SECT. 13.

Pessimè, igitur, consuluerunt Ecclesiæ paci, illi, Dominico gregi satis imperiosè nalanugiɛvovles, superciliosi orbis magistri, qui suas quascunque determinationes, velut rem fidei, Christianis omnibus, sub necessitate salutis, recipiendas obtrudere non verentur; et propositiones quaslibet suas, ut cum Gersone loquar, hæreticare non dubitant. Sat erat saltem ipsi sancto Athanasio, Symbolo quondam suo (quanquam hoc ab illo fortassis, non tam per modum Symboli quàm per modum doctrinæ cujusdam declaratoria, ut Aquinati visum est, editum fuerit) colophonem illum apposuisse: "Hæc est Fides Catholica, absque quâ salvari nemo potest:" nimio quàm audacter factum est nuper à Pio quarto, Episcopo Romano, hunc epilogum suis duodecim novis articulis adjecisse. Ilicet non ideo claves cælorum huic, ut præ se fert, Petri hæredi in manus datæ sunt, ut simplicissimæ fidei in Symbolo Apostolico contentæ plenè assentientes, inde ausu temerario excluderet. Viderit ipse an non, iniquo hoc judicio, cœli januam suæ ipsius animæ audax homo præcluserit; ejusdemque præsumptionis suo exemplo reos eâdem æternæ damnationis pœnâ infeliciter involverit *.

SECT. 14.

SED neque hoc adeò novum est: priscis etiam seculis, nimis severos sese Tegodotias censores quidem præbuerunt, qui dissonæ cuique opinioni hæresews notam statim inurere parùm veriti sunt. Ita t Eustatiani, Parermenutæ, Procliani, Quartodecimani, Vigilantiani, Animæ Traductæ Assertores, Tralationis 70 Interpretum Desertores; sed et qui Antipodas, mundi alterius architecti, statuere ausi; et qui metallorum transmutationem arte ullâ posse fieri tenuerunt; huic olim calumniæ, non nemine impingente, succubuerunt.

Atque ita catalogum auxit nostro ævo Prateolus ‡, ut modò non pauciores quàm quingentos et viginti nigro hoc Theta stigmatiza tos comperiamus: inter quos Musculani, Melancthonici, Lutherosiandriani, Buceriani, Oecolampadiani, Martyriani, Farellista, Bezanita, et quot fere capita Evangelio jam restituto nomen dederunt, inter hæreticorum agmina satis invidiosè recensentur. Deus Bone!

* In omnibus aliis, præterquam in materiis quæ sunt purè de fide, Ecclesia fallit, et fallitur, servatâ charitate. Jo. Gerson. de Schismate. Solius Ecclesie Pontificis est res fide tenendas definire: cæteri autem et fallere et falli possunt. Sanchez. in Decal. l. ii. c. 7. nu. 15. Gerson de Propos. ab Epis. Hæreticanti. Aquin. 22. q. 1. art. 1. Omnia, quæ ab Ecclesiá definiuntur credenda, fundamentalia sunt. Tenet Fisherus Jes. Relat. 3. Colloq. p. 6. Cajetan. ad mentem Thomæ 22. q. 2. dicit, Simplices, si seducti errant absque pertinaciâ in subtilitatibus fidei, non incurrere hæreticorum culpam: subtilitates autem fidei intelligit indubiè illa que non sunt expressa in Symbolo, et ejusmodi in quibus est schisma nostratium. Franc. à Sta Clara ploblem. 15. de Ignorantiâ Invincibili.

+ Philastrius. August.

Prateol. Elench. Hæret.

ubi tandem Christiana charitas, ubi candor, ubi nɛínan? At verò fieri aliter non potuit quin, pro accrescente credendorum aut impositione aut abnegatione, atroces istæ dissentientium censuræ consequerentur.

Quòd si quis ita verè insanierit, ut dogmata quædam sua, sive duloheta, sive ex manifestâ et irrefragabili consequentiâ, notis fidei articulis planè adversa contumaciter tueri velit, hunc, post debitum procedendi morem, velut Ecclesiæ pestem vitandum judi

cabimus.

Cautè, ergo, istic incedendum erit homini Christiano: et media semper via tenenda, inter vagam quandam, et nullis piæ moderationis metis constrictam prophetandi licentiam; et illos nimis angustos Theologicarum definitionum fines, intra quos severiores quidam arbitri mentis Christianæ disquisitionem prorsùs concludi debere statuerunt.

SECT. 15.

QUANDOQUIDEM, verò, tuta quædam latitudo hominum opinionibus necessariò concedenda sit, maximoperè opus erit charitate Christianâ, in aliorum judiciis pensitandis dijudicandisque *.

Quæ, ergo, duriusculè sonant, dubiúmve præ se sensum ferunt, in paradoxis aliorum sententiis, quantum fieri potest, commodâ aliquâ interpretatione emollienda sunt; et in partem meliorem, pro candore Christiano, construenda.

Sed, et in rebus controversis, indulgendum quantum licet alterius opinioni, et quàm possumus proximè ad sententiam adversarii accedendum id quod, exemplo suo, præivit fidelium pater Abrahamus; qui de pascuorum delectu litiganti nepoti de jure suo homo mansuetus comiter remisit, paci inter utriusque pastores magis consultum volens quàm utilitati propriæ.

Meritò laudatur eximius Theologus Petrus Martyr †, qui, in illâ infælice de re sacramentariâ controversiâ, sic loqui maluit, ut parti etiam adversæ placuisse videretur: sed et Bucerus ‡, Capito, Musculus, aliique Superioris Germaniæ Theologi, in Colloquio Wittenbergensi, de hâc nimis agitatâ lite, ita mentis suae sententiam expresserunt, ut cum Luthero, Melancthone, Crucigero planè intelligerentur convenisse. Id quod si ab utriusque