Page images
PDF
EPUB

ductis omnibus, elegisse impubes dicitur : quod et virgini decorum, et consensu obsidum ipsorum probabile erat, eam ætatem potissimum liberari ab hoste quæ maxime opportuna (2) injuriæ esset. Pace redintegrata, Romani novam in femina virtutem novo inde genere honoris, statua equestri, donavere. In summa Sacra via (3) fuit posita virgo insidens equo. (II, 13.)

NARRATION XII

RÉVOLTE DU PEUPLE CONTRE LES PATRICIENS

(495 av. J.-C.)

ARGUMENT

Les Patriciens avaient gardé quelques ménagements envers le peuple, tant qu'ils avaient craint le retour ou le rappel de Tarquin.Délivrés de cette inquiétude,ils redoublerent leurs violences contre les débiteurs. Toute la ville fut bientôt remplie de vexations et de murmures. Un vieillard s'échappa de prison, se montra dans la place, pâle, maigre, couvert de haillons: il découvrit les cicatrices honorables de ses anciennes blessures et les traces récentes des coups dont l'avait fait déchirer un créancier impitoyable; puis il raconta ses malheurs, causés par les accidents de la guerre et par l'usure d'un Patricien. Le peuple entra en fureur, et il eût fait main-basse sur les patriciens qui se trouvaient dans le forum, si les consuls Servilius et Appius ne fussent intervenus.

Sommaire Cruauté des Patriciens envers leurs débiteurs plébéiens; un vieillard s'échappe de prison et se présente au peuple: Ses paroles excitent une violente sédition.

Bellum Volscum imminebat, et civitas secum ipsa discors intestino inter Patres plebemque flagrabat odio; maxime propter nexos (1) ob æs

2. Opportuna, pour ob

noxia.

3. Sacra via, la voie Sacrée, qui aboutissait, comme nous l'avons vu, au forum.

XII. 1. Nexos. D'après le

droit romain, un débiteur pouvait être conduit dans la maison du créancier, enchaîné et condamné à des ouvrages serviles.

[ocr errors]

alienum. Fremebant se foris pro libertate et imperio dimicantes, domi a civibus captos et oppressos esse: tutioremque in bello quam in pace, et inter hostes quam inter cives libertatem plebis esse. Invidiamque eam sua sponte gliscentem insignis unius calamitas accendit. Magno natu (2) quidam, cum omnium malorum suorum insignibus, se in forum projecit: obsita erat squalore vestis, fœdior corporis habitus, pallore ac macie perempti; ad hoc promissa barba et capilli efferaverant speciem oris. Noscitabatur tamen in tanta deformitate, et ordines duxisse (3) aiebant, aliaque militiæ decora vulgo, miserantes eum, jactabant. Ipse testes honestarum aliquot locis pugnarum, cicatrices adverso pectore ostentabat.

Sciscitantibus unde ille habitus, unde deformitas, quum circumfusa turba est, prope in concionis modum : « Sabino bello, ait, se mili«tantem, quia propter populationes agri non «fructu modo caruerit, sed villa incensa fuerit, << direpta omnia, pecora abacta, tributum iniquo « suo tempore (4) imperatum, æs alienum fecisse; « id cumulatum usuris, primo se agro paterno

avitoque exuisse, deinde fortunis aliis: pos<< tremo velut tabem pervenisse ad corpus. Duc<< tum se ab creditore, non in servitium, sed in « ergastulum et carnificinam esse. » Inde ostentare tergum foedum recentibus vestigiis verberum. Ad hæc visa auditaque clamor ingens oritur. Non jam foro se tumultus continet, sed passim totam urbem pervadit. Nexi, vincti solutique, se undique in publicum proripiunt, implorant Quiritium fidem. Nullo loco deest seditionis voluntarius

2. Magno natu, d'un grand signifier que le vieillard avait âge. été plusieurs fois centurion. 4. Iniquo suo tempore, à contre-temps pour lui.

3. Ordo, une centurie; ordinem ducere, etre centurion. Le pluriel ordines peut

comes. Multis passim agminibus per omnes vias cum clamore in forum curritur. Magno cum periculo suo, qui forte Patrum in foro erant, in eam turbam inciderunt. Nec temperatum manibus (5) foret, ni propere consules, P. Servilius et Appius Claudius, ad comprimendam seditionem intervenissent. (II, 23.)

NARRATION XIII

INVASION ET MORT DE CORIOLAN

(488 av. J.-C.)

ARGUMENT

Le peuple, après avoir obtenu l'abolition des dettes et la création de deux tribuns, était rentré dans le calme et le devoir. L'armée, sous les ordres du consul Cominius, avait battu les Volsques, et pris Corioles, leur capitale, grâce surtout à la valeur du jeune Patricien Marcius, qui, de là, avait été surnommé Coriolan. Coriolan, après d'autres exploits, demanda le consulat; les tribuns du peuple, qui haïssaient en lui le patricien, le firent échouer dans sa brigue. Coriolan s'en vengea dans le sénat, en demandant la suppression du tribunat. De là, grande rumeur les tribuns citent Coriolan à leur tribunal, et le condamnent à un exil perpétuel (491).

