Page images
PDF
EPUB

dedere pugnatumque cum consule ad lucem est. Luce prima jam circumvallati ab dictatore erant, et vix adversus unum exercitum pugnam sustinebant; tum a Quinctiano exercitu, qui confestim a perfecto opere ad arma rediit, invaditur vallum. Hic instabat nova pugna; illa nihil remiserat prior. Tum ancipiti malo urgente, a prolio ad preces versi, hinc dictatorem, hinc consulem orare, ne in occisione victoriam ponerent, ut inermes se inde abire sinerent. Ab consule ad dictatorem ire jussis, ignominiam incensus addidit. Gracchum Člœlium ducem, principesque alios, vinctos ad se adduci jubet, oppido Corbione (11) decedi sanguinis se Equorum non egere licere abire sed ut exprimatur tandem confessio subactam domitamque esse gentem, sub jugum abituros. Tribus hastis jugum fit, humi fixis duabus, superque eas transversa una deligata: sub hoc jugo dictator Æquos misit.

:

Castris hostium receptis, plenis omnium rerum (nudos enim emiserat), prædam omnem suo tantum militi dedit, consularem exercitum, ipsumque consulem increpans: Carebis, inquit, prædæ parte, miles, ex eo hoste cui prope prædæ fuisti; et tu, Luci Minuci, donec consularem animum incipias habere, legatus his legionibus præeris. Ita se Minucius abdicat consulatu, jussusque ad exercitum manet. Sed adeo tum imperio meliori animus mansuete obediens erat, ut beneficii magis quam ignominiæ hic exercitus memor, et coronam auream dictatori libram pondo (12) decreverit, et proficiscentem eum patronum salutaverit.

par libre. Dedere, laissèrent (aux soldats de Cincinnatus); et operi est complément de vacuam: libre pour les travaux (des mêmes soldats de Cincinnatus).

11. Corbio, ville des Èques dans le Latium.

12. Libram pondo. On dit toujours libram pondo ou libræ pondere; on ne dit jamais libræ pondo.

Romæ a Q. Fabio, præfecto urbis, senatus habitus triumphantem Quinctium, quo veniebat agmine, urbem ingredi jussit; ducti ante currum hostium duces: militaria signa prælata: secutus exercitus præda onustus. Epulæ instructæ dicuntur fuisse ante omnium domos: epulantesque cum carmine triumphali et sollemnibus jocis, comissantium modo, currum secuti sunt. Quinctius sextodecimo die dictatura in sex menses accepta se abdicavit. (III, 26-29.)

NARRATION XV

MEURTRE DE VIRGINIE

(149 av. J.-C.)

ARGUMENT

Le décemvir Appius avait conçu une passion coupable pour Virginie, fille de Virginius, vaillant plébéien, et fiancée d'Icilius, ancien tribun du peuple. N'ayant pu la séduire, il voulut la faire enlever par force, comme l'esclave d'un de ses clients qui la réclamait. Le client arréta la jeune plébéienne au milieu de la place publique. Icilius la défendit avec ardeur, le peuple s'émut, chassa Appius de son tribunal, et retira la victime de ses mains impures, à condition toutefois que le lendemain elle se présenterait devant les tribunaux. Virginius servait hors de Rome, en qualité de centurion, dans l'armée romaine. Averti des dangers de sa fille, ii partit du camp pour voler à son secours, et, ne pouvant la soustraire autrement que par la mort aux poursuites du magistrat criminel, il la poignarda à l'étal d'un boucher.

Sommaire: Virginius conduit sa fille au tribunal du décémvir Appius, qui se prononce pour la servitude; - Paroles de VirgiDius à Appius; - Réponse du décemvir; Prière que Virginius adresse à Appius; Il tire sa fille à l'écart et la tue; - Fuite de Virginius; Indignation générale du peuple.

At in urbe, prima luce, quum civitas in foro exspectatione erecta staret, Virginius sordidatus filiam secum obsoleta veste, comitantibus aliquot matronis, cum ingenti advocatione (1) in forum

XV. 1. Cum ingenti advo- copia advocatorum. Les adcatione, pour cum ingenti vocati ne plaidaient ni ne

deducit. Circumire ibi et prensare homines cœpit: et non orare solum precariam opem, sed pro debita petere se pro liberis eorum ac conjugibus « quotidie in acie stare: nec alium virum esse, « cujus strenue ac ferociter facta in bello plura <<< memorari possent. Quid prodesse, si incolumi « urbe, quâ captâ (2) ultima timeantur, liberis << suis sint patienda?» Hæc prope concionabundus (3) circumibat homines. Similia his ab Icilio jactabantur. Comitatus muliebris plus tacito fletu quam ulla vox movebat. Adversus quæ omnia obstinato animo Appius (tanta vis amentiæ verius quam amoris mentem turbaverat) in tribunal ascendit et ultro querente pauca petitore, quod ius sibi pridie per ambitionem (4) dictum non esset; priusquam aut ille postulatum (5) perageret, aut Virginio respondendi daretur locus, Appius interfatur. Quem decreto sermonem prætenderit, forsan aliquem verum auctores antiqui tradiderint (6); quia nusquam ullum in tanta foe

portaient témoignage; ils accompagnaient seulement l'accusé pour imposer au juge par leur présence, et montrer par là qu'ils étaient convaincus de l'innocence de l'accusé. Notre mot avocat doit être rendu en latin par causidicus.

