Page images
PDF
EPUB

paeniteret, quoad id ipsi invidere dei, praestiti, ita adnitar, ne quem pacis per me partae paeniteat."

66

1

XXXI. Adversus haec imperator Romanus in hanc ere sententiam respondit: „non me fallebat, Hannibal, alacres adventus tui spe Carthaginienses et praesentem indutiarum fidem et spem 5 2 pacis turbasse; neque tu id sane dissimulas, qui de condicionibus superioribus pacis omnia subtrahas praeter ea, quae iam 3 pridem in nostra potestate sunt. ceterum ut tibi curae est sentire cives tuos, quanto per te onere leventur, sic mihi laborandum est, ne, si quae tunc pepigerunt, hodie subtracta ex 10 condicionibus pacis praemia perfidiae habeant. indigni, quibus eadem pateat condicio, etiam ut prosit vobis fraus petitis. 4 neque patres nostri priores de Sicilia, neque nos de Hispania fecimus bellum: et tunc Mamertinorum sociorum periculum, et nunc Sagunti excidium nobis pia ac iusta induerunt arma. 15 5 vos lacessere et tu ipse fateris et dei testes sunt, qui et illius belli exitum secundum ius fasque dederunt et huius dant et

3. Vgl. Polyb. XV, 8: 'Αννίβας μὲν οὖν ταῦτ ̓ εἶπεν, ὁ δὲ Πόπλιος ὑπολαβὼν οὔτε τοῦ περὶ Σικελίας ἔφη πολέμου Ῥωμαίους οὔτε τοῦ περὶ τῆς Ἰβηρίας αἰτίους γεγονέναι, Καρχηδονίους δὲ προφανῶς· ὑπὲρ ὧν κάλλιστα γινώσκειν αὐτὸν τὸν Αννίβαν. μάρτυρας δὲ καὶ τοὺς θεοὺς γεγονέναι τούτων, περιθέντας τὸ κράτος οὐ τοῖς ἄρχουσι χειρῶν ἀδίκων ἀλλὰ τοῖς ἀμυνομένοις. βλέ πειν δὲ καὶ τὰ τῆς τύχης οὐδενὸς ἧττον, καὶ τῶν ἀνθρωπίνων στοχάζεσθαι κατὰ δύναμιν. ἀλλ ̓ εἰ μὲν πρὸ τοῦ τοὺς Ρωμαίους διαβαίνειν εἰς Λιβύην αὐτὸς ἐξ Ιταλίας ἐκχωρήσας προύτεινες τὰς διαλύσεις ταύτας, οὐκ ἂν οἴομαι σε διαψευσθῆ ναι τῆς ἐλπίδος· ἐπεὶ δὲ σὺ μὲν ἄκων ἐκ τῆς Ἰταλίας ἀπηλλάγης, ἡμεῖς δὲ διαβάντες εἰς τὴν Λιβύην τῶν ὑπαίθρων ἐκρατήσαμεν, δῆλον ὡς μεγάλην είληφε τὰ πράγματα παραλλαγήν. τὸ δὲ δὴ μέγιστον· ἤλθομεν ἐπὶ τί μέρος; ἡττηθέντων καὶ δεηθέντων τῶν παρὰ σοῦ πολιτῶν ἐθέμεθα συνθήκας ἐγγράπτους, ἐν αἷς ἦν, πρὸς τοῖς ὑπὸ σοῦ νῦν προτεινομένοις, τοὺς αἰχμαλώτους ἀποδοῦναι χωρὶς λύτρων Καρχηδονίους, τῶν πλοίων τῶν καταφράκτων παραχωρῆσαι, πεντακισχίλια τάλαντα προσενεγκεῖν, ὅμηρα δοῦναι περὶ τούτων. ταῦτα ἦν ἃ συνεθέμεθα

