Page images
PDF
EPUB

vunt maxima ab tergo vis hominum urgebat. In eos versa peditum acies haud dubium fecit quin, nisi firmata extrema agminis fuissent, ingens in eo saltu accipienda clades fuerit. Tunc quoque ad extremum periculi ac prope perniciem ventum est: nam, dum cunctatur Hannibal demittere agmen in angustias; quia non, ut ipse equitibus præsidio erat, ita peditibus quicquam ab tergo auxilii reliquerat, occursantes per obliqua montani, perrupto medio agmine, viam insedere: noxque una Hannibali sine equitibus atque impedimentis acta est.

Postero die, jam segnius intercursantibus barbaris, junctæ copiæ, saltusque haud sine clade, majore tamen jumentorum quam hominum pernicie, superatus. Inde montani pauciores jam, et latrocinii magis quam belli more, concursabant, modo in primum, modo in novissimum agmen, utcumque aut locus opportunitatem daret, aut progressi morative aliquam occasionem fecissent. Elephanti, sicut præcipites per arctas vias magna mora agebantur, ita tutum ab hostibus, quacumque incederent, quia insuetis adeundi propius metus erat, agmen præbebant.

Nono die in jugum Alpium perventum est, per invia pleraque et errores, quos aut ducentium fraus, aut, ubi fides iis non esset, temere initæ valles a conjectantibus iter faciebant. Biduum in jugo stativa habita; fessisque labore ac pugnando quies data militibus; jumentaque aliquot, quæ prolapsa in rupibus erant, sequendo vestigia agminis in castra pervenere. Fessis tædio tot malorum nivis etiam casus, occidente jam sidere Vergiliarum (8), ingentem terrorem adjecit. Per

8. Occidente jam sidere Vergiliarum, ou des Pléiades. Le lever de cette constellation, au 10 mai, était regardé comme le com

mencement de l'été; et le coucher. au 20 octobre, comme le commencement de l'hiver.

omnia nive oppleta quum, signis prima luce motis, segniter agmen incederet, pigritiaque et desperatio in omnium vultu emineret, prægressus signa Hannibal in promontorio (9) quodam unde longe ac late prospectus erat, consistere jussis militibus Italiam ostentat, subjectosque Alpinis montibus Circumpadanos campos

niaque eos tum transcendere non Italiæ modo, sed etiam urbis Romanæ. Cetera plana, proclivia fore: uno, aut summum altero prælio arcem et caput Italiæ in manu ac potestate habituros.

Procedere inde agmen coepit, jam nihil ne hostibus quidem, præter parva furta per occasionem, tentantibus. Ceterum iter multo, quam in ascensu fuerat (ut pleraque Alpium ab Italia sicut breviora, ita arrectiora sunt), difficilius fuit. Omnis enim ferme via præceps, angusta, lubrica erat: ut neque sustinere se a lapsu possent, nec, qui paululum titubassent, hærere amplius vestigio suo; aliique super alios, et jumenta et homines, occiderent (10).

Ventum deinde ad multo angustiorem rupem, atque ita rectis saxis, ut ægre expeditus miles tentabundus manibusque retinens virgulta ac stirpes circa eminentes, demittere sese posset. Natura locus jam ante præceps recenti lapsu terræ in pedum mille admodum altitudinem abruptus erat. Ibi quum, velut ad finem viæ, equites constitissent, miranti Hannibali quæ res moraretur agmen nuntiatur rupem inviam esse. Digressus deinde ipse ad locum visendum. Haud dubia res visa quin (11) per invia circa nec trita antea,

9. Promontorium, une montagne plus élevée que celles d'alentour.

10. Occiderent, avec l'i bref, de ob et cadere.

11. Haud dubia res visa est, quin... Il ne lui parut pas douteux qu il fallut faire faire le tour.

quamvis longo ambitu, circumduceret agmen. Ea vero via insuperabilis fuit. Nam quum super veterem nivem intactam nova modicæ altitudinis esset, molli nec præalta nivi facile pedes ingredientium insistebant. Ut vero tot hominum jumentorumque incessu dilapsa est, per nudam infra glaciem fluentemque tabem liquescentis nivis ingrediebantur. Tetra ibi luctatio erat : ut (12) a lubrica glacie, non recipiente vestigium, et in prono (13) citius pedes fallente, et, seu manibus in assurgendo seu genu se adjuvissent, ipsis adminiculis prolapsi si iterum corruerent (14), nec stirpes circa radicesve, ad quas pede aut manu quisquam eniti posset, erant; ita in lævi tantum glacie tabidaque nive volutabantur. Jumenta secabant interdum infimam ingredientia nivem, et, prolapsa, jactandis gravius in connitendo ungulis, penitus perfringebant (15): ut pleraque, velut pedica capta, hærerent in durata et alte concreta glacie.

Tandem, nequicquam jumentis atque hominibus fatigatis, castra in jugo posita, ægerrime ad id ipsum loco purgato tantum nivis fodiendum atque egerendum fuit! Inde ad rupem muniendam (16), per quam unam via esse poterat, mili

12. Ut indique la première partie d'une comparaison ou d'une opposition dont ita, cinq lignes plus loin, indique la seconde. C'est comme s'il y avait tum... tum, et en français d'une part... d'autre part. A lubrica glacie signifie: à cause de, par suite de la glace qui, étant glissante...

