisampele' su apeng; ku' datu nsoa ini e sen namohang u isai n makalunggi ngkina' ene, i sie makoa' datu nsoa ini. Kute'u i Sendango ne'bera'e: Dako'ko i kau pauli' su Ratu e, u ia' makalunggi ngkina' ene. Tangû areng u kina' ene kai solông.

Kute'u tau ene mengkatewe natamai něhabare' su Ratu měʼsulung u ni'papauli' i Sendango si sie e. Dingang u maligha' nipakiala' i Sendango e. Sarang Datu nakasilo u kai rario' kere ngkakadodo'e, ute Ratu mengkatewe ně'pě'du ta' sihinge ringang u ně'bera: Sedang kawanuaku sen dingang u hiwune ta makalunggi kina' ene, rumakeleng u i kau apa endai' sengkiki e. Tangû i Sendango měngkatewe ně'bera: Mageng ia' ta makalunggi, ute ia' pateng, tuang! Kaiso ma'eng ia' be makalunggi, ute i Tuang měgěli'ben apa si sia'? Tangû Ratu simimbangke: Mageng i kau makalunggi se'sanu kina' ene, ute i kau maratu su soa ini. Ratu ma'ngěna u man ta makalunggi i sie. Bo'u ene nasasae'e i Sendango solong apeng te'toleng u Mawu Ratu ringang u hiwu-hiwu taumata ese', bawine, dario', matimade', mě biala si Sendango měnsang makoa' e kereapa. I Sendango sĕngkatoto' e měngkatewe himaung kina' e apide' nitoda nlaedě'. Ute kina, ene mengkatewe timeledě' haki'u ta nikasilo kinanawông u kina', ene karaune. Ute Ratu ringang u taumata lawo' mengkatewe rimalinau' ta' sihinge. Bo'ue Ratu mengkatewe simanggide' si Sendango, apide' ně'gěli' u adatě', ka'berane: Salamatě si kau, u su ělo ini e i kau sen nariadi Ratu nsoa ini e.

VERTALING.

Verhaal van Eén-span.

Er waren eens twee echtgenooten, de man heette Bibo, de vrouw Kedang. En zij beiden onderhielden elkaar; niet lang daarna (men bedenke dat het een sprookje is) kregen zij een zoon, dat kind nu was maar heel klein, de stakkert, en het werd genoemd Eén-span. Dat kind nu werd hoe langer hoe grooter; zijn vader nu was ontevreden dat hij dat kind had, want het was bizonder gulzig. Als Sendango (Eén-span) pisang at, dan konden twee geheele trossen pisang tegelijk hem nog niet verzadigd maken. Toen zeide zijn vader bij zich zelven, dat hij