3

ων

πρὸς ἀλλήλους. ὑπὲρ τούτων ἐπρεσβεύσαμεν ἀμφότεροι πρός τε τὴν σύγκλητον τὴν ἡμετέραν καὶ πρὸς τὸν δῆμον, ἡμεῖς μὲν ὁμολογοῦντες εὐδοκεῖν τοῖς γεγραμμένοις, Καρχη δόνιοι δὲ δεόμενοι τούτων τυχεῖν. τυχόντες δ ̓ ὧν ἠξίουν, ἠθέτησαν ταῦτα Καρχηδόνιοι, παρασπονδής σαντες ἡμᾶς. τί λείπεται ποιεῖν; σὺ τὴν ἐμὴν χώραν μεταλαβὼν εἶπον. ἀφελεῖν τὰ βαρύτατα τῶν ὑποκειμένων ἐπιταγμάτων; ἵνα μὴ λαβόντες ἆθλα τῆς παρανομίας, διδαχθῶσι τοὺς εὖ ποιοῦντας εἰς τὸ λοιπὸν παρασπονδεῖν; ἀλλ ̓ ἵνα τυχόντες ὧν ἀξιοῦσι, χάριν ὀφείλωσιν ἡμῖν; ἀλλὰ νῦν μεθ' ικετηρίας τυχόντες ὧν παρεκάλουν, ὅτι βραχείας ἐλπί δος ἐπελάβοντο τῆς κατὰ σέ, παρὰ πόδας ὡς ἐχθροῖς ἡμῖν κέχρηνται καὶ πολεμίοις. ἐν οἷς βαρυτέρου μέν τινος προσεπιταχθέντος δυνατὸν ἀνενεγκεῖν τῷ δήμῳ περὶ διαλύσεως, ὑφαίρεσιν δὲ ποιουμένοις τῶν ὑποκειμένων οὐδὲ ἀναφορὰν ἔχει τὸ διαβούλιον (= conloquium). τί πέρας οὖν πάλιν τῶν ἐμῶν λόγων ἢ τὴν ἐπιτροπὴν ὑμᾶς διδόναι περὶ σφῶν αὐτῶν καὶ τῆς πατρίδος ἢ μαχομένους νικᾶν.“ 11. indigni praeterquam quod indigni estis, an und für sich schon unwürdig des Friedens auf Grund derselben 16. vos lacessere,

=

Bedingungen.

dabunt. quod ad me attinet, et humanae infirmitatis memini, 6 et vim fortunae reputo, et omnia quaecumque agimus subiecta esse mille casibus scio: ceterum quem ad modum superbe et violenter me faterer facere, si, priusquam in Africam traiecis- 7 5 sem, te tua voluntate cedentem Italia et imposito in naves exercitu ipsum venientem ad pacem petendam aspernarer; sic nunc, cum prope manum consertum restitantem ac tergiver- 8 santem in Africam attraxerim, nulla sum tibi verecundia obstrictus. proinde si quid ad ea, quae tum pax conventura vi- 9 10 debatur quae sit multa navium cum commeatu per indutias expugnatarum legatorumque violatorum adicitur, est quod referam ad consilium: sin illa quoque gravia videntur, bellum parate, quoniam pacem pati non potuistis."

[ocr errors]

Ita infecta pace ex conloquio ad suos cum se recepissent, 10 15 frustra verba praeclara facta renuntiant: armis decernendum esse habendamque eam fortunam, quam dei dedissent. XXXII. In castra ut est ventum, pronuntiant ambo, arma expedirent milites animosque ad supremum certamen, non in unum diem sed in perpetuum, si felicitas adesset, victores: Roma an Car- 2 20 thago iura gentibus daret, ante crastinam noctem scituros.

