itaque se certamini offert; adeoque infestis animis concurrerunt, neuter, dum hostem vulneraret, sui protegendi corporis memor, ut, contrario ictu per parmam uterque transfixus, duabus hærentes hastis, moribundi ex equis 5 lapsi sint. Simul et cetera equestris pugna cœpit, neque ita multo post et pedites superveniunt. Ibi varia victoria, et velut æquo Marte pugnatum est; dextera utrimque cornua vicere, læva superata; Veientes, vinci ab Romano milite assueti, fusi fugatique, Tarquiniensis novus hostis 10 non stetit solum, sed etiam ab sua parte Romanum pepulit.

VII. Ita quum pugnatum esset, tantus terror Tarquinium atque Etruscos incessit, ut omissa irrita re nocte ambo exercitus, Veiens Tarquiniensisque, suas quisque abirent domos. Adjiciunt miracula huic pugnæ; silentio 15 proximæ noctis ex silva Arsia ingentem editam vocem; Silvani vocem eam creditam; hæc dicta, uno plus Tuscorum cecidisse in acie, vincere bello Romanum. Ita certe inde abiere Romani, ut victores, Etrusci pro victis; nam, postquam illuxit, nec quisquam hostium in conspectu erat, 20 P. Valerius consul spolia legit, triumphansque inde Romam rediit. Collegæ funus, quanto tum potuit apparatu, fecit; sed multo majus morti decus publica fuit mæstitia, eo ante omnia insignis, quia matronae annum, ut parentem, eum luxerunt, quod tam acer ultor violate pudicitiæ fuisset.

25

Consuli deinde, qui superfuerat, ut sunt mutabiles vulgi animi, ex favore, non invidia modo, sed suspicio etiam cum atroci crimine, orta; regnum eum affectare fama ferebat, quia nec collegam subrogaverat in locum Bruti, et ædificabat in summa Velia, ubi alto atque munito 30 loco arcem inexpugnabilem fieri. Hæc dicta vulgo creditaque quum indignitate angerent consulis animum, vocato ad concilium populo, submissis fascibus, in concionem escendit. Gratum id multitudini spectaculum fuit, submissa sibi esse imperii insignia confessionemque factam 35 populi quam consulis majestatem vimque majorem esse. Ibi audire jussis, consul laudare fortunam collegæ, quod liberata patria in summo honore, pro republica dimicans,

matura gloria necdum se vertente in invidiam, mortem occubuisset; se superstitem gloriæ suæ ad crimen atque invidiam superesse, ex liberatore patriæ ad Aquilios se Vitelliosque recidisse; "numquamne ergo,” inquit, “ulla adeo a vobis spectata virtus erit, ut suspicione violari 5 nequeat? Ego me, illum acerrimum regum hostem, ipsum cupiditatis regni crimen subiturum timerem? Ego, si in ipsa arce Capitolioque habitarem, metui me crederem posse a civibus meis? Tam levi momento mea apud vos fama pendet? Adeone est fundata leviter fides, ut, ubi 10 sim, quam qui sim, magis referat? Non obstabunt Publii Valerii ædes libertati vestræ, Quirites; tuta erit vobis Velia; deferam non in planum modo ædes sed colli etiam subjiciam, ut vos supra suspectum me civem habitetis; in Velia ædificent, quibus melius, quam P. Valerio, creditur 15 libertas." Delata confestim materia omnis infra Veliam, et, ubi nunc Vice Potæ est, domus in infimo clivo ædificata.

