Oeroe- otie-vě màsoe-k

Dat hout is hard, (goed) voor huizenbouw,
De e-pe kasie-skě, sava- nà-nggoek.
Vooruit is harde oever, Pare-kě maha-i.
Daar vooruit is een groote bocht, (ook
de omschrijving van een landtong),
Maha-i e-pe kamò-n màsoe-kě.
Daar aan den overkant is hooge grond,

Ra e-pe sò-mbě pare-.

Op dien hoogen grond zijn drie huizen,

Sò-mbě pare- e-pe papi-s aha- ienazako-d.

Deze huizen zijn van de Wammal-onim en dienen voor de kangoeroejacht, E sava- Wà-mmàl oni-m kò-mbě, sahà-m awe-.

Na afloop der kangoeroe-jacht keeren zij naar Wammal terug, Tie-skě awesahà-m hieto-k Wà-mmàl miet. Van tijd tot tijd gaan wij in den drogen tijd de rivier op, Ariendane- tanama-, ariendane- tanama- pie-gě kwamie-n oeroe- (kanamie-n oeroe-).

In den natten tijd gaan wij naar Wammal terug, naar de kust, Boeràmboe-rě màkie hieto-k Wà-mmàl miet doe-vě miet. Vertoeft gij hier lang? Wò miera-vě e-he màndie-n?

Ik ben eergisteren gekomen; ik blijf hier een maand, Nok nanawie-sě kakienahà-m; nòk zako-d màndau- ehemiera-vě.

Wat gaat gij doen? Wò tò awe-? Ik ga het bosch in, op de varkensjacht (varkens opzoeken), Nòk de-(-gě) miet, bàsie-kě awe-, (bàsie-kě wòhà-ně). Ik ga vogels jagen, Nok oesoe-be awe-. Ik ga kajoe-poetih schors halen, om een huis (een afdak) van te maken, Nok boez poe-re awe-, a-ha nà-nggoek.

ik casuarissen jagen, Nama- savami-ndab bari-n, apa-pě mà-kie keë

awe-.

Thans leggen wij aan om te eten; na het eten gaan wij verder de rivier op en verderop (hooger op) over» nachten, Nama- nò-kkě mà-kie tamàbě tamoe- ahie-ěm nà-nggoek, tie-skě tamoe- mà-kie kanamie-n, maha-i e-pe noe.

Brengt het touw hier, ik bind de prauw vast, Kara-rě akamà-n, mà-kie asie-dě javoe-n.

Maakt dat touw los, Kara-rě e-pe a-oe> boegi-m.

Daar vooruit zijn heuvels, Maha-i e-pe rà-fe- rà-fé pare-.

Er komt een prauw aan, daar vooruit; dadelijk (kunt gij die) zien, Javoe-n pětieka-nahà-m, maha-i e-pe; damie

ie-die.

Waarom vaart gij de rivier op? Wò torekanamie-n oeroe-?

Pijlen halen, Toerie-p (toeri-p) awe-.
Ik ga rotan halen, Nok toep awe-.
Ik

ga heden naar Merauke; gij moet later (ook eens) naar Merauke komen en te Merauke overnachten, ten mijnent, Nok nama- Armà-soe miet, wò arie-ndě damoe-, man Armà-soe miet, wò noe Armà-soe, nok sava-.

Gij kent Merauke niet; gij moet het later zien; (er zijn) vele huizen; ik heb een groot huis, Wò bimbai- Armà-soe; arie-ndě wò damie- ie-die; sava- otie-vě;

nok sò-mbě sava-.

Ik zal later komen bij u, met pisang en (jonge en oude) klappers, Arie-ndě nok manoe-màn, napie-t, ô-nggà-t, mi-se, wò miet.

Voor wat? (om tegen wàt te ruilen?) Tò nà-nggoek?

Neen (niet om te ruilen); als geschenk voor u! Ba-kě; wòhà-n kò-mbě!

Waar gaat gij heen? Wò i-ndě? Ik ga naar Boeterieke; naar het strand (de kust); naar de tuinen; ik ga visschen; met de »kiepa" (groot rond schepnet), Nok Boe-tie miet; doe-vě miet; ma-roe miet; nok para-ra awe-; ie-mbarà-k. Daar is uw vader! Wòhà-n eva-i epete-kě! Komt hier! ik wil met u spreken, A-ch»

màn! (anahà-m!); mehain mak)-rè. Daar is de groote weg, So-mbě koï- e-pe. Snijdt die pisang af; brengt die naar huis om op te hangen, Napie-t award-k; aha- miet, avahò-gě.

Ik heb de pisang in huis opgehangen, Nok mi-ndab vahò-gě napie-t savakoema-.

