Page images
PDF
EPUB

Quum alibi terror ac fuga, alibi pertinax in mala jam spe proelium esset, Hasdrubal, qui ea parte præerat, subductos ex media acie Numidas, quia segnis eorum cum adversis pugna erat, ad persequendos passim fugientes mittit: Hispanos et Gallos pedites, Afris prope jam fessis cæde magis quam pugna, adjungit (7).

Parte altera pugnæ Paulus, quanquam primo statim prœlio funda graviter ictus fuerat, tamen et occurrit sæpe cum confertis Hannibali, et aliquot locis proelium restituit, protegentibus eum equitibus Romanis, omissis postremo equis (8), quia consulem et ad regendum equum vires deficiebant. Tum denuntianti cuidam, jussisse consulem ad pedes descendere equites, dixisse Hannibalem ferunt: Quam mallem vinctos mihi traderet (9)! Equitum pedestre prælium, quale jam haud dubia hostium victoria, fuit; quum victi mori in vestigio mallent, quam fugere; victores, morantibus victoriam irati, trucidarent

7. Hasdrubal, etc. Le récit de Tite-Live est devenu obscur par l'omission de quelques circonstances que rapporte Polybe. Hasdrubal, après avoir, à la tête de la cavalerie gauloise et espagnole, taillé en pièces la cavalerie romaine qui lui était opposée à l'aile gauche, passa à l'aile droite, et, se joignant aux Numides, il mit en déroute la cavalerie des alliés, qui formait l'aile gauche de l'armée romaine. Alors il envoya les Numides à la poursuite des fuyards, et lui-même, revenant au centre avec la cavalerie gauloise et espagnole, tomba sur les derrières de l'infanterie romaine, laquelle se trouvait aux prises avec les Africains

[blocks in formation]

quos pellere non poterant. Pepulerunt tamen jam paucos superantes (10) et labore ac vulneribus fessos. Inde dissipati omnes sunt, equosque ad fugam, qui poterant, repetebant.

Cn. Lentulus, tribunus militum, quum, prætervehens equo, sedentem in saxo cruore oppletum consulem vidisset: L. Æmili, inquit, quem unum insontem culpæ cladis hodiernæ dii respicere debent, cape` hunc equum : dum et tibɩ virium aliquid superest, comes ego et tollere (11) possum ac protegere. Ne funestam hanc pugnam morte consulis feceris. Etiam sine hoc lacrimarum satis luctusque est. Ad ea consul: Tu quidem, Cn. Corneli, macte virtute esto! Sed cave frustra miserando exiguum tempus e manibus hostium evadendi absumas. Abi, nuntia publice Patribus urbem Romanam muniant, ac prius, quam hostis victor adveniat, præsidiis firment: privatimque Q. Fabio, L. Æmilium præceptorum ejus memorem et vixisse et adhuc mori. Me in hac strage militum meorum patere exspirare, ne aut reus iterum e consulatu (12) sim, aut accusator collega existam, ut alieno crimine innocentiam meam protegam.

Hæc exigentes (13) prius turba fugientium civium, deinde hostes, oppressere : consulem, ignorantes quis esset, obruerunt telis: Lentulum inter tumultum abripuit equus. Tum inde effuse

10. Superare a ici la signification de superesse.

11. Possum comes te tollere, m. à m. je puis te faire monter à cheval en te servant de compagnon, c'està-dire t'emmener à cheval.

12. E consulatu après mon consulat. Les dictateurs, les consuls. etc., ne pouvaient être mis en accusation qu'après leur abdication ou a cessation de leur charge.

Après son premier consulat, Paul-Emile avait été accusé avec son collègue M. Livius d'avoir iniquement distribué le butin.

13. Exigentes, pour inter se agentes, parlant sur ce sujet, s'entretenant làdessus. Cicéron dit dans une lettre: De his rebus ut exigeret cum eo, Furnio mandavi

fugiunt. Septem millia hominum in minora castra, decem in majora, duo ferme in vicum ipsum Cannas perfugerunt: qui extemplo a Carthalone atque equitibus, nullo munimento tegente vicum, circumventi sunt.

Consul alter, seu forte, seu consilio, nulli fugientium ingestus agmini, cum quinquaginta (14) fere equitibus Venusiam perfugit. Quadraginta quinque millia peditum, duo millia septingenti equites, et tanta prope civium sociorumque pars, casi dicuntur, in his ambo consulum quæstores L. Atilius et L. Furius Bibaculus: unus et viginti tribuni militum; consulares quidam prætoriique et ædilicii; inter eos Cn. Servilium Geminum ct M. Minucium numerant, qui magister equitum priore anno, aliquot annis ante consul fuerat : octoginta præterea aut senatores, aut qui eos magistratus gessissent unde in senatum legi deberent, quum sua voluntate milites in legionibus facti essent. Capta eo proelio tria millia peditum et equites trecenti dicuntur.

