Page images
PDF
EPUB

restitit pavidus atque inhibuit frenos is qui jumenta agebat, jacentemque domina Servium trucidatum ostendit. Fodum inhumanumque inde traditur scelus, monumentoque locus est: Sceleratum vicum (19) vocant: quo amens, agitantibus furiis sororis ac viri, Tullia per patris corpus carpentum egisse fertur, partemque sanguinis ac cædis paternæ cruento vehiculo contaminata ipsa respersaque tulisse ad penates suos virique sui : quibus iratis, malo regni principio similes propediem exitus sequerentur. (I, 46-48.)

NARRATION V

MORT DE LUCRÈCE

(509 av. J.-C.)

ARGUMENT

La puissance de Tarquin le Superbe, septième et dernier roi de Rome, paraissait solidement assise, lorsqu'elle fut tout à coup renversée par suite de l'attentat de Sextus, son fils, sur la chaste Lucrèce, épouse de Tarquin-Collatin, parent de Sextus. Lucrèce, perdue dans son honneur, se tua sous les yeux de son mari, de son père, de Valérius et de Junius Brutus, qui, pour échapper aux vengeances de Tarquin, avait jusque-là simulé la folie Ce fut lui qui excita le peuple à s'armer contre les tyrans, et qui devint le chef de l'insurrection populaire.

Sommaire Siège d'Ardée; défi entre les convives sur la vertu de leurs épouses; - Les convives se rendent chez Lucrèce; passion coupable que Sextus Tarquin conçoit pour elle; Sextus revient chez Lucrèce et la déshonore; Lucrèce apprend son déshonneur à son mari et se tue; Serment de Brutus, qui excite ses amis à s'armer contre les tyrans de Rome.

Ardeam Rutuli habebant, gens, ut in ea regione atque in ea ætate, divitiis præpollens: eaque ipsa

l'adj. Urbius, a, um. Festus le nomme Orbius clivus. Les manuscrits de Tite-Live donnent ordinairement la forme Virbium.

19. Sceleratum vicum. Prope Cyprium vicum vi

cus Sceleratus, dictus a Tullia Tarquinii Superbi uxore, quod ibi quum jaceret pater occisus, super eum carpentum mulio ut inigeret jussit Varro, V, 159.

causa belli fuit, quod rex Romanus quum ipse ditari, exhaustus magnificentia publicorum operum, tum præda delinire popularium animos studebat; præter aliam superbiam regno infestos etiam, quod se in fabrorum ministerio ac servili tam diu habitos opere ab rege indignabantur. Tentata res est, si primo impetu capi Ardea posset: ubi id parum processit (1), obsidione munitionibusque cœpti premi hostes. In his stativis (ut fit longo magis quam acri bello) satis liberi commeatus erant, primoribus tamen magis quam militibus. Regii quidem juvenes interdum otium conviviis comissationibusque inter se terebant. Forte potantibus his apud Sextum Tarquinium, ubi et Collatinus coenabat Tarquinius, Egerii filius (2), incidit de uxoribus mentio : suam quisque laudare miris modis. Inde certamine accenso, Collatinus negat verbis opus esse, paucis id quidem horis posse sciri, quantum ceteris præstet Lucretia sua. Quin, si vigor juventœ inest, conscendimus equos, invisimusque præsentes nostrarum ingenia? Id cuique spectatissimum (3) sit, quod necopinato viri adventu occurrerit oculis. Incaluerant vino: Age sane, omnes (4). Citatis equis avolant Romam.

Quo quum, primis se intendentibus tenebris, pervenissent, pergunt inde Collatiam : ubi Lucretiam, haudquaquam ut regias nurus, quas in convivio luxuque cum æqualibus viderant tempus terentes, sed nocte sera deditam lanæ inter lucubrantes ancillas in medio ædium sedentem inveniunt. Muliebris certaminis laus penes Lucretiam fuit. Adveniens vir Tarquiniique excepti benigne;

V. 1. Parum processit. Ardée était située sur une montagne.

2. Et peut-être cet Egérius était fils d'un Aruns, frère ou fils de Tarquin l'Ancien.

le

3. Spectatissimum, mieux établi, constaté, démontré. On dit aussi dans ce sens exploratissimum. 4. Omnes, s.-ent. dixerunt

victor maritus comiter invitat regius juvenes. Ibi Sextum Tarquinium mala libido Lucretia dehonestandæ capit; quum forma, tum spectata castitas incitat. Et tum quidem ab nocturno juvenili ludo in castra redeunt.

Paucis interjectis diebus, Sextus Tarquinius, inscio Collatino, cum comite uno Collatiam venit; ubi exceptus benigne ab ignaris consilii, quum post cœnam in hospitale cubiculum deductus esset, postquam satis tuta circa (5) sopitique omnes videbantur, stricto gladio ad dormientem Lucretiam venit, sinistraque manu mulieris pectore oppresso: Tace, Lucretia, inquit; Sextus Tarquinius sum; ferrum in manu est: moriere, si emiseris vocem. Quum pavida e somno mulier, nullam opem, prope mortem imminentem videret; tum Tarquinius orare, miscere precibus minas, versare in omnes partes muliebrem animum. Ubi obstinatam videbat et ne mortis quidem metų inclinari, addit ad metum dedecus: cum mortua jugulatum servum positurum ait, ut in sordido adulterio necata dicatur. Quo terrore quum vicisset obstinatam pudicitiam, profectusque inde Tarquinius ferox expugnato decore muliebri esset; Lucretia, mœsta tanto malo, nuntium Romam eundem ad patrem Ardeamque ad virum mittit, ut cum singulis fidelibus amicis veniant: ita facto maturatoque opus esse: rem atrocem incidisse.