2. Capta, s.-ent. urbe. Ultima, les extrémités, les derniers malheurs.

3. Concionabundus. De cet adjectif dépend l'accusatif hæc, comme si c'était le participe concionans.

4 Per ambitionem, en vue de plaire au peuple.

5. Postulatum perageret, ait fini d'exposer la demande. 6. Prætenderit est au parf. du subj., parce que la prop. quem sermonem de

pend de tradiderint; tradiderint est aussi au parfait du subjonctif quoique verbe de la proposition principale, mais c'est une proposition princ. exprimée seulement comme une possibilité. C'est un emploi du subj, analogue aux expressions dicas nolim, etc. Rem. en outre dans cette phrase quelque chose d'irrégulier, qui vient du changement de place des deux propositions. Rien n'y ressemble plus, du reste, que cette tournure française:

(Quant à savoir) de quelle allocution il appuya son décret, peut-être les anciens auteurs en ont-ils transmis quelqu'une d'exacte; mais comme,....; car avant quia il faut supposer sed.

didate decreti verisimilem invenio (7), id quod constat, nudum videtur proponendum, decresse vindicias secundum servitutem (8).

Primo stupor omnes admiratione rei tam atrocis defixit; silentium inde aliquamdiu tenuit (9). Deinde quum M. Claudium circumstantibus matronis iret ad prehendendam virginem lamentabilisque eum mulierum comploratio excepisset, Virginius intentans in Appium manus: Icilio, inquit, Appi, non tibi, filiam despondi: et ad nuptias, non ad fœdam libidinem educavi. Passurine hæc isti sint, nescio; non spero esse passuros illos, qui arma habent. Quum repelleretur assertor (10) virginis a globo mulierum circumstantiumque advocatorum, silentium factum per præconem.

Decemvir alienatus ad libidinem animo, negat << ex hesterno tantum convicio Icilii violentiaque « Virginii, cujus testem populum Romanum ĥabeat, sed certis quoque indiciis compertum se habere, nocte tota coetus in urbe factos esse ad << movendam seditionem. Itaque se haud inscium < ejus dimicationis, cum armatis descendisse (11); « non ut quemquam quietum violaret, sed ut << turbantes civitatis otium pro majestate imperii

7. On trouve dans Denys d'Halicarnasse (XI, 35), un de ces discours il est assez élégant, et travaillé d'après un des auctores antiqui dont parle Tite-Live. 8. Decresse (decrevisse) vindicias secundum servitutem. Vindiciae est l'acte par lequel une chose est restituée à son véritable possesseur, et remise dans son état de droit. Ici Appius prononce en faveur de la servitude, c.-à-d., pour la servitude, dans le sens de la servitude; car telle est la

signification de secundum dans ces formules de droit. La phrase équivaut a ceci : decrevit eam in servitutem vindicandam esse.

9. Tenuit, intransitif, a pour sujet silentium, et sign. dura. Voy. plus haut Narr. VII, note 5.

10. Assertor. C'était celui qui exécutait les vindicia.

11. Descendisse, parce que le forum se trouvait plus bas, dans la vallée située entre le mont Capitolin et .le mont Palatin.

« coerceret. Proinde quiesse erit melius. I, in«quit, lictor, summove turbam, et da viam do«mino ad prehendendum mancipium. »

Quum hæc intonuisset plenus iræ, multitudo ipsa se sua sponte dimovit, desertaque, præda injuriæ, puella stabat. Tum Virginius, ubi nihil usquam auxilii vidit: « Quæso, inquit, Appi, pri

mum ignosce patrio dolori, si quid (12) incle<< mentius in te sum invectus: deinde sinas hic « coram virgine nutricem percontari quid hoc rei << sit, ut, si falso pater dictus sum, æquiore hinc << animo discedam. »

Data venia, seducit filiam ac nutricem prope Cloacine (13) ad tabernas, quibus nunc Novis est nomen; atque ibi ab lanio cultro arrepto: Hoc te uno, quo possum, ait, modo, filia, in libertatem vindico: pectus deinde puellæ transfigit; respectansque ad tribunal: Te, inquit, Appi, tuumque caput sanguine hoc consecro.

Clamore ad tam atrox facinus orto excitus Appius comprehendi Virginium jubet; ille ferro, quacumque ibat, viam facere: donec multitudine etiam prosequentium ruente ad portam perrexit. Icilius Numitoriusque exsangue corpus sublatum ostentant populo; scelus Appii, puellæ infelicem formam, necessitatem patris deplorant. Sequentes clamitant matronæ, eamne liberorum procreandorum conditionem? ea pudicitiæ præmid esse? ceteraque, quæ in tali re muliebris dolor, quo est moestior imbecillo animo, eo miserabilia magis

12. Si quid, si en quelque chose. Inclementius pourrait s'entendre adverbialement, isolément de quid; mais il est plus simple de le considérer comme adj. neutre déterminant quid.

13. Prope Cloacinæ, s.-ent. templum, mot très souvent omis dans ces expressions ad Veneris, ad Cereris, etc.

Cloacina ou Cluacina (Venus) était, dit-on, ainsi nommée de cluere, mot de l'ancien langage, pour purgare, parce que les Sabines avaient purifié, au moyen d'une branche de myrte, leurs pères et leurs maris, après le combat raconté dans la Narration II.

« PreviousContinue »