denn vos lacessebatis, so oft es zum Kriege kam. - 7. manum consertum] der Ausdruck ist der gerichtlichen Sprache in den Legisactionen entlehnt. Bei dem Rechtsstreit über das Eigenthum enthielt die Verhandlung in iure (vor dem Magistrat) den eigenthümlichen Act der vindicatio oder des in iure manum conserere: die streitenden Parteien begannen um den Gegenstand der Klage einen Scheinkampf. Der Kläger sprach: fundum qui est in agro qui Sabinus vocatur, ego ex iure Quiritium meum esse aio, inde ibi ego te ex iure manum consertum voco. Der Gegner sprach: unde tu me ex iure manum consertum vocasti, inde ibi ego te revoco. Vgl. Puchta Instit. II, 81 sq. Der Gegenstand des Streites ist Italien, welches Hann. als sein Eigenthum betrachtet. Scipio erhebt nun Anspruch und zwingt den Gegner, obwohl er auf alle Weise zu entwischen sucht, ihm nach Afrika zu folgen, das als Gerichtsstätte gedacht wird. Scipio will sagen: du warst so weit entfernt, freiwillig Italien aufzugeben, dass du es vielmehr fast als ein dir zugehöriges

=

Eigenthum betrachtetest und nur der äussersten Gewalt nachgabst. 9. ad ea, quae etc.] = zu denjenigen Bedingungen, welche damals als Friede vereinbart wurden, so aber, dass das Relativ vom Nomen des Relativsatzes attrahirt wird zu den Bedingungen, unter welchen, wie es schien, der Friede zu Stande kommen würde. - 10. multa, Busse, Genugthuung. navium] für die Schiffe. Während der Friedensverhandlungen (203), setzte Cn. Octavius mit einer starken Flotte von Sicilien nach Afrika über, ward aber von einem Sturm überfallen: die Lastschiffe wurden an die Insel Aegimuros verschlagen, andere unmittelbar in die Nähe der Stadt. Nun wurde durch die aufgeregte Volksmenge Hasdrubal gezwungen sich dieser Schiffe zu bemächtigen. 12. ad consilium] an den Kriegsrath; erst wenn dieser zustimmte, konnten Verhandlungen über die Präliminarien beginnen.

19. victores] sc. futuri. - 20. iura gentibus daret] Warum ist diese Anschauung nicht richtig? Vgl. Polyb.: Καρχηδόνιοι μὲν ὑπὲρ τῆς σφετέρας σωτηρίας καὶ τῶν κατὰ

neque enim Africam aut Italiam, sed orbem terrarum victoriae praemium fore, par periculum praemio, quibus adversae pugnae 3 fortuna fuisset. nam neque Romanis effugium ullum patebat in aliena atque ignota terra et Carthagini supremo auxilio effuso adesse videbatur praesens excidium.

5

4 Ad hoc discrimen procedunt postero die duorum opulentissimorum populorum duo longe clarissimi duces, duo fortissimi exercitus, multa ante parta decora aut cumulaturi eo die 5 aut eversuri. anceps igitur spes metus miscebant animos, contemplantibusque modo suam modo hostium aciem, cum non 10 oculis magis quam ratione pensarent vires, simul laeta simul tristia obversabantur, quae ipsis sua sponte non succurrebant, 6 ea duces admonendo atque hortando subiciebant. Poenus sedecim annorum hostium in terra res gestas, tot duces Romanos tot exercitus occidione occisos, et sua cuique decora, ubi ad in- 15 signem alicuius pugnae memoria militem venerat, referebat; 7 Scipio Hispanias et recentia in Africa proelia et confessionem hostium, quod neque non petere pacem propter metum neque 8 manere in ea prae insita animis perfidia potuissent. ad hoc conloquium Hannibalis, in secreto habitum ac liberum fingenti 20 9 qua volt flectit; ominatur, quibus quondam auspiciis patres eorum ad Aegates pugnaverint insulas, ea illis exeuntibus in 10 aciem portendisse deos. adesse finem belli ac laboris, in manibus esse praedam Carthaginis, reditum domum in patriam 11 ad parentes liberos coniuges penatesque deos. celsus haec 25 corpore voltuque ita laeto, ut vicisse iam crederes, dicebat. instruit deinde primos hastatos, post eos principes, triariis postremam aciem clausit. XXXIII. non confertas autem co

[merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small]
[ocr errors]

hortes ante sua quamque signa instruebat, sed manipulos aliquantum inter se distantes, ut esset spatium qua elephanti hostium acti nihil ordines turbarent. Laelium, cuius ante 2 legati, eo anno quaestoris extra sortem ex senatus consulto 5 opera utebatur, cum Italico equitatu ab sinistro cornu, Masinissam Numidasque ab dextro opposuit. vias patentes inter 3 manipulos antesignanorum velitibus ea tunc levis armatura erat complevit, dato praecepto, ut ad impetum elephantorum aut post directos refugerent ordines, aut in dextram 10 laevamque discursu applicantes se signis viam, qua inruerent in ancipitia tela, beluis darent. Hannibal ad terrorem primos 4 elephantos - octoginta autem erant, quot nulla umquam in acie ante habuerat instruxit, deinde auxilia Ligurum 5 Gallorumque Baliaribus Maurisque admixtis; in secunda acie 15 Carthaginienses Afrosque et Macedonum legionem; modico 6 deinde intervallo relicto subsidiariam aciem Italicorum militum - Bruttii plerique erant, vi ac necessitate plures quam sua voluntate decedentem ex Italia secuti instruxit. equitatum 7 et ipse circumdedit cornibus, dextrum Carthaginienses, sinistrum 20 Numidae tenuerunt. Varia adhortatio erat in exercitu inter 8 tot homines, quibus non lingua, non mos, non lex, non arma, non vestitus habitusque, non causa militandi eadem esset. auxiliaribus et praesens et multiplicata ex praeda merces ostentabatur; Galli proprio atque insito in Romanos odio 9 25 accenduntur; Liguribus campi uberes Italiae deductis ex asperrimis montibus in spem victoriae ostentantur; Mauros Numi- 10 dasque Masinissae impotenti futuro dominatu terrent, aliae

4. extra

[ocr errors]

7.

principes hinter den Interval-
len der hastati standen.
sortem] Wahrscheinlich hatte ihn
Scipio dringend gewünscht; denn
die Opposition im Senat gegen Sci-
pio war längst durch die Ereignisse
zum Schweigen_gebracht.
antesignanorum] Es sind hauptsäch-
lich die hastati gemeint, welche
ihre signa hinter sich haben.
8. dato praecepto] Polyb.: nagay-
γείλας τούτοις προκινδυνεύειν,
ἐὰν δὲ ἐκβιάζωνται κατὰ τὴν τῶν
θηρίων ἔφοδον, ἀποχωρεῖν, τοὺς
μὲν καταταχοῦντας (= veloces) διὰ
τῶν ἐπ ̓ εὐθείας διαστημάτων εἰς
το πίσω τῆς ὅλης δυνάμεως, τοὺς
δὲ περικαταλαμβανομένους (sc. ὑπὸ
τῶν πολεμίων) εἰς τὰ πλάγια παρ-
ίστασθαι διαστήματα κατὰ τὰς ση-
paías (in latera concederent).
12. LXXX autem erant] ővτa nλɛíw

τῶν ὀγδοήκοντα Polyb. — 15. Μα
cedonum legionem] Polyb. erwähnt
sie nicht. Vgl. Liv. XXX, 26 legati
sociarum urbium ex Graecia simul
nuntiarunt quattuor millia militum
cum Sopatro duce traiecta in Afri-
cam, et pecuniae aliquantum una
missum. Karth. hatte allerdings um
Hülfe von Philipp gebeten, dieser
hatte aber kurz vor dem Eintreffen
der Gesandtschaft Friede mit Rom
geschlossen. Es ist nun nicht un-
möglich, dass ein Freiwilligen-Corps
(vielleicht als mercennarii) nach
Afrika ging, worauf auch die Worte
cum Sopatro duce hindeuten. Die
griechischen Gesandten suchen na-
türlich Philipp zu verleumden.
17. vi ac necessitate] doch wohl aus
Furcht vor der Rache Roms.
27. impotenti dominatu] denn die
auf Seite Karthago's stehenden Nu-

11 aliis spes ac metus iactantur. Carthaginiensibus moenia patriae, di penates, sepulchra maiorum, liberi cum parentibus, coniugesque pavidae, aut excidium servitiumque aut imperium orbis terrarum, nihil aut in metum aut in spem medium, ostentantur.