Sp. Lucretius cum P. Valerio, Volesi filio, Collatinus cum L. Junio Bruto venit, cum quo forte Romam rediens ab nuntio uxoris erat conventus Lucretiam sedentem mostam in cubiculo inveniunt. Adventu suorum lacrima obortæ, quærentique viro: Satin' salve (6) ? - Minime,

5. Circa, pour quæ circa

erant.

6 Satin' salve? Pour satisne salve (adv.), s.-ent.

res se habent? Les choses vont-elles comme tu le désires? D'autres lisent salvæ en sent res sunt?

inquit; quid enim salvi est mulieri amissa pudicitia? Ceterum corpus est tantum violatum, animus insons. mors testis erit. Sed date dexteras fidemque, haud impune adultero fore. Sextus est Tarquinius, qui hostis pro hospite priore nocte vi armatus mihi sibique, si vos viri estis, pestiferum hinc abstulit gaudium. Dant ordine omnes fidem consolantur ægram animi, avertendo noxam ab coacta in auctorem delicti: mentem peccare, non corpus: et unde consilium abfuerit, culpam abesse. Vos, inquit, videritis quid illi debeatur: ego me, etsi peccato absolvo, supplicio non libero, nec ulla deinde impudica Lucretia exemplo vivet. Cultrum, quem sub veste abditum habebat, eum in corde defigit: prolapsaque in vulnus, moribunda cecidit. Conclamant vir paterque.

Brutus, illis luctu occupatis, cultrum ex vulnere Lucretia extractum manantem cruore præ se tenens: Per hunc, inquit, castissimum ante regiam injuriam sanguinem juro, vosque, dii, testes facio, me L. Tarquinium Superbum, cum scelerata conjuge et omni liberorum stirpe, ferro, igni, quacumque dehinc vi possim, exsecuturum, nec illos, nec alium quemquam regnare Romæ passurum. Cultrum deinde Collatino tradit; inde Lucretio ac Valerio, stupentibus miraculo rei, unde novum in Bruti pectore ingenium (7). Ut præceptum erat, jurant; totique ab luctu versi in iram, Brutum jam inde ad expugnandum regnum vocantem sequuntur ducem. (I, 57-59.)

7. Novum in Bruti pectore ingenium. On sait que Brutus simula la folie pour échapper à la cruauté de Tarquin :

Brutus erat stulti sapiens

imitator.

dit Ovide. On peut comparer la narration d'Ovide (Fastes, liv. II, 685-852), avec celle de Tite-Live: comparaison très instructive et qui sera à l'avantage de l'historien.

NARRATION VI

EXPULSION DES TARQUINS

(509 av. J.-C.)

ARGUMENT

Après la mort de Lucrèce, Junius Brutus avait fai prêter à tous les assistants le serment de poursuivre jusqu'à la mort la race criminelle des Tarquins; puis ils se rendirent les uns à Rome, les autres au camp, pour y répandre l'animosité dont ils étaient remplis. Le cadavre de Lucrèce fut porté sur la place publique. A cet aspect, au nom de la liberté proclamée par Brutus, le peuple sortit de son engourdissement. Tarquin assiégeait alors Ardée, ville des Rutules. Une loi curiate le condamna, lui et sa famille, à un exil perpétuel; on confisqua ses biens, on dévoua aux dieux infernaux quiconque tenterait de le rétablir, et la royauté fut abolie à Rome.

Sommaire La jeunesse de Collatie s'arme et se rend à Rome; Brutus harangue les Romains et les détermine à s'armer contre Tarquin; Puis il se rend à Ardée pour soulever l'armée; -Exil prononcé contre Tarquin.

Elatum domo Lucretia corpus in forum deferunt, concientque miraculo (1), ut fit, rei novæ atque indignitate homines. Pro se quisque scelus regium ac vim queruntur. Movet quum patris moestitia, tum Brutus, castigator lacrimarum atque inertium querelarum, auctorque, quod viros, quod Romanos deceret, arma capiendi adversus hostilia ausos. Ferocissimus quisque juvenum cum armis voluntarius adest: sequitur et cetera juventus. Inde pari (2) præsidio relicto Collatiæ ad portas, custodibusque datis, ne quis eum motum regibus (3) nuntiaret, ceteri armati, duco Bruto, Romam profecti. Ubi eo ventum est, qua

VI. 1. Miraculum signifie ce qu'il y a d'étonnant dans une chose. Admiratio est le sentiment produit par mira culum.

2. Pari, à la hauteur des circonstances, suffisant. 3. Regibus, au roi et à ses

fils.

« PreviousContinue »