Coriolan, furieux, n'écoutant que son ressentiment, se retira chez les Volsques, et revint avec eux contre sa patrie. Trois ambassades consécutives ne purent le fléchir; dans cette extrémité, on décida sa mère Véturie à tenter auprès de son fils une dernière démarche. Elle y réussit, et Coriolan alla mourir chez les Volsques.

Sommaire: Marcius Coriolan ravage le territoire romain; - Réponse de Coriolan à une première députation; la seconde n'est mème point reçue; - Véturie, mère de Coriolan, va le trouver; - Discours qu'elle adresse à son fils; -Coriolan cède aux prières de sa mère et se retire; Incertitude sur le sort de Coriolan.

5. Temperare manibus, retenir ses mains, c.-à-d. s'abstenir de moyens violents, s'interdire les voies de fait. Foret est ici pour fuisset, parce que foret est syn. de esset, et que le pl.-q.-prf. du subj. passif se conjugue

ou

à volonté avec essem fuissem. Cependant on n'emploierait pas foret s'il n'y avait pas quelque idée de futur combinée avec celle du passé. On ne dirait pas si amatus foret pour exprimer: s'il avait été aimé.

Imperatores de omnium populorum sententia lecti Attius Tullus et C. Marcius, exsul Romanus, in quo aliquanto plus (1) spei repositum : quam spem nequaquam fefellit: ut facile appareret, ducibus validiorem quam exercitu rem Romanam esse. Circeios (2) profectus, primum colonos inde Romanos expulit, liberamque eam urbem Volscis tradidit. Inde in Latinam viam transversis tramitibus transgressus, multa oppida Romanis ademit. Postremum ad Urbem ducit: et ad fossas Cluilias quinque ab urbe millia passuum castris positis, populatur inde agrum Romanum, custodibus inter populatores missis, qui Patriciorum agros intactos servarent, sive infensus plebi magis, sive ut discordia inde inter Patres plebemque oriretur. Quæ profecto orta esset: adeo tribuni jam ferocem per se plebem criminando in primores civitatis instigabant; sed externus timor, maximum concordiæ vinculum, quamvis suspectos infensosque, inter se jungebat animos. Id modo non conveniebat, quod senatus consulesque nusquam alibi spem quam in armis ponebant; plebs omnia, quam bellum, malebat. Spurius Nautius jam et Sextus Furius consules erant. Eos recensentes legiones, præsidia per muros aliaque, in quibus stationes vigiliasque esse placuerat, loca distribuentes, multitudo ingens pacem poscentium primum seditioso clamore conterruit, deinde vocare senatum, referre de legatis ad C. Marcium mittendis coegit.

Acceperunt relationem Patres, postquam apparuit labare plebis animos, missique de pace ad Marcium oratores, atrox responsum retulerunt:

XIII. 1. Aliquanto plus paraît employé ici par litote, pour beaucoup plus, comme lorsque nous disons en français: Je m'y entends un peu mieux que fui

2. Circeii, dans le Latium (aujourd'hui Monte-Circello) avait reçu une colonie romaine sous le règne de Tarquin le Superbe.

«si Volscis ager redderetur, posse agi de pace : si << præda belli per otium frui velint, memorem se << et civium injuriæ et hospitum beneficii adni<< surum ut appareat, exsilio sibi irritatos, non << fractos, animos esse. » Iterum deinde iidem missi non recipiuntur in castra. Sacerdotes quoque suis insignibus velatos isse supplices ad castra hostium traditum est: nihilo magis quam legatos flexisse animum.

Tum matronæ ad Veturiam, matrem Coriolanı, Volumniamque uxorem frequentes coeunt: id (3) publicum consilium, an muliebris timor fuerit, parum invenio (4). Pervicere certe ut et Veturia, magno natu mulier, et Volumnia, duos parvos ex Marcio ferens filios secum, in castra hostium irent et quoniam armis viri defendere urbem non possent, mulieres precibus lacrimisque defenderent. Ubi ad castra ventum est, nuntiatumque Coriolano adesse ingens mulierum agmen, is primo, ut qui nec publica majestate in legatis, nec in sacerdotibus tanta offusa oculis animoque religione motus esset, multo obstinatior adversus lacrimas muliebres erat. Dein familiarium quidam qui insignem mostitia inter ceteras cognoverat Veturiam, inter nurum nepotesque stantem Nisi me frustrantur, inquit, oculi, mater tibi conjuxque et liberi adsunt.

Coriolanus prope ut amens, consternatus, ab sede sua quum ferret matri obviæ complexum, mulier in iram ex precibus versa: «Sine, << priusquam complexum accipio, sciam, inquit, << ad hostem an ad filium venerim; captiva, mater<< ne, in castris tuis sim. In hoc me longa vita et << infelix senecta traxit, ut exsulem te, deinde << hostem viderem? Potuisti populari hanc terram, << quæ te genuit atque aluit? Non tibi, quamvis

3. S. ent. ulrum avant id, ou ne après publicum.

4. Parum invenio. Il parle

des Annales, d'après lesquelles il composa son histoire.

« PreviousContinue »