Page images
PDF
EPUB
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

selon que le tomat invicem et trahentes alii alios, prout postularet locus, tanto silentio in summum evasere, ut non custodes solum fallerent, sed ne canes quidem, sollicitum animal ad not strepitus, excitarent. Anseres non fefellere, quibus sacris (4) Junonis, in summa inopia cibi, tamen abstinebatur: quæ res saluti fuit. Namque clangore eorum alarumque crepitu excitus M. Manlius, qui triennio ante consul fuerat, vir bello egregius armis auran arreptis, simul ad arma ceteros ciens, vadit, et, dum ceteri trepidant (5), summo constiterat, umbone jam in deturbat. Cujus casus prolapsi quum proximos sterneret, trepidantes alios, armisque omissis, saxa quibus adhærebant, manibus amplexos, trucidat jamet alii congregati telis missilibusque saxis proturbare hostes, ruinaque tota prolapsa acies in præceps

[graphic]

NARRATION XXII

DÉFAITE DES GAULOIS PAR CAMILLE

(390 av. J.-C.)

ARGUMENT

Pendant que Camille rassemblait les débris de la funeste bataille de l'Allia, pour former une armée capable de faire lever le siège, les assiégés, pressés par la faim, se virent contraints d'entamer une conférence avec les Gaulois. Le brenn exigea mille livres pesant d'or. Sulpicius apporta la somme, et tandis qu'on la pesait, il se

4. Sacer se construit quel- II, I, 18.)

quefois ainsi avec le génitif:

5 Trepidant, vont çà et Illa insula eorum deorum la avec empressement. sacra putatur, Cic. (Verr.

[ocr errors]
[ocr errors]

plaignit qu'on se servait de fausses balances. Le brenn, pour toute réponse, ajouta son épée aux poids, en disant: Malheur aux vaincus! Camille survint à ce moment, et rompit le marché comme dictateur; puis, rangeant ses troupes en bataille sur les ruines mêmes de la ville, il fondit sur les Gaulois qu'il mit en fuite. Bientôt il les rejoignit sur le chemin de Gabies, à douze kilomètres de Rome. Pas un seul n'échappa pour aller porter dans leur pays la nouvelle de leur défaite.

Sommaire: Disette dans les deux armées; - Peste dans l'armée gauloise; Armistice; - Les assiégés, entièrement épuisés, traitent avec le brenn, qui'ajoute son épée aux poids de la balance où l'on pesait la rançon des Romains; — Arrivée de Camille, qui rompt les conventions faites sans le dictateur; · Camille défait les Gaulois deux fois coup sur coup.

Parde

Ante omnia obsidionis bellique mala, fames utrimque exercitum urgebat, Gallos pestilentia etiam, quum loco jacente inter tumulos castra habentes, tum ab incendiis torrido et vaporis

ume

pleno, cineremque, non pulverem modo,
do, ferente
quum quid venti motum esset: quorum intole-
rantissima gens, humorique ac
assueta,

ac frigo velut in

quum æstu et angore vexata, vul tis
pecua (1) morbis, morerentur, jam pigritia sin-
gulos sepeliendi (2), promiscue acervatos cumulos
hominum urebant; bustorumque inde Gallicorum
nomine insignem locum fecere.

Induciæ deinde cum Romanis factæ, et colloquia identidem

det permissu imperatorum habita: in quibus, quum determaged sitate ad deditio objicerent, eaque neces

vocarent, dicitur, avertendæ ejus opinionis causa, multis locis panis de Capitolio jactatus esse in hostium stationes. Sed jam neque dissimulari, neque ferri ultra fames poterat.

Itaque dum dictator delectum per se Ardeæ hafat bet, magistrum equitum L. Valerium a Veiis ab

XXII. 1. Pecua ancienne forme pour pecora. Morerentur se rapporte à gens comme collectif.

2. Pigritia singulos sepeliendi. Remarquez à ce pro

pos la racine commune de pigritia (piger) et de piget. Tite-Live aurait pu dire: quum singulos sepelire pigeret.

haud impar adoriatur paras

ducere exercitum jubet, parat instruitque quibus interim Capitolinus

exercitus, stationibus, vigiliis fessus, superatis tamen humanis omnibus malis, quum famem unam natura vinci non sineret, diem de die prospectans ecquod auxilium ab dictatore appareret; postremo spe quoque jam, non solum cibo, deficiente, et, quum stationes (3) procederent, prope obruentibus infirmum corpus armis, vel dedi vel redimi se, quacumque pactione possent, jactantibus non obscure Gallis haud magna mercede se adduci posse ut obsidionem relinquant. Tum senatus habitus, tribunisque militum negotium datum ut paciscerentur. Inde inter Q. Sulpicium tribunum militum et Brennum regulum Gallorum colloquio transacta res est, et mille pondo auri (4), *pretium populi gentibus mox imperaturi factum. n'existe pe Rei foedissimæ per se adjecta indignitas est: pondera ab Gallis allata iniqua, et, tribuno recu-melue sante, additus ab insolente Gallo ponderi gladius; auditaque intoleranda Romanis vox, væ victis (5)

esse.

