Deinde, multa jam edita cæde, senescit pugna et dictator præcones edicere jubet ut ab inermi abstineatur. Is finis sanguinis fuit. Dedi inde inermes cœpti et ad prædam miles permissu dictatoris discurrit. Quæ quum ante oculos ejus aliquantum spe atque opinione major majorisque pretii rerum ferretur, dicitur manus ad cœlum tollens precatus esse, ut, si cui deorum hominumque nimia sua fortuna populique Romani videretur, ut eam invidiam lenire, quam minimo suo privato incommodo publicoque, populo Romano liceret. Convertentem se inter hanc venerationem, traditur memoriæ prolapsum cecidisse: idque omen pertinuisse postea eventu rem conjectantibus visum ad damnationem (14) ipsius Camilli, captæ deinde urbis Romanæ, quod post paucos accidit annos, cladem. Atque ille dies cæde hostium ac direptione urbis opulentissimæ est consumptus. (V, 19-21.) NARRATION XVII MARCHE DES GAULOIS CONTRE ROME (390 av. J.-C.) ARGUMENT Vers l'an 390, trente mille Gaulois Sénons (1) pénétrèrent en Etrurie sous les ordres de leur chef ou brenn (2). La ville des Clusins, assiégée par les Gaulois, implora le 14. Construisez Idque omen visum (est), ou si l'on fait encore dépendre de tra ditur le reste de la phrase: visum (esse) postea conjectantibus rem eventu, pertinuisse ad damnationem.. XVII. 1. Les Sénons, habitants du pays de Sens, dans la Gaule Celtique, avaient formé depuis deux cents ans un établissement dans la Gaule Cisalpine, d'où ils firent alors invasion en Étrurie. 2. Les Romains prirent le mot gaulois brenn, chef, pour le nom propre de ce chef, et l'appelèrent Brennus. secours de Rome; quoique le sénat n'eût aucune raison Sommaire: Ambassade des Clusins aux Romains et des Romains Adventante fatali Urbi clade, legati ab Clusinis veniunt. Hi enim Gallorum bello exterriti, quum multitudinem, quum formas hominum inusitatas cernerents of an aftraque legiones Etruscorum ger armorum, audirentque sæpe tuluanquam adversus Romanos nullum eis nisi quod Veientes consanguineos adversus populum Romanum non defendissent, legatos Romam, qui auxilium ab senatu peterent, misere. De auxilio nihil impe-t tratum; legati tres, M. Fabii Ambusti filii, missi, jus societatis amicitiæve erat, nisi agerentt qui senatus populique Romani nomm acce cum Gallis, ne, quibus nullam pissent, socios populi Romani atque amicos oppu- patitis legatio, ni præferoces legatos Gallisque 3. Petite rivière du Latium qui passait à Crustumerium. C'est aujourd'hui l'Aia ou Rio di Mosso. Elle се при se jette dans le Tibre à en- << diant Romanorum, tamen credere viros fortes « esse, quorum auxilium a Clusinis in re trepida << sit imploratum; et, quoniam legatione adversus « se maluerint quam armis tueri socios, ne se << quidem pacem quam illi afferant, aspernari, si << Gallis egentibus agro, quem latius possideant << quam colant Clusini, partem finium concedant; « aliter pacem impetrari non posse; et respon<< sum coram Romanis se accipere velle; et, si << negetur ager, coram iisdem Romanis dimica« turos, ut nuntiare domum possent quantum « Galli virtute ceteros mortales præstarent. » Quodnam id jus esset agrum a possessoribus petere, aut minari arma, Romanis quærentibus, et, quid in Etruria rei Gallis esset, quum illi, se in armis jus ferre, et omnia fortium virorum esse, ferociter dicerent, accensis utrimque animis, ad arma discurritur, et proelium conseritur. Ibi, jam urgentibus Romanam urbem fatis, legati contra jus gentium arma capiunt; nec id clam esse potuit, quum ante signa Etruscorum tres nobilissimi fortissimique Romanæ juventutis pugnarent tantum eminebat peregrina virtus. Quin etiam Q. Fabius evectus extra aciem equo, ducem Gallorum, ferociter in ipsa signa Etruscorum incursantem, per latus transfixum hasta occidit; spoliaque ejus legentem