Page images
PDF
EPUB

sumptumque supplicium, conspectius eo, quod pœnæ capiendæ ministerium patri de liberis consulatus imposuit: et qui spectator erat amovendus, eum ipsum fortuna exactorem supplicii dedit. Stabant deligati ad palum nobilissimi juvenes. Sed a ceteris, velut ab ignotis capitibus, consulis liberi omnium in se averterant oculos, miserebatque non pœnæ magis homines quam sceleris quo pœnam meriti essent: illos, eo potissimum anno, patriam liberatam, patrem liberatorem, consulatum ortum ex domo Junia, Patres, plebem, quicquid deorum hominumque Romanorum esset, induxisse in animum ́ut superbo quondam regi, tum infesto exsuli proderent.

Consules in sedem processere suam, missique lictores ad sumendum supplicium. Nudatos virgis cædunt, securique feriunt; quum inter omne tempus pater vultusque et os ejus spectaculo esset, eminente animo patrio (12) inter publicæ pœnæ ministerium. Secundum (13) pœnam nocentium, ut in utramque partem (14) arcendis scele

12. Patrius a l'inconvénient de signifier tantôt : du père, paternel, et tantôt: de la patrie, national. Ordinairement, en prose, on se sert plutôt de paternus dans le premier sens. Il y a même une ressemblance frappante, quoique trompeuse, entre ces trois mots eminente animo patrio et ceux de Virgile cités dans l'argument: vincet amor patria. Mais l'idée dominante du passage qui nous occupe, et qui est représentée par la phrase: quum inter omne tempus pater... spectaculo esset, ainsi que par l'opposition publicæ pœnæ, nous fixe à la fois sur le sens

[blocks in formation]

ribus exemplum nobile esset, præmium indici (15) pecunia ex ærario, libertas et civitas data. (II, 3-5.)

NARRATION VIII

COMBAT DE BRUTUS ET D'ARUNS
(509 av. J.-C.)

ARGUMENT

Les villes de Véies et de Tarquinies ayant pris les armes en faveur des Tarquins, Aruns, fils de Tarquin le Superbe, et Brutus, combattirent l'un contre l'autre, à la tête de leurs troupes, et se percèrent tous deux en même temps; mais le champ de bataille demeura aux Romains. Sommaire: Tarquin excite contre Rome les Véiens et les Tarquiniens, qui prennent les armes en faveur du prince exilé; - Combat singulier de Brutus et d'Aruns, qui se tuent l'un l'autre ; - Les alliés de Tarquin se retirent, laissant la victoire aux Romains.

His, sicut acta erant, nuntiatis, incensus Tarquinius non dolore solum tantæ ad irritum cadentis spei, sed etiam odio iraque, postquam dolo viam obseptam vidit, bellum aperte moliendum ratus, circumire supplex Etruriæ urbes, orare maxime Veientes Tarquiniensesque, « ne se (1) ortum, « ejusdem sanguinis, extorrem, egentem, ex << tanto modo regno, cum liberis adolescentibus << ante oculos suos perire sinerent. Alios pere« gre (2) in regnum Romam accitos: se regem

pour ad arcenda scelera. Voy. Narr. II, notes 1 et 4, et Narr. IV, note 4.

15. Indici, dat. de index: << au dénonciateur. » Præmium est une apposition à l'attribut verbal data; il signifie comme récompense, à titre de récompense. Rem. data et non datæ. Il est au sing. f. et ne s'accorde qu'avec le dernier, quoique pour l'idée il se rapporte aux trois sujets, et

quoique les trois sujets soient du féminin.

VIII. 1. Se est ici un ablatif, pour ipsis, désignant les Véiens et les Tarquiniens. Ortus, oriundus, satus, etc., se mettent souvent avec

l'ablatif sans ex ni a. Ex tanto modo regno; m. à m. au sortir d'une si grande royauté (qu'il possédait) peu auparavant; en fr. < naguère roi si puissant.

2. Peregre et quelques

«

<< augentem bello Romanum imperium, a proxi<< mis scelerata conjuratione pulsum. Eos inter «se, quia nemo unus satis dignus regno visus «sit, partes regni rapuisse, bona sua diripienda << populo dedisse, ne quis expers sceleris esset. « Patriam se regnumque suum repetere, et persequi ingratos cives velle. Ferrent opem, adjuvarent; suas quoque veteres injurias ultum << irent, toties cæsas legiones, agrum ademp« tum. » Hæc moverunt Veientes,ac pro se quisque, Romano saltem duce (3), ignominias demendas belloque amissa repetenda, minaciter fremunt. Tarquinienses nomen ac cognatio movet; pulchrum videbatur suos Romæ regnare. Ita duo duarum civitatum exercitus, ad repetendum regnum belloque persequendos Romanos, secuti Tarquinium.