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

ponder ponders,

pachetics Sed diique et homines prohibuere redemptos Vivere Romanos: nam forte quadam, priusquam infanda merces perficeretur (6), per altercationem ordum omni auro appet Gallos submoverin dictator intervenit, auferrique

de

jubet. Quaurum nitentes pactos dicerent sese,

negat eam pactionem ratam esse, quæ, postquam ipse dictator creatus esset, injussu suo ab inferioris juris magistratu facta esset; denun

ave

3. Stationes, pour milites 5. Væ victis! Ces mots stationarii, comme excubia passèrent en proverbe à pour excubitores. Rome, et ils sont restés proverbiaux jusqu'à jours chez les différentes nations.

4. Mille pondo auri. Denys d'Halicarnasse dit, suivant d'autres sources, 25 talents, ce qui ferait 1,500 livres d'or ou 132,000 fr. 1,000 livres d'or valent environ 88,000 fr.

nos

6. Perficeretur, pour tota præstaretur, solveretur.

i

78

TITI LIVII

if signifle preparer tiatque Gallis ut se ad prælium expediant : suos in acervum conjicere sarcinas, et arma aptare, ferroque, non auro, recuperare patriam jubet; in conspectu habentes fana et conjuges, et liberos, et solum patriæ deforme belli malis, et omnia quæ defepetique et ulcisci fas sit./ la nature Instruit deinde it loci natura patiebatur solo urbis et natura inæquali, et

د عظم

[ocr errors]

Change

in

omnia, quæ arte belli Secunda suis eligi præpararive poterant, providit.

Usi Galli

Galli, nova re trepidi, arma capiunt, iraque magis quam uam consilio in Romanos incurrunt. Jam verterat (7) fortuna, jam deorum opes humanaque consilia rem Romanam Igitur primo concursu haud majorento fusi sunt quam ad Alliam vicerant. Justiore (8) altero deinde proelio, ad octavum lapidem Gabina via, part quo se ex fuga contulerant, ejusdem ductu auspi cioque Camilli vincuntur. Ibi cædes omnia obtinuit castra capiuntur, et ne nuntius quidem cladis relictus. Dictator, recuperata ex hostibus patria, triumphans in urbem redit; interque jocos. militares, quos inconditos tos Jaciunt, Romulus ac parens patriæ conditorque urbis haud vanis laudibus appellatur. (V, 48, 49.)

NARRATION XXIII

SUPPLICE DE MANLIUS CAPITOLINUS.

(383 av. J.-C.)

ARGUMENT

Marcus Manlius avait obtenu, par son courage, outre

7. Verterat, intransitif. Voy. Narr. VII, note 2.

8. Justiore prælio, une bataille plus régulière. Ad octavum lapidem, à huit mille pas de Rome. C'est à cette bataille qu'il

faut rapporter la tradition dont parle Festus (p. 287, éd. Egger,) et suivant laquelle Camille, ayant fait le brenn prisonnier, lui rétorqua son væ victis avant de le tuer.

le surnom de Capitolinus, trente-sept récompenses mili taires, dont il se faisait autant de degrés pour s'élever à la tyrannie. Au milieu de toutes ses menées, les nations voisines s'armèrent contre Rome. Cornélius Cossus, élu dictateur, battit les ennemis, et revint à Rome emprisonner l'ambitieux Manlius. La populace prit le deuil comme pour une calamité publique, se mutina, devint furieuse et se fit rendre son protecteur. Cossus abdiqua. Manlius, élargi, renoua ses intrigues; les tribuns du peuple eux-mêmes, naguère aveugles complices du conspirateur, ouvrirent les yeux sur les dangers de la répu blique, et citèrent Manlius à leur tribunal. Le peuple, assemblé plusieurs fois, accorda à l'accusé délais sur délais la vue du Capitole qu'il avait sauvé parlait éloquemment en sa faveur. On transporta donc ailleurs le lieu des comices Le peuple oublieux condamna à mort celui qu'il regardait comme son bienfaiteur, et Manlius fut précipité de la roche Tarpéienne, d'où sept ans auparavant il avait précipité les Gaulois.

Réflexions

Sommaire: Griefs divers énoncés contre Manlius; Changement
du lieu des comices et condamnation de Manlius;
de l'auteur sur cette mort

[ocr errors]

Quum dies venit, quæ, præter coetus multitu-R dinis seditiosasque voces, et largitionem et fallaxatio indicium, pertinentia proprie ad regni crimen,de vouloir ab accusatoribus objecta sint reo Manlio Capi-ugusa a tolino, apud neminem auctorem invenio. Nec dubito haud parva fuisse, quum damnandi mora plebi non in causa, sed in loco fuerit. Illud notandum videtur, ut sciant homines quæ et quanta decora foeda regni, non ingrata solum, sed invisa etiam reddiderit. Homines prope quadringentos produxisse dicitur, quibus sine fœnore it! expensas pecunias tulisset (1), quorum bona ve- Vendo nire, quos duci adictos (2) prohibuisset. Ad hæc, decora quoque belli non commemorasse tantum, sed protulisse etiam conspicienda: spolia hostium cæsorum ad triginta, dona imperatorum ad

XXIII. 1. Quibus... expensas pecunias tulisset. Pour lesquels il avait porté, il avait inscrit (sur ses registres), comme dépensées, des sommes d'argent, sans in

térêt; c'est-à-dire à qui il
avait avancé de l'argent
sans intérêt.

2. Addictos, s-ent. credi-
tori in servitutem. Voy. la
note sur nexi, Narr XII, 1.

« PreviousContinue »