Page images
PDF
EPUB

<< infesto animo et minaci perveneras, ingredienti << fines ira cecidit? Non, quum in conspectu Roma «fuit, succurrit: intra illa monia domus ac pe<< nates mei sunt, mater, conjux, liberique? Ergo << ego nisi peperissem, Roma non oppugnaretur; <<< nisi filium haberem, libera in libera patria << mortua essem. Sed ego nihil jam pati nec (5) << tibi turpius quam mihi miserius possum: nec, « ut sim miserrima, diu futura sum: de his videris, « quos, si pergis, aut immatura mors, aut longa << servitus manet. »

Uxor deinde ac liberi amplexi, fletusque ab omni turba mulierum ortus, et comploratio sui patriæque, fregere tandem virum. Complexus inde suos dimittit: ipse retro ab urbe castra movit. Abductis deinde legionibus ex agro Romano, invidia rei oppressum perisse tradunt; alii alio leto. Apud Fabium, longe antiquissimun auctorem, usque ad senectutem vixisse eundem invenio. Refert certe hanc sæpe eum exacta ætate usurpasse vocem, multo miserius seni exsilium esse. Non inviderunt laude sua mulieribus (6) viri Romani: adeo sine obtrectatione gloriæ alienæ

5. Nec équivaut à et non et par conséquent à quod non sit quoque : « aucune chose en même temps pas plus honteuse; » pour: « aucune chose qui ne soit plus honteuse. » — Nec, ut sim miserrima, diu futura sum. Ici encore résolvez nec en et non, et, de plus, distancez la conjonction et la négation pour faire retomber celle-ci sur le mot qu'elle doit réellement modifier, c'est-à-dire sur diu: Et, à supposer que je sois le plus malheureuse possible, je ne le serai pas longtemps. Après de his suppléez autem, et remarquez que videris est au fut. antér·

tu auras vu, pour : tu auras à voir, à songer à ceux..., mais songe à ceux... Nous ferons observer en passant que Véturie, telle que nous la dépeint Denys d'Halicarnasse (VIII, 58), est bien moins menaçante que celle de Tite-Live: celle de Plutarque (Vie de Coriolan) tient le milieu entre les deux.

6. On trouve plusieurs exemples de invidere avec le nom de la chose à l'ablatif: ainsi dans Tacite: ne hostes quidem sepultura invident; et dans Lucrèce: invidet igne rogi.

vivebatur. Monumento quoque quod esset, templum Fortune Muliebri (7) ædificatum dedicatumque est. (II, 39, 40.)

-NARRATION XIV

EXPLOITS DE QUINCTIUS CINCINNATUS

(458 av. J.-C.)

ARGUMENT

Guerres au dehors, troubles au dedans, telle était l'histoire de Rome depuis l'expulsion des rois. Souvent le peuple refusait de s'armer, et il fallait qu'un danger sérieux menaçât la république pour qu'on vît les deux ordres suspendre leurs querelles. Au milieu de ces désordres, Cincinnatus, qui avait déjà été tiré une fois de sa charrue lors d'une invasion des Sabins, le fut une seconde fois, lorsque le consul Minucius se fut laissé enfermer par les Eques dans un étroit vallon. Cincinnatus, nommé dictateur, se rendit à Rome, harangua lẹ peuple pour le rassurer, leva une armée nombreuse, arriva au milieu de la nuit jusqu'à l'ennemi, et délivra Minucius, à qui il adressa une juste et sévère leçon.

Sommaire: Q. Cincinnatus est tiré de sa charrue pour être conduit à Rome en qualité de dictateur; - Ordre qu'il rétablit dans la ville et dans l'armée; - Cincinnatus va ensuite au-devant de l'ennemi, qui avait enfermé le consul Minucius dans un étroit vallon; -II pénètre à travers le camp ennemi jusqu'au camp consulaire; Combat nocturne ; Combat de jour; défaite des Eques et prise de leur camp; - Leçon donnée par Cincinnatus à Minucius; Retour triomphant à Rome de Cincinnatus, qui abdique aussitôt la dictature.

Operæ pretium est audire qui omnia præ divitiis humana spernunt, neque honori magno locum neque virtuti putant esse, nisi ubi effusæ affluant opes. Spes unica imperii populi Romani L. Quinctius, trans Tiberim, contra eum ipsum locum ubi nunc navalia sunt, quattuor jugerum

7. Fortuna Muliebri. Un temple de la Fortune Virile avait été construit par le roi Ancus Marcius. Plutarque, dans sa déclamation de For

tuna Romanorum, énumère les différentes épithètes et formes sous lesquelles on adorait à Rome la Fortune.

colebat agrum (1), quæ prata Quinctia vocantur. Ibi ab legatis, seu fossam fodiens palæ innixus, seu quum araret, operi certe, id quod constat, agresti intentus; salute data invicem redditaque, rogatus ut, quod bene verteret ipsi reique publicæ, togatus (2) mandata senatus audiret; admiratus rogitansque satin salva essent omnia, togam propere e tugurio proferre uxorem Raciliam jubet. Qua, simul absterso pulvere ac sudore, velatus processit; dictatorem eum legati gratulantes consalutant in urbem vocant: qui terror sit in exercitu, exponunt. Navis Quinctio publice parata fuit, transvectumque tres obviam egressi filii excipiunt; inde alii propinqui atque amici, tum Patrum major pars. Ea frequentia stipatus, antecedentibus lictoribus, deductus est domum; et plebis concursus ingens fuit; sed ea nequaquam tam læta Quinctium vidit, et imperii nimium (3), et virum ipso imperio vehementio