Ik heb ('t) al opgeborgen, Nok mi-ndab baki-vvě.

Hebt gij uw pisang al gehaald? Wo

mi-ndab hò-gě wòhà-n napie-t? Gaat en brengt dat goed hier. Aumà-vě,

makà-dě e-pe akamà-n.

Die man heeft zijne vrouw geslagen,

O-nim e-pe mi-ndab oesà-k esoe-m. Slaat dien man! A- oesàki-m o-nim e-pe! Gij zijt laat (langzaam) gij komt niet gauw, Wò arie-dě ò-gě; wò kama-kě bà-kě nhà m.

Ik heb (hem) gezien, (maar hij) komt niet, No-kkě mi-ndab narau-, ba-kě nahà-m.

Wanneer komt gij weer? Jà-ndě wó da» moe-man?

Zijt gij ziek? Wò ierie-rě?

IX

Daar is een krokodil! Kjoe epete-kě! De krokodil is ondergedoken, in het water, Kjoe mi-ndab kòsà-n, dakakoema-.

Vroeger ziek, thans beter (gezond) ge» worden, Màndie-n ierie-rě, namani-nggip mi-ndab wien.

De regen heeft mijn sago-koek nat gemaakt, Nok dasipěre-kě he-ë mi-n» dab nasà-k.

Kwaamt gij gisteren? Neen, van ochtend ben ik gekomen, Wò wie-sě nahà-m? Ba-kě, e-tie apa-pě nok mà-kie nahà-m. Ik heb te Merauke geslapen, nu ben ik in Boeti (Boeterieke) gekomen, Nama

nok noe Armà-soe, nama- nòk ma-kie nahà-m Boe-tie.

(Men kan te) Moppe niet slapen, (van» wege de) vele muskieten, Mò-ppě noe ba-kě, nànggie-t otie-věkě. Gaat gij morgen ochtend? Zeker. E-tie apa-pě wò mana-vě? Mehà-nnaha-. Ik slaap niet hier; ik slaap daar ginds, Nok ba-kě noe ehe-; nok noe maha-i e-pe.

Ik overnacht niet te Boeterieke ; ik over» nacht in Seepadiemerieke, Nok noe Boe-těriekě ba-kě; nok noe Sepa-die» měriekě.

Heden, ben ik 's ochtends vroeg naar Merauke gegaan (na) geslapen (te heb» ben te) Wiewarre, Namà- e-tie apa-pě nok Armà-soe miet, noe Wiewà-re. Heden kwam ik hier, Nama- nok kakienahà-m (mà-kie nahà-m).

Gaat naar huis! A-hiet ki-m!

Gaat allen henen! Wò o-nim e-pe au»> ma-vě!

Zegt dien menschen, naar huis te gaan, Otie-vě o-nim e-pe aurahi-m damiehieto-k.

Ik heb het (hen) al gezegd, Nòk mi-ndàb ra. Het is al bijna regentijd, B(oe)ràmboe-re damie- ha-i.

Het is al bijna de droge tijd, Pie-gě damie- ha-i.

Beëindigt snel uw (werk in den) tuin, Kama-kě aubarin- maroe-. Vandaag ben ik klaar met bewerken van den grond; morgen ochtend ga ik pisang aanplanten, Nòk namami-ndab wàmbàdě, mi-ndab bari-n; e-tie, apa-pě nòk màkieroe-n (mà-kie» aroe-n) napie-t.

Ik ben al begonnen (vooruit) met bewer» ken, Nòk maha-i mi-ndàb paja-. Mijn tuin is klaar, Nok maroe- mi-ndab bari-n.

Van het dorp der Kondonim tot en met Koembe wordt één taal gesproken, Kòn» doni-m miera-vě bai-zako-d Koe-m»> bě miera-vě bai-zakod mehà-n. Kombre en Misse hebben een andere taal, Kò-mbrě Mi-sě horà-k mehà-n. Sanggasee en Domandee hebben weer een andere taal, Sa-nggase- Do-màndeie-sie horà-k mehà-n.

De Badee-onim hebben weer een andere taal, Ba-de oni-m ie-sie horà-k mehà-n. De menschen, die eene andere taal spre>> ken, begrijpen die van hier, Horà-k oni-m marie-n mehà-n meha-ikě. De Oeroemeriekers gaan de rivier op, naar Badeerieke, om prauwen, Oeroe-m>> oni-m kanamie-n oeroe-, Ba-derie-kě miet, javoe-n awe-.

De menschen der kuststreek laden klap» pers in de prauwen, om mede stroom>> opwaarts te varen naar Badeerieke, om prauwen te halen, Doe-vě oni-m mi-se oekoe-n, kanamie-n nà-nggoek, Ba-derie-kě miet, javoe-n awe-.