13. In prono, dans les endroits en pente.

14. Construisez: Si, prolapsiipsis adminiculis, corruerent iterum. S'ils venaient à tomber une seconde

fois, entraînés à cette chute par les appuis mêmes (c'està-dire leurs mains et leurs genoux, qui glissaient aussi).

15. Et, prolapsa,... et, une fois tombées, elles brisaient les couches inférieures de neige, les entamaient profondément en agitant violemment leurs pieds dans les efforts qu'elles faisaient. Perfringebant, aussi bien que secabant, a pour compl. dir. infimam nivem.

16. Munire, rendre praticable.

tes ducti, quum cædendum esset saxum, arboribus circà immanibus dejectis detruncatisque, struem ingentem lignorum faciunt eamque, quum et vis venti apta faciendo igni coorta esset, succendunt, ardentiaque saxa infuso aceto putrefaciunt (17). Ita torridam incendio rupem ferro pandunt, molliuntque anfractibus modicis clivos (18), ut non jumenta solum, sed elephanti etiam deduci possent. Quatriduum circa rupem consumptum, jumentis prope fame absumptis : nuda enim fere cacumina sunt, et, si quid est pabuli, obruunt nives. Inferiora valles et apricos quosdam colles habent, rivosque prope silvas, et jam humano cultu digniora loca. Ibi jumenta in pabulum missa, et quies muniendo fessis hominibus data triduo. Înde ad planum descensum, jam et locis mollioribus et accolarum ingeniis. Hoc maxime modo in Italiam perventum est, quinto mense a Carthagine Nova, ut quidam auctores sunt quinto decimo die Alpibus superatis. (XXI, 31-38.)

NARRATION XXXI

BATAILLE DU TRASIMÈNE
(217 av. J.-C.)

ARGUMENT

Après avoir vaincu C. Corn. Scipion sur les bords du Tésin, et Sempronius sur ceux de la Trébie (218), Hanni

17. Putrefacere, réduire en poussière. Pline dit Acetum saxa rumpit infusum, quæ non ruperit ignis antecedens (Hist. nat., xxIII, 1). Et Juvénal, parlant d'Hannibal : et montem rupit acelo (x,153). Appien raconte

aussi le fait, mais Polybe ni Plutarque n'en font aucune mention.

18. Mollire clivos, comme en français: adoucir les pentes; modicis anfractibus, par de légères sinuosités, de légers zigzags.

bal passa l'Apennin, puis traversa les marais de Clusium pour empêcher la jonction des deux nouveaux consuls Cn. Servilius Geminus et C. Flaminius Nepos. Pendant quatre jours entiers, on marcha dans des eaux neigeuses et des vases mouvantes : une foule de soldats périrent, et les bêtes de charge en plus grand nombre encore. Hannibal, monté sur le seul éléphant qui lui restât, se tira à peine de la fange; il perdit un œil par une fluxion que lui causa le mauvais air, et, dans cet état, il arriva près du lac Trasimène (lac de Pérouse).

Le consul C. Flaminius, homme d'un caractère bouillant, impétueux et téméraire, l'attendait avec impatience à Arretium. Hannibal profita de son ardeur, et l'attira entre le lac Trasimène et les hauteurs dont il était maître. On n'entrait dans ce vallon que par une étroite chaussée. Les Romains la franchirent en aveugles au milieu de l'épais brouillard du matin. Hannibal, qui d'en haut les voyait sans en être vu, les fit prendre en queue par ses Numides, et les chargea de tous les côtés à la fois. L'imprudent consul fut tué et son armée détruite, malgré des prodiges de valeur.

Sommaire Hannibal perd un œil dans les marais de Clusium; Caractère de Flaminius, qui rejette de sages conseils; - Présage funeste; Hannibal attire Flaminius dans un défilé; - Les Romains s'aperçoivent du piège où ils sont tombés; -Combat du lac Trasimène et valeur inutile des Romains; Mort de Flaminius; Désordre et fuite des Romains; - Six mille hommes échappent à la mort, mais ils sont pris le lendemain par trahison - Pertes des Romains dans cette bataille.

Ipse Hannibal, æger oculis ex verna primum intemperie variante calores frigoraque, elephanto, qui unus superfuerat, quo altius ab aqua exstaret, vectus; vigiliis tamen et nocturno humore palustrique cœlo gravante caput, et quia medendi nec locus nec tempus erat, altero oculo capitur (1). Multis hominibus jumentisque foede amissis, quum tandem de paludibus emersisset, ubi primum in sicco potuit, castra locat: certumque per præmissos exploratores habuit, exercitum Romanum circa Arretii (2) mœnia esse. Consulis

XXXI. 1. Altero oculo capitur. Capi se dit de la privation de l'usage d'un mêmbre, captus auribus, membris. Altero oculo. d'un des

deux yeux, d'un œil.

2. Arretium (auj. Ar rezzo), dans l'Etrurie (auj. Toscane).

« PreviousContinue »