Galli agnovere, perque totam acie legatum esse, signum da tum est. in Clusinos ira, receptui Canunt, minantes Romanis. Erant qui extemplo Romam eundum censerent, ut legati prius mitterentur quest (4) seniores injurias, postulatumque ut pro jure gentium violato Fabii dederentur. Legati Gallorum quum ea, sicut erant mandata, exposuissent, senatui nec factum placebat 4. Vicere, pour pervicere: ils obtinrent, ils firent décider que... Fabiorum, et jus postulare barbari videbantur : sed, ne id, quod placebat, decerneret in tantæ nobilitatis viris, ambitio obstabat. Itaque, ne penes ipsos culpa esset cladis forte Gallico bello acceptæ, cognitionem de postulatis Gallorum ad populum rejiciunt : ubi tanto plus gratia atque opes valuere, ut, quorum de poena agebatur, tribuni militum consulari potestate in insequentem annum crearentur. Quo facto, haud secus quam dignum erat, infensi Galli bellum propalam minantes, ad suos redeunt. mat, si trova sarak Quum tanta moles mali instaret (adeo occæcat animos fortuna ubi vim suam ingruentem refringi non vult), civitas, quæ adversus Fidenatem ac Veientem hostem aliosque finitimos populos, ultima experiens auxilia, dictatorem multis tempestatibus (5) dixisset; ea tunc, invisitato atque inaudito hoste ab Oceano terrarumque ultimis oris bellum ciente, nihil extraordinarii imperii aut auxilii quæsivit. Tribuni, bellum contractum erat, rerum præerant: delectumque nihilo accuratiorem quam ad media bella haberi solitus erat, extenuantes etiam famam belli, habebant. summorum temeritate Interim Galli, postquam accepere ultro honorem habitum violatoribus juris humani, elusamque suam legationem esse, flagrantes ira, cujus citatos est gens, confestim signis convulsis (6), agmine iter ingrediuntur. Ad quorum prætereuntium raptim tumultum quum exterritæ urbes ad arma concurrerent, fugaque agrestium fieret, Romam se ire, magno clamore significabant; quacumque ibant, equis virisque longe ac late fuso agmine immensum obtinentes loci. Sed antecedente fama, nuntiisque Clusinorum, deinceps inde aliorum populorum, plurimum ter 5. Dans beaucoup de cir- la terre, où ils étaient planconstances, tant de fois. tés usage romain 6. Convulsis, arrachés de roris Romam celeritas hostium tulit: quippe quibus, velut tumultuario exercitu faptim ducto, ægre ad undecimum lapidem (7) occursum est, qua fiumen Allia (8), Crustuminis montibus præaalto defluens alveo, haud multum infra viam Tiberino amni miscetur. (V, 35-37.) NARRATION XVIII 1 BATAILLE DE L'ALLIA (390 av. J.-C.) ARGUMENT Le brenn ou chef des Gaulois rencontra l'armée romaine près de l'Allia. Les Romains furent plutôt massacrés que défaits; car le nombre, la taille, l'armure, les hurlements de ces nouveaux ennemis, leur inspirèrent une telle frayeur que, dès le premier choc, ils mirent bas les armes et prirent la fuite. Sommaire Dispositions prises par l'armée romaine; le brenn se tourne d'abord contre la réserve placée sur une hauteur voisine; Etat de l'autre partie de l'armée; - Fuite honteuse des Romains. Jam omnia contra circaque hostium plena erant, et nata in vanos tumultus gens, truci cantu clamoribusque variis, horrendo cuncta compleverant sono. Ibi tribuni militum, non loco castris ante capto (1), non præmunito vallo, quo receptus (2) esset, non deorum saltem, si non hominum, memores, nec auspicato, nec litato, instruunt aciem diductam in cornua, ne circumveniri multitudine hostium possent. Nec tamen æquari frontes poterant, quum extenuando, infirmam et vix cohærentem mediam aciem haberent. Paullum erat ab dex 7. Lapidem. s. ent. millia rium, marquant mille pas. 8. Voy. la Narr. précédente, note 3. XVIII. 1. Loco castris capto, ce qui se faisait avec quelques cérémonies religieuses. 2. Receptus est ici substantif. |