Page images
PDF
EPUB

tium attoniti miraculo constiterunt: deinde, ut humana apparuit fraus, tum vero insidias rati esse, dum majore metu concitant se in fugam, levi quoque armaturæ hostium incurrere. Četerum nox æquato timore neutros pugnam incipientes ad lucem tenuit. Interea toto agmine Hannibal transducto per saltum, et quibusdam in ipso saltu hostium oppressis, in agro Alifano (7) posuit castra.

Hunc tumultum sensit Fabius. Ceterum et insidias esse ratus, et ab nocturno utique abhorrens certamine, suos munimentis tenuit. Luce prima sub jugo montis proelium fuit; quo interclusam ab suis levem armaturam facile (etenim numero aliquantum præstabant) Romani superassent, nisi Hispanorum cohors, ad id ipsum remissa ab Hannibale, prævenisset. Ea assuetior montibus, et ad concursandum inter saxa rupesque aptior ac levior, quum velocitate corporum, tum armorum habitu, campestrem hostem, gravem armis statariumque (8), pugnæ genere facile elusit. Ita haudquaquam pari certamine digressi, Hispani fere omnes incolumes, Romani, aliquot suis amissis, in castra contenderunt. Fabius quoque movit castra: transgressusque saltum super Alifas, loco alto ac munito consedit. Tum, per Samnium Romam se petere simulans, Hannibal usque in Pelignos populabundus rediit. Fabius medius inter hostium agmen urbemque Romam jugis ducebat; nec absistens, nec congrediens. (XXII, 15-18.)

7. Alifæ, ville de l'ancien Samnium, dans la Terre de Labour. Elle conserve en core son nom d'Alifa.

8. Statarius est expliqué par Tite-Live lui-même (ÎX, ch 9): miles ordinem ser

vans

NARRATION XXXIII

BATAILLE DE CANNES

(216 av. J.-C.)

ARGUMENT

Terentius Varron, fils d'un boucher, après avoir été d'abord employé par son père à détailler et à colporter la viande, était devenu, par son éloquence, questeur, édile et préteur; le peuple l'éleva au consulat, parce que c'était lui qui avait parlé avec le plus de chaleur contre le plan de Fabius. Il avait pour collègue Paul-Emile, l'élève et l'ami du Temporiseur. Ces deux généraux commandaient alternativement de deux jours l'un. L'ignorant et fougueux Varron profita de son tour pour se précipiter dans le péril. La bataille s'engagea près de Cannes (216); après trois heures de combat, l'armée consulaire fut mise en déroute. Alors commença un carnage si terrible, qu'Hannibal criait à ses soldats d'épargner les vaincus. Paul-Emile perdit la vie avec quatre-vingts sénateurs, cinquante mille citoyens et tant de chevaliers romains, que le vainqueur envoya, dit-on, à Carthage, trois boisseaux de bagues. Ce succès prodigieux ne lui coûta que six mille hommes.

Sommaire Disposition de l'armée romaine et de l'armée carthaginoise; Les Romains ont le vent contraire; - Engagement du combat; Fuite de la cavalerie romaine à l'aile droite; - Combat de l'infanterie à la même aile; - Combat à l'aile gauche; Ruse de 500 cavaliers numides; Hasdrubal poursuit les fuyards; Blessure de Paul-Emile; - Paroles de Lentulus à ce général, et sa réponse; - Mort de Paul-Emile et fuite de ses troupes; Varron échappe au carnage; - Pertes des Romains dans cette bataille; Comparaison de cette défaite avec celle

de l'Allia.

[ocr errors]

Itaque Varro, postero die, cui sors ejus diei imperii erat (1), nihil consulto collega, signum pugnæ proposuit, structasque copias flumen (2)

XXXIII. 1. Sors imperii, le tour de commandement, ejus diei, de ce jour-là. Quand les deux consuls étaient à la tête de l'armée,

chacun d'eux avait son jour de commandement.

2. Flumen, l'Aufidus, aujourd'hui Ofanto. Cannes (auj. ruines près de Barletta),

traduxit, sequente Paulo; quia magis non probare, quam non adjuvare, consilium poterat. Transgressi flumen, eas quoque, quas in castris minoribus habuerant, copias suis adjungunt: atque ita instructa acie, in dextro cornu (id erat flumini propius) Romanos equites locant, deinde pedites lævum cornu extremi equites sociorum, intra (3) pedites, ad medium juncti legionibus Romanis, tenuerunt: jaculatores cum ceteris levium armorum auxiliis prima acies facti. Consules cornua tenuerunt; Terentius lævum, Emilius dextrum. Gemino Servilio media pugna tuenda data.