VIII. Latæ deinde leges, non solum quæ regni suspicione consulem absolverent, sed quæ adeo in contrarium verterent, ut popularem etiam facerent; inde cognomen 20 factum Publicola est. Ante omnes de provocatione adversus magistratus ad populum sacrandoque cum bonis capite ejus, qui regni occupandi consilia inisset, gratæ in vulgus leges fuere. Quas quum solus pertulisset, ut sua unius in his gratia esset, tum deinde comitia collegæ sub- 25 rogando habuit. Creatus Sp. Lucretius consul, qui magno natu, non sufficientibus jam viribus ad consularia munera obeunda, intra paucos dies moritur; suffectus in Lucretii locum M. Horatius Pulvillus. Apud quosdam veteres auctores non invenio Lucretium consulem; Bruto statim 30 Horatium suggerunt; credo, quia nulla gesta res insignem fecerit consulatum, memoria intercidisse. Nondum dedicata erat in Capitolio Jovis ædes. Valerius Horatiusque consules sortiti, uter dedicaret. Horatio sorte evenit: Publicola ad Veientium bellum profectus. Egrius, quam 35 dignum erat, tulere Valerii necessarii, dedicationem tam inclyti templi Horatio dari. Id omnibus modis impedire

conati, postquam alia frustra tentata erant, postem jam tenenti consuli fœdum inter precationem deum nuntium incutiunt, mortuum ejus filium esse, funestaque familia dedicare eum templum non posse. Non crediderit factum, 5 an tantum animo roboris fuerit, nec traditur certum nec interpretatio est facilis; nihil aliud ad eum nuntium a proposito aversus, quam ut cadaver efferri juberet, tenens postem precationem peragit et dedicat templum. Hæc post exactos reges domi militiæque gesta primo anno; 10 inde P. Valerius iterum, T. Lucretius consules facti.

IX. Jam Tarquinii ad Lartem Porsinam, Clusinum regem, perfugerant. Ibi, miscendo consilium precesque, nunc orabant, ne se oriundos ex Etruscis, ejusdem sanguinis nominisque, egentes exsulare pateretur, runc mone15 bant etiam, ne orientem morem pellendi reges inultum sineret; satis libertatem ipsam habere dulcedinis: nisi quanta vi civitates eam expetant, tanta regna reges defendant, æquari summa infimis; nihil excelsum, nihil quod supra cetera emineat, in civitatibus fore; adesse finem 20 regnis, rei inter deos hominesque pulcherrimæ. Porsina, quum regem esse Romæ, tum Etruscæ gentis regem, amplum Tuscis ratus, Romam infesto exercitu venit. Non umquam alias ante tantus terror senatum invasit, adeo valida res tum Clusina erat magnumque Porsinæ nomen. 25 Nec hostes modo timebant sed suosmet ipsi cives, ne Romana plebs, metu perculsa, receptis in urbem regibus, vel cum servitute pacem acciperet. Multa igitur blandimenta plebi per id tempus ab senatu data; annonæ in primis habita cura, et ad frumentum comparandum missi alii in So Volscos alii Cumas; salis quoque vendendi arbitrium, quia impenso pretio venibat, in publicum omni sumptu, ademptum privatis; portoriisque et tributo plebes liberata, ut divites conferrent, qui oneri ferendo essent; pauperes satis stipendii pendere, si liberos educent. Itaque hæc indulgen35 tia patrum, asperis postmodum rebus in obsidione ac fame, adeo concordem civitatem tenuit, ut regium nomen non summi magis quam infimi horrerent, nec quisquam unus

malis artibus postea tam popularis esset, quam tum bene imperando universus senatus fuit.

