Page images
PDF
EPUB

usque dum coeant. Ferrum insuper jactato. Ubi coierint, et altera alteram tetigerit; id manu prende et dextra sinistra præcide. Ad luxum aut ad fracturam alliga, sanum siet, et tamen quotidie cantato in alio S. F. vel luxato (?). Vel hoc modo, HUAT HANAT HUAT ISTA PISTA SISTA DOMIABO DAMNAUSTRA, et luxato. Vel hoc modo HUAT HAUT HAUT ISTA SIS TAR SIS ORDANNABON DUNNAUSTRA.'

LIBRI ORIGINUM.

A. GELL., III, 7: Pulchrum, dii boni! facinus, græcarumque facundiarum magniloquentia condignum, M. Cato, in libris Originum, de Q. Cædicio, tribuno militum, scriptum reliquit. Id profecto est ad hanc ferme sententiam : Imperator poenus in terra Sicilia, bello Carthaginiensi primo, obviam romano exercitui progreditur; colles locosque idoneos prior occupat. Milites romani, uti res nata est, uti res nata est, in locum insinuant fraudi et perniciei obnoxium. Tribunus ad consulem venit. Ostendit exitium de loci importunitate et hostium circumstantia. Maturum censeo, inquit, si rem servare vis, faciundum ut quadringentos aliquot milites ad verrucam illam ire (sic enim M. Cato locum editum asperumque appellat) jubeas, eamque uti occupent, imperes horterisque; hostes profecto ubi id viderint, fortissimus quisque et promptissimus ad occursandum pugnandumque in eos prævertentur, unoque illo negotio sese alligabunt, atque illi omnes quadringenti procul dubio obtruncabuntur. Tu interea, occupatis in ea cæde hostibus, tempus exercitus ex hoc loco

(1) Voy. plus bas, no LX, §. 1, d'autres fragments de ces vieux chants rustiques, dont quelques-uns remontaient peut-être aux premiers âges du Latium, et n'étaient plus compris de ceux qui les répétaient par tradition. Qui sait si le chant des Arvales offrait un sens plus clair, nous ne dirons pas aux copistes, mais aux prêtres même du temps d'Elagabale? Voy. plus baut, p. 79, note 2 et 3, et Marini, Atti dei fratelli Arvali, p. 596.

educendi habebis. Alia, nisi hæc, salutis via nulla est. Consul tribuno respondit, consilium quidem istud æque providens sibi viderier; sed istos, inquit, milites CCCC ad eum locum in hostium cuneos quisnam erit qui ducat? Si alium, inquit tribunus, neminem reperis, me licet ad hoc periculum utare: ego hanc tibi et reipublicæ animam do. Consul tribuno gratias laudesque agit. Tribunus et CCCC ad moriendum proficiscuntur. Hostes eorum audaciam demirantur, quorsum ire pergant in expectando sunt. Sed ubi apparuit ad eamdem verrucam occupandam iter intendere, mittit adversum illos imperator carthaginiensis peditatum equitatumque, quos in exercitu viros habuit strenuissimos. Romani milites circumveniuntur; circumventi repugnant. Fit prælium diu anceps. Tandem superat multitudo; CCCC omnes cum uno perfossi gladiis aut missilibus operti cadunt. Consul interim, dum ibi pugnatur, se in locos tutos atque editos subducit. Sed quod illi tribuno, duci militum CCCC, divinitus in eo prælio usus venit, non jam nostris, sed ipsius Catonis verbis subjecimus': « Dii immortales tribuno militum fortunam ex virtute ejus dedere. Nam ita evenit: Quum saucius multifariam ibi factus esset, tum vulnus capiti nullum evenit: cumque inter mortuos defatigatum vulneribus, atque quod sanguen defluxerat, cognovere, eum sustulere. Isque convaluit: sæpeque postilla operam reipublicæ fortem atque strenuam perhibuit : illoque facto, quod illos milites subduxit, exercitum ceterum servavit. Sed idem bene factum quo in loco ponas, nimium interest. Leonidas Lacedæmonius lau

« Ver

(1) Cependant la citation suivante de Nonius prouve que, même dans la première partie de ce récit, Aulu-Gelle n'a guère fait que transcrire le texte de Caton : rucam positum pro loco edito. Cato, libris Originum: Censeo, inquit, si rem servare vis, faciendum ut quadringentos aliquot milites ad verrucam illam ire jubeas, eamque uti occupent imperes. » Cf. Quintilien, VIII, 6, 14; VIII, 3, 48.

datur, qui simile apud Thermopylas fecit. Propter ejus virtutes omnis Græcia gloriam atque gratiam præcipuam claritudinis inclutissimæ decoravere monimentis, signis, statuis, elogiis, historiis, aliisque rebus gratissimum id ejus factum habuere. At tribuno militum parva laus pro factis relicta, qui idem fecerat, atque rem[publicam] servaverat. » Hanc Q. Cædicii tribuni virtutem M. Cato tali suo testimonio decoravit. Claudius autem Quadrigarius' annali tertio non Cædicio nomen fuisse ait, sed Laberio.