Hæc est pugna [Cannensis], Alliensi cladi (15) nobilitate par ceterum ut illis, quæ post pugnam accidere, levior, quia ab hoste est cessatum; sic strage exercitus gravior fodiorque. Fuga namque ad Alliam sicut urbem prodidit, ita exercitum servavit ad Cannas fugientem consulem vix quinquaginta secuti sunt: alterius morientis (16) prope totus exercitus fuit. (XXII, 45-50.)

14. Quinquaginta, ici et plus bas, à la fin du morceau. Polybe lui donne soixantedix cavaliers, chiffre que Tite-Live suit dans une mention incidente de ce fait (liv. XXV, ch. 6). Les auteurs diffèrent encore davantage sur les chiffres suivants. Venouse, ville

d'Apulie, près de la Lucanie, fut plus tard la patrie du poète Horace.

15. Alliensi cladi. Voy. la Narration XVIII.

16. Fugientem consulem.., alterius morientis... Le consul qui se sauva n'eut que cinquante hommes avec lui, celui qui mourut eut avec

NARRATION XXXIV

PROCÈS DU SÉNAT DE CAPOUE

(217 av. J.-C.)

ARGUMENT

Pacuvius Calavius avait formé le projet de rendre le sénat dépendant du peuple, et par là de le soumettre à lui-même. Ce citoyen, populaire quoique noble, avait acquis, par de mauvaises voies, un crédit presque illimité dans Capoue. L'année que les Romains furent vaincus au Trasimene, il était premier magistrat de cette ville. Il se persuada que le peuple, qui haïssait le sénat depuis longtemps, prendrait occasion de cette défaite pour se porter à quelque grande extrémité, comme d'égorger le sénat et de livrer Capoue à Hannibal, si ce général s'en approchait avec son armée victorieuse. Pacuvius était bien aise de dominer dans sa patrie, mais il ne voulait pas qu'elle fût tout à fait ruinée, et il savait qu'un Etat est absolument perdu quand il n'a plus de conseil public. Il imagina donc un stratagème dont il espéra tirer deux avantages à la fois sauver le sénat, et l'assujettir entièrement aux volontés du peuple, et par conséquent aux siennes.

Sommaire: Caractère et projet de Pacuvius; - Il enferme le sénat dans la salle de ses séances; - Discours de Pacuvius au peuple; - Le peuple rejette les nouveaux sénateurs à mesure que l'on tire leurs noms de l'urne; Pacuvius conserve ainsi l'ancien sénat, - Et le domine ainsi que le peuple.

Capuæ senatum et sibi et plebi obnoxium Pacuvius Calavius fecerat; nobilis idem ac popularis homo, ceterum malis artibus nactus opes. Is quum eo forte anno, quo res male gesta ad Trasimenum (1) est, in summo magistratu esset, jam diu infestam senatui plebem ratus per occasionem novandi res magnum ausuram facinus, ut, si in ea loca Hannibal cum victore exercitu venisset,

lui presque toute l'armée XXXIV. 1. Ad Trasime(c'est-à-dire qu'elle parta- num. Voy. la Narration gea son sort). XXXI.

trucidato senatu traderet Capuam Ponis; improbus homo, sed non ad extremum perditus, quum mallet incolumi quam eversa republica dominari, nullam autem incolumem esse orbatam publico consilio crederet; rationem iniit qua et senatum servaret, et obnoxium sibi ac plebi faceret.

Vocato senatu, quum « sibi defectionis ab Ro<< manis consilium placiturum nullo modo, nisi << necessarium fuisset, » præfatus esset, « quippe << qui liberos ex Appii Claudii filia haberet, << filiamque Romam nuptum Livio dedisset; cete« rum majorem multo rem magisque timendam << instare; non enim per defectionem ad tollen« dum ex civitate senatum plebem spectare, sed

per cædem, senatus vacuam rempublicam tra« dere Hannibali ac Pœnis velle; eo se periculo << posse liberare eos, si se permittant sibi, et, «< certaminum in republica obliti, credant; » quum (2) omnes victi metu permitterent : « Clau

dam, inquit, in curia vos, et, tanquam et ipse <cogitati facinoris particeps, approbando con<<silia, quibus nequicquam adversarer, viam saluti vestræ inveniam. In hoc fidem, quam << vultis ipsi, accipite. » Fide data egressus, claudi curiam jubet, præsidiumque in vestibulo reliquit, ne quis adire curiam injussu suo, neve inde egredi possit.

Tum vocato ad concionem populo : « Quod sæpe, inquit, optastis, Campani, ut supplicii « sumendi vobis ex improbo ac detestabili senatu << potestas esset, eam nunc, non per tumultum << expugnantes domos singulorum, quas præsidiis clientium servorumque tuentur, cum summo vestro periculo, sed tutam habetis ac liberam. Clausos omnes in curiam accipite, solos, iner

2. Ce quum fait suite à de l'alinéa, a pour verbe celui qui, au commencement præfatus esset

« PreviousContinue »