Postquam in agrum Romanum ventum est, obviam hosti consules eunt. Valerius, quadrato agmine, peditem ducit; Brutus ad explorandum cum equitatu antecessit. Eodem modo primus eques hostium agminis fuit. Præerat Aruns Tarquinius, filius regis: rex ipse cum legionibus sequebatur. Aruns, ubi ex lictoribus procul consulem esse, deinde jam propius ac certius facie quoque Brutum cognovit, inflammatus ira : Ille est vir, inquit, qui nos extorres expulit patria. Ipse en ille nostris decoratus insignibus magnifice incedit. Dii regum ultores adeste! Concitat calcaribus equum, atque in ipsum infestus consulem dirigit. Sensit in se iri Brutus. Decorum erat tum ipsis capessere pugnam ducibus: avide itaque se certamini offert. Adeoque infestis ani

autres adverbes s'emploient également aux diverses questions de lieu in peregrino, in peregrinum, per peregrinum, ex peregrino ici peregre est employé dans ce dernier sens de

:

l'étranger (question unde).

3. Romano saltem duce.

Ces mots sont ironiques : «Il faut nous venger d'eux, à présent du moins qu'ils nous envoient eux-mêmes un général. »

mis concurrerunt, neuter, dum hostem vulneraret, sui protegendi corporis memor, ut contrario ictu per parmam uterque transfixus, duabus hærentes hastis, moribundi ex equis lapsi sint. Simul et cetera equestris pugna cœpit, neque ita multo post et pedites superveniunt. Ibi varia victoria, et velut æquo Marte pugnatum est. Dextera utrimque cornua vicere, læva superata. Veientes vinci ab Romano milite assueti, fusi fugatique. Tarquiniensis, novus hostis, non stetit solum, sed etiam ab sua parte Romanum pepulit.

Ita quum pugnatum esset, tantus terror Tarquinium atque Etruscos incessit, ut omissa irrita re, nocte ambo exercitus, Veiens Tarquiniensisque, suas quisque abirent domos. (II, 6, 7.)

NARRATION IX

COURAGE D'HORATIUS COCLÈS
(508 av. J.-C.)

ARGUMENT

Tarquin le Superbe, après la mort de son fils et la défaite des Véiens et des Tarquiniens, ses alliés, se retira chez Porsenna, roi de la puissante ville de Clusium. Celui-ci, cédant à ses instances, vint mettre le siège devant Rome. Déjà le mont Janicule était en son pouvoir. Horatius Cocles courut se poster à la tête du pont construit sur le Tibre par le roi Servius, soutint seul, jusqu'à ce qu'il fût rompu, tous les efforts de l'ennemi, se jeta ensuite tout armé dans le fleuve, et vint à la nage rejoindre ses concitoyens

Sommaire Horatius Coclès s'offre pour défendre le pont du Tibre; Il résiste seul à toute l'armée étrusque; Après la rupture du pont, il se jette dans le fleuve et vient retrouver les siens; Récompenses qu'on lui accorde.

Quum hostes adessent, pro se quisque in urbem ex agris demigrant; urbem ipsam sepiunt præsidiis. Alia muris, alia Tiberi objecto videbantur

tuta. Pons sublicius (1) iter pæne hostibus dedit, ni unus vir fuisset, Horatius Cocles: id munimentum illo die fortuna urbis Romanæ habuit: qui positus forte in statione pontis, quum captum repentino impetu Janiculum, atque inde citatos decurrere hostes vidisset, trepidamque turbam suorum arma ordinesque relinquere, reprehensans singulos, obsistens, obtestansque deûm et hominum fidem, testabatur, « nequicquam de<< serto præsidio eos fugere. Si transitum (2) << pontem a tergo reliquissent, jam plus hostium << in Palatio Capitolioque, quam in Janiculo fore. « Itaque monere, prædicere, ut pontem ferro, << igni, quacumque vi possint, interrumpant. Se <<< impetum hostium, quantum corpore uno posset << obsisti, excepturum. »

Vadit inde in primum aditum pontis: insignisque inter conspecta cedentium pugnæ terga, obversis cominus ad ineundum proelium armis, ipso miraculo audaciæ obstupefecit hostes. Duos tamen cum eo pudor tenuit, Sp. Lartium ac T. Herminium (3), ambos claros genere factisque. Cum his primam periculi procellam, et quod tumultuosissimum pugnæ erat, parumper sustinuit; deinde eos quoque ipsos, exigua parte pontis relicta, revocantibus qui rescindebant, cedere in tutum coegit. Circumferens inde truces minaciter oculos ad proceres Etruscorum, nunc singulos provocare, nunc increpare omnes, servitia (4) regum superborum, suæ libertatis immemores, alienam oppugnatum venire. Cunctati aliquamdiu sunt, dum alius alium, ut prælium incipiant, cir

IX. 1. Pons sublicius « un droite des Romains dans la pont de bois construit sur bataille qui précéda cette le Tibre et qui joignait le fuite. mont Janicule à la ville.

2. Transitum est ici le participe de transire.

3. Lartium et Herminium, qui avaient commandé l'aile

4. Servitia, pour servi, comme mancipia pour mancipati; matrimonia pour uxores.

« PreviousContinue »