12

5

Cum maxime haec imperator apud Carthaginienses, duces suarum gentium inter populares, pleraque per interpretes inter13 mixtos alienigenis agere(n)t, tubae cornuaque ab Romanis cecinerunt, tantusque clamor ortus, ut elephanti in suos sinistro maxime cornu verterentur, Mauros ac Numidas. addidit facile 10 Masinissa perculsis terrorem, nudavitque ab ea parte aciem 14 equestri auxilio. paucae tamen bestiarum intrepidae in hostem actae inter velitum ordines cum multis suis volneribus ingentem 15 stragem edebant. . . . resilientes enim ad manipulos velites, cum viam elephantis, ne obtererentur, fecissent, in ancipites 15 ad ictum utrimque coniciebant hastas, nec pila ab antesignanis 16 cessabant, donec undique incidentibus telis exacti ex 'Romana acie hi quoque in suo dextro cornu ipsos Carthaginiensium equites in fugam verterunt. Laelius ut turbatos vidit hostes, addidit perculsis terrorem.

XXXIV. Utrimque nudata equite erat Punica acies, cum pedes concurrit, nec spe nec viribus iam par. ad hoc dictu parva, sed magna eadem in re gerenda momenta: congruens clamor a Romanis eoque maior et terribilior, dissonae illis ut

midier wird Masinissa als Sieger grausam verfolgen. 7. per interpretes] Hannibal hatte bei den fremden Truppentheilen immer Dollmetscher, denn ohne diese hätte er sich auch nicht mit den Führern dieser Truppentheile verständigen können. Der Satz duces suarum gentium inter populares ist parenthetisch zu fassen. Vielleicht ist zu schreiben: apud Carthaginienses et inter duces variarum gentium populares. 9. in suos] Nach Polyb. lässt Hann. den Angriff mit den Elephanten eröffnen, dann ertönen die Hörner und Trompeten von den Römern entgegen: Tiva μὲν διαταραχθέντα τῶν θηρίων ὥρμησε παλίσσυτα κατὰ

τῶν

βεβοηθηκότων τοῖς Καρχηδονίοις Νομάδων. So erklären sich auch die Worte nudavitque ab ea parte aciem equestri auxilio. 11. Masinissa, welcher den rechten Flügel der Römer mit seiner Reiterei deckend dem linken Flügel der

Carthager gegenüber stand.
14. enim kann nicht den Neben-
umstand cum multis suis vulneribus,
sondern nur den Hauptbegriff in-
gentem stragem edebant sammt jener
Modalität erklären. Aus dem Fol-
genden lässt sich aber nicht er-
kennen, worin die ingens strages der
Römer bestehen soll. Die Darstel-
lung des Livius muss also lücken-
haft sein; wahrscheinlich sind vor
resilientes enim mehrere Sätze aus-
gefallen. 19. Laelius] Polyb.:
καὶ Λαίλιος ἅμα τῇ περὶ τοὺς ἐλέ-
φαντας ταραχῇ ἐμβαλὼν ἠνάγκασε
φυγεῖν τοὺς τῶν Καρχηδονίων π
πεῖς προτροπάδην. οὗτος μὲν οὖν
ἐπέκειτο τοῖς φεύγουσιν ἐκθύμως
τὸ δ ̓ ὅμοιον ἐποίει καὶ Μασσα-
νάσσης.

24. maior et terribilor] Bei Polyb. ist die Sache einfacher: ἐπειδὴ δ' ἐγγὺς ἦσαν ἀλλήλων, οἱ μὲν Ρωμαῖοι κατὰ τὰ πάτρια συναλαλάξαντες καὶ συμψοφήσαντες τοῖς ξί φεσι τοὺς θυρεούς (ρίζα) προσέβα

20

« PreviousContinue »