(met bladeren), Apa-pě nòk àmbà-m napie-t.

Ik heb al geplant, Nòk mi-ndab aroe-n. Ik ga naar den tuin om aardvruchten te oogsten, Nok ma-roe miet, ki-mke awe-.

De menschen uit de bovenstreek zijn gekomen om klappers, De-(ge) oni-m mi-ndab nahà-m mi-se awe-. Vroeger werden prauwen geruild voor klappers, thans worden prauwen ge» ruild voor ijzer, Màndie-n mi-sě javoe-n nà-nggoek, nama- wò-kěrě javoe-n nà-nggoek.

De menschen uit de kuststreek hebben veel klappers, veel visch, veel tuinen; de lie» den uit de bovenstreek hebben veel sago, geen klappers, kleine tuinen (weinig tuinen), veel kangoeroe's, Doe-vě oni-m mi-sě otie-vě, para-ra otie-vě, maroeotie-vě; de(gě) o-nim da otie-vě, mi-sě ba-kě, maroe- papi-s, sahà-m otie-vě. De menschen der kuststreek hebben groote tuinen, Doe-vě oni-m sò-mbě maroe- (oni-m).

Van Oeroemrieke tot Anasai en Nawarri tot

Seriere zijn veel klappers en veel tuinen, groote tuinen, Oe-roeměrie-kě A-nasa-i miet, Nawà-rie Serie-rě miet mi-sě otie-vě, maroe- otie-vě, sò-mbě maroe-.

De andere negorijen zijn zoo niet, die zijn klein, I-sie miera-vě epeta-go ba-kě, papi-skě.

De dorpen aan de kust hebben (zoet) water; elke negorij heeft een put, Doe-vě oni-m miera-vě daka- e-pe, ie-sie miera-vě boei- e-pe, ie-sie miera>> vě boei- e-pe.

De menschen in de bovenstreek (het binnenland) zijn weinig in aantal; die der kuststreek zijn groot in aantal (velen), De-gě oni-m papi-s oni-m, doe-vě oni-m otie-vě oni-m. De Bovenlanders zijn zwak van lichaam, de Kustbewoners zijn mooi van lichaam, groote krachtige, (weldoorvoede) men>> schen, De-gě oni-m dò-m wòhà-nie, Doe-vě oni-m ni-nggip wòhà-nie, jà-b o-nim, jà-běmoe-k oni-m.

De menschen uit het oosten zijn klein en zwak, Senda-wie oni-m papi-s wò»> hà-nie, dò-m woha-nie.

Daar zijn veel menschen, Otie-v oni-m epi-ndě.

Vele menschen zijn gedood, Otie-v oni-m mi-ndàb wazie-bě.

Waarom loopt die vrouw weg? Boe-btie

e-pe tore-kě wòra-kě?

(Een) kangoeroe! (beteekent iemand, die bang is; tegenstelling van,,basiekě”), Saham-kě!

Wie is dat? Te kà-sàp o-nim e-pe?
Wie zijt gij? Te kà-sàp wò?

Hè! [Uitroep] lang geleden hebben gij en ik al vriendschap gesloten! Giera-! màndie-n wò nòk dakoe-mě!

Gij hieldt u zooeven verborgen, ik zag u

niet, Nama- wò sarie-n, ba-kě nòk ie-die. Ik verborg mij niet, ik was binnenshuis,

Nòk sarie-n ba-kě, nòk sava- koema-. Ik begrijp (ken U); toen ik vroeger naar Gandien ging weest gij den weg, Nòk meha-ikě: màndie-n nòk Gàndie-n miet, wò maha-i.

Zijt gij alleen? Wò zako-d? Wij zijn met ons tweeën, Nòk iena- oni-m. Die man is gisteren gekomen, ik ben vóór gisteren gekomen, E-pe o-nim wie-se mi-ndàb nahà-m; nò-kkě na» nawie-sě kakie-nahà-m.

Hoe staat het met uw tuin? Tòta-go wòhà-n maroe-?

(Ik heb een) nieuwen tuin, Nò maroe-. Is de klapperaanplant al opgekomen? Onggà-t roe-ně mi-ndàb oewà-r? De klapperaanplant begint uit te spruiten, Onggà-t roe-ně damie- oewà-r. (Dat is) later voor Merauke, om tegen

ijzer te ruilen, Arie-ndě Armà-soe nà-nggoek, wò-kěrě nà-nggoek. Hè! (uitroep) ik ben moede, Jàmbà-dě! nòk sasoe-kě.

Waarom zijt gij moede? Wò tore-kě sasoe-?

Ik kom van verre, (heb ver geloopen), Nok mahoe-tě menggě.