X. Quum hostes adessent, pro se quisque in urbem ex agris demigrant, urbem ipsam sæpiunt præsidiis. Alia muris, alia Tiberi objecto videbantur tuta. Pons sublicius 5 iter pæne hostibus dedit, ni unus vir fuisset Horatius Cocles; id munimentum illo die fortuna urbis Romanæ habuit; qui positus forte in statione pontis, quum captum repentino impetu Janiculum atque inde citatos decurrere hostes vidisset, trepidamque turbam suorum arma ordines- 10 que relinquere, reprehensans singulos, obsistens obtestansque deum et hominum fidem, testabatur, nequidquam deserto præsidio eos fugere; si transitum pontem a tergo reliquissent, jam plus hostium in Palatio Capitolioque quam in Janiculo fore. Itaque monere, prædicere, ut pontem 15 ferro igni, quacumque vi possint, interrumpant; se impetum hostium, quantum corpore uno posset obsisti, excepturum. Vadit inde in primum aditum pontis, insignisque inter conspecta cedentium pugnæ terga obversis cominus ad ineundum prælium armis, ipso miraculo audaciæ ob- 20 stupefecit hostes. Duos tamen cum eo pudor tenuit, Sp. Larcium ac T. Herminium, ambos claros genere factisque, Cum his primam periculi procellam et quod tumultuosissimum pugnæ erat, parumper sustinuit; deinde eos quoque ipsos, exigua parte pontis relicta, revocantibus qui rescin- 25 debant, cedere in tutum coegit. Circumferens inde truces minaciter oculos ad proceres Etruscorum, nunc singulos provocare nunc increpare omnes, servitia regum superborum, suæ libertatis immemores, alienam oppugnatum venire. Cunctati aliquamdiu sunt, dum alius alium, ut 30 prælium incipiant, circumspectant. Pudor deinde commovit aciem, et clamore sublato undique in unum hostem tela conjiciunt. Quæ quum in objecto cuncta scuto hæsissent, neque ille minus obstinatus ingenti pontem obtineret gradu, jam impetu conabantur detrudere virum, quum simul 35 fragor rupti pontis, simul clamor Romanorum, alacritate perfecti operis sublatus, pavore subito impetum sustinuit.

Tum Cocles, "Tiberine pater," inquit, "te, sancte, precor, hæc arma et hunc militem propitio flumine accipias." Ita sic armatus in Tiberim desiluit, multisque superincidentibus telis, incolumis ad suos tranavit, rem ausus plus famæ 5 habituram ad posteros quam fidei. Grata erga tantam virtutem civitas fuit; statua in comitio posita, agri quantum uno die circumaravit datum. Privata quoque inter publicos honores studia eminebant; nam in magna inopia, pro domesticis copiis unusquisque ei aliquid, fraudans se 10 ipse victu suo, contulit.

Bey

XII. Obsidio erat nihilominus et frumenti cum summa caritate inopia; sedendoque expugnaturum se urbem spem Porsina habebat, quum C. Mucius, adolescens nobilis, cui indignum videbatur, populum Romanum servientem, quum 15 sub regibus esset, nullo bello nec ab hostibus ullis obsessum esse, liberum eundem populum ab iisdem Etruscis obsideri, quorum sæpe exercitus fuderit,-itaque, magno audacique aliquo facinore eam indignitatem vindicandam ratus, primo sua sponte penetrare in hostium castra con20 stituit; dein metuens, ne, si consulum injussu et ignaris

omnibus iret, forte deprehensus a custodibus Romanis retraheretur ut transfuga, fortuna tum urbis crimen affirmante, senatum adit; "transire Tiberim," inquit, “patres, et intrare, si possim, castra hostium volo, non prædo 25 nec populationum in vicem ultor; majus, si dii juvant, in animo est facinus." Approbant patres; abdito intra vestem ferro proficiscitur. Ubi eo venit, in confertissima turba prope regium tribunal constitit. Ibi quum stipendium militibus forte daretur, et scriba cum rege sedens 30 pari fere ornatu multa ageret, eum milites vulgo adirent, timens sciscitari, uter Porsina esset, ne ignorando regem semet ipse aperiret quis esset, quo temere traxit fortuna facinus, scribam pro rege obtruncat. Vadentem inde, qua per trepidam turbam cruento mucrone sibi ipse fecerat 35 viam, quum, concursu ad clamorem facto, comprehensum regii satellites retraxissent, ante tribunal regis destitutus, tum quoque, inter tantas fortunæ minas, metuendus