Compluriens eorum milites mercenarii inter sese multi alteri alteros in castris occidere; compluriens multi simul ad hostes transfugere; compluriens in imperatorem impetum facere. (E libro Iv; A. GELL., V, 21.)

2

[ocr errors]

Igitur dictatorem Carthaginiensium magister equitum monuit Mitte mecum Romam equitatum; die quinti in Capitolium tibi coena cocta erit. Deinde dictator jubet postridie magistrum equitum arcessi : Mittam te, si vis, inquit, cum equitibus. Sero est, inquit, magister equitum; jam rescivere. (A. GELL., X, 24 et II, 19.)

(1) Caton avait donc nommé le tribun Q. Cædicius. Mais Pline l'ancien atteste (Hist. Nat., VIII, 5) qu'il ne nommait pas, dans cette partie au moins de son histoire, les généraux d'armée. Une autre remarque à faire sur la composition de ces Origines, c'est que l'auteur y avait inséré plusieurs de ses harangues, entre autres, celle dont on a lu plus haut (p. 163) de longs fragments.

(2) Cf. supra, n° VIII: Præsented maxumod dictatored olorum (illorum, i. e. Carthaginiensium). Ce passage, d'ailleurs, et quelques autres épars dans la collection des fragments de Caton, suffisent pour justifier la remarque de Pline rappelée dans la note précédente.

XXIV.

MARCUS PACUVIUS'.

(Mort l'an de Rome 623; av. J.-C. 130.)

ELOGIUM AB IPSO SCRIPTUM.

A. GELL., I, 24: Epigramma Pacuvii verecundissum et purissimum, dignumque ejus elegantissima gra

vitate :

Adulescens, tametsi properas, hoc te saxum rogat Utei ad se aspicias: deinde quod scriptu' est legas. Hic sunt poetæ Pacuvii Marcei sita

Ossa. Hoc volebam nescius ne esses. Vale.

TRAGOEDIÆ.

AMPHIO.

Pacuvianus Amphio (de testudine): Quadrupes tardigrada, agrestis, humilis, aspera, Capite brevi, cervice anguina, adspectu truci, Eviscerata, inanima, cum animali sono.

(CICERON, de Divinat., II, 64.)

(1) Bothe, Poetæ scenici Latinorum, t. V, p. 98-155.

(2) On a lu plus haut, no XV, dans le sénatusconsulte sur les Bacchanales, p. 128 : Senatuosque sententiam utei scientes esetis, eorum sententia ita fuit. (Cf. p. 165, l. 17: minime male cogitantes sunt.)

CHRYSES.

Hoc vide circum, supraque quod complexu continet Terram; nostri cælum memorant, Graii perhibent æthera.

(VARR., de L. L., V, 17. Cic., de Nat. D., II, 36.) Quidquid est hoc, omnia animat, format, alit, auget,

[blocks in formation]

(VARRON, de L. L., VII, 22.)

Pater Achæos in Caphareis saxis pleros perdidit.

(PRISCIEN, V, 12.)

Sed me incertat dictio. Quin rem expedi.

(NONIUS, S. v. Incertat.)

Hymenæum fremunt

Equales; aura resonit crepitu musico.

(NONIUS, S. v. Sonit.)

(1) Cette tragédie était la plus célèbre de celles de Pacuvius, à juger par le nombre des fragments qui nous en sont parvenus; c'est pourquoi nous en avons inséré ici tous les débris. Ennius avait aussi composé un Dulorestes. Le sujet de cette pièce est facile à deviner par le titre (Cf. Euripide, Phan., v. 392); il embrassait sans doute l'histoire des malheurs d'Oreste, et de la vengeance accomplie sur Clytemnestre. L'avant-dernier fragment, qu'on lira plus bas, p. 176, semble même se rapporter à la dispute généreuse d'Oreste et de Pylade devant Thoas. Ce qui a fait conjecturer à M. Bothe ( l. c., p. 40), que les grammairiens ont pu attribuer par erreur au Dulorestes, des fragments qui appartenaient à quelque autre tragédie relative aux malheurs d'Agamemnon. Naeke suppose au contraire ( l. c. p. 88) que l'Iphigénie en Tauride a servi de modèle à Pacuvius, et il rapporte au Dulorestes le long passage que Cicéron a cité sans en indiquer la source. (Infra, p. 176.) Voy. pour plus de détails, la dissertation spéciale de Stieglitz, de Pacuvii Duloreste, Leipzig, 1826,in-8°, et celle de Naeke, Opuscula philologica, t. I, p. 83-93, Bonn 1842.

« PreviousContinue »