:

XIV. 1. Quattuorjugerum agrum colebat. Tite-Live a raconté plus haut (ch. 13) la cause de cette pauvreté le fils de Quinctius avait été condamné par contumace à l'exil. Son père, pour payer sa caution, vendit tous ses biens et se retira, comme un banni, au delà du Tibre, où il vécut quelque temps dans une chaumière écartée

2. Togatus: car Quinctius était dans ce moment tunicatus. La toge était trop embarrassante pour être un vêtement de travail.

3. Imperii nimium. On a quelquefois compris ces mots en faisant de nimium un adj. masc. se rapportant à Quinctium, comme on dit anxius animi, etc. Cela serait bon s'il n'y avait ni virum ni rata : Quinctium

[blocks in formation]

rem rata. Et illa quidem nocte nihil (4) præterquam vigilatum est in urbe.

Postero die dictator, quum ante lucem in forum venisset, magistrum equitum dicit L. Tarquitium, patricia gentis, sed qui quum stipendia pedibus propter paupertatem (5) fecisset, bello tamen primus longe Romanæ juventutis habitus esset. Cum magistro equitum in concionem venit, justitium edicit, claudi tabernas tota urbe jubet, vetat quemquam privatæ quicquam rei agere tum quicumque ætate militari essent, armati cum cibariis in dies quinque coctis, vallisque duodenis, ante solis occasum Martio in campo adessent; quibus ætas ad militandum gravior esset, vicino militi, dum is arma pararet vallumque peteret, cibaria coquere jussit. Sic juventus discurrit ad vallum petendum; sumpsere unde cuique proximum fuit prohibitus nemo est, impigreque omnes ad edictum dictatoris præsto

fuere.

Inde composito agmine, non itineri magis apti quam prælio, si res ita tulisset, legiones ipse dictator, magister equitum suos equites ducit. In utroque agmine, quas tempus ipsum poscebat, adhortationes erant: « adderent gra

dum (6), maturato opus esse, ut nocte ad hostem << pervenire possent; consulem exercitumque « Romanum obsideri; tertium diem jam clausos « esse quid quæque nox aut dies ferat, incer<< tum esse puncto sæpe temporis maximarum « rerum momenta verti. » Accelera, signifer; Se

4. Nihil, s.-ent. factum est, comme souvent dans la phrase nihil nisi.

5. Propter paupertatem, qui l'empêchait d'avoir un cheval. Remarquez la fusion de deux phrases; il aurait fallu patriciæ gentis, sed qui propter paupertatem

pedibus stipendia fecisset: in his autem slipendiis, quanquam pedes, tamen primus Romanæ juventutis habitus est.

6. Addere gradum, m. à m., ajouter un pas, pour: faire plus de pas, aller plus vite, se båter.

quere, miles, inter se quoque gratificantes ducibus clamabant. Media nocte in Algidum (7) perveniunt et,ut sensere se jam prope hostes esse, signa constituunt.

Ibi dictator, quantum nocte prospici poterat equo circumvectus, comtemplatusque qui tractus castrorum quæque forma esset, tribunis militum imperavit ut sarcinas in unum conjici jubeant; militem cum armis valloque redire in ordines suos. Facta quæ imperavit. Tum quo fuerant ordine in via, exercitum omnem longo agmine circumdat hostium castris, et ubi signum datum sit, clamorem omnes tollere jubet; clamore su1 lato, ante se quemque ducere fossam, et jacere vallum. Edito imperio, signum secutum est; jussa miles exsequitur; clamor hostes circumsonat. Superat inde castra hostium, et in castra consulis venit: alibi pavorem, alibi gaudium ingens facit. Romani civilem esse clamorem atque auxilium adesse inter se gratulantes, ultro ex stationibus ac vigiliis territant hostem. Consul differendum negat: illo clamore non adventum modo significari, sed rem (8) ab suis cœptam: mirumque esse, ni jam exteriore parte castra hostium oppugnentur. Itaque arma suos capere, et se subsequi jubet.

Nocte initum proelium est. Legionibus dictatoris clamore significant ab ea quoque parte rem in discrimine esse. Jam se ad prohibenda circumdari opera (9) Æqui parabant, quum ab interiore hoste proelio cœpto, ne per media sua castra fieret eruptio, a munientibus ad pugnantes introrsum versi, vacuam (10) noctem operi

7. Algidum, ville et montagne du Latium, près de Tusculum, à 30 kilomètres environ de Rome.

8. Rem, pour pugnam; comme on dit en français : L'affaire a été brillante. etc

9. Ad prohibenda circumdari opera, pour ad prohibendum ne opera circumdarentur.

10. Vacuus se dit de tout ce qui n'offre pas d'empêchement, et se traduit souvent

« PreviousContinue »