Hannibal luce prima, Baliaribus levique alia armatura præmissa, transgressus flumen, ut quosque traduxerat, ita in acie locabat: Gallos Hispanosque equites prope ripam lævo in cornu adversus Romanum equitatum; dextrum cornu Numidis equitibus datum, media acie peditibus firmata; ita ut Afrorum utraque cornua essent, interponerentur his medii Galli atque Hispani. Afros Romanam magna ex parte crederes aciem : ita armati erant, armis et ad Trebiam, ceterum (4) magna ex parte ad Trasimenum captis. Gallis Hispanisque scuta ejusdem formæ fere erant: dispares ac dissimiles gladii: Gallis prælongi ac sine mucronibus; Hispano, punctim magis quam cæsim assueto petere hostem, brevitate habiles et cum mucronibus. Sane et alius habitus gentium harum quum magnitudine corporum, tum specie terribilis erat. Galli super umbilicum

n'était pas éloignée de ce fleuve.

3. Extremi, placés en dehors; intra, à l'intérieur, formant le dedans de l'aile gauche; ad medium, et cet intérieur de l'aile gauche se réunissait, dans le milieu du

corps d'armée, aux légions romaines.

4. Et ad Trebiam, ceterum ad Trasimenum. C'est comme si, au lieu du mot et, l'auteur avait mis aliis (les unes), et au lieu de ceterum, ceteris (les autres).

erant nudi: Hispani linteis prætextis purpura tunicis, candore miro fulgentibus, constiterant. Numerus omnium peditum, qui tum steterunt in acie, millium fuit quadraginta, decem equitum. Duces cornibus præerant: sinistro Hasdrubal, dextro Maharbal; mediam aciem Hannibal ipse cum fratre Magone tenuit.

Sol, seu de industria ita locatis, seu quod forte ita starent, peropportune utrique parti obliquus erat, Romanis in meridiem, Poenis in septentrionem versis. Ventus (volturnum regionis incolæ vocant) adversus Romanis coortus, multo pulvere in ipsa ora volvendo prospectum ademit.

Clamore sublato, procursum ab auxiliis, et pugna levibus primum armis commissa; deinde equitum Gallorum Hispanorumque lævum cornu cum dextro Romano concurrit, minime equestris more pugnæ: frontibus enim adversis concurrendum erat, quia, nullo circà ad evagandum relicto spatio, hinc amnis hinc peditum acies claudebant in directum utrimque nitentes. Stantibus ac confertis postremo turba equis, vir virum amplexus detrahebat equo. Pedestre magna jam ex parte certamen factum erat: acrius tamen quam diutius pugnatum est; pulsique Romani equites terga vertunt.

Sub equestris finem certaminis coorta peditum est pugna. Primo et viribus et animis pares (5) constabant ordines Gallis Hispanisque tandem Romani, diu ac sæpe connisi, qua fronte acieque densa impulere hostium cuneum nimis tenuem eoque parum validum, a cetera prominentem acie. Impulsis deinde ac trepide referentibus pedem insistere ac tenore uno per præceps pavore fugientium agmen in mediam primum

5. Pares, s.-ent. Romanis (dat.), égaux aux Romains à ceux des Romains), viri

bus et animis (abl.), en forces et en courage,

aciem illati, postremo, nullo resistente, ad subsidia Afrorum pervenerunt; qui utrimque reductis alis constiterant, media, qua Galli Hispanique steterant, aliquantum prominente acie. Qui cuneus ut pulsus æquavit frontem primum, deinde nitendo (6) etiam sinum in medio dedit, Afri circa jam cornua fecerant; irruentibusque incaute in medium Romanis, circumdedere alas: mox, cornua extendendo, clausere et ab tergo hostes. Hinc Romani, defuncti nequicquam prœlio uno, omissis Gallis Hispanisque, quorum terga ceciderant, et adversus Afros integram pugnam ineunt, non tantum eo iniquam, quod inclusi adversus circumfusos, sed etiam quod fessi cum recentibus ac vegetis pugnabant.

Jam et sinistro cornu Romanis, ubi sociorum equites adversus Numidas steterant, consertum prælium erat, segne primo, et a Punica coeptum fraude. Quingenti ferme Numidæ, præter solita arma telaque, gladios occultos sub loricis habentes, specie transfugarum quum ab suis, parmas post terga habentes, adequitassent, repente ex equis desiliunt; parmisque et jaculis ante pedes hostium projectis, in mediam aciem accepti, ductique ad ultimos, considere ab tergo jubentur. Ac, dum prælium ab omni parte conseritur, quieti manserunt : postquam omnium animos oculosque occupaverat certamen, tum arreptis scutis, quæ passim inter acervos casorum corporum strata erant, aversam adoriuntur Romanam aciem; tergaque ferientes, ac poplites cædentes, stragem ingentem, ac majorem aliquanto pavorem ac tumultum fecerunt.

6. Nitendo, par suite des efforts des Romains. C'est le gérondif en do étranger au sujet de la phrase, comme dans Virgile Quis talia fando temperet a lacrimis? (n. II, 6, 8) et Fando

aliquid si forte tuas pervenit ad aures Belidae nomen Palamedis ibid., 81, 82). Sinum dare, subir une courbe rentrante, un enfoncement, fléchir par le milieu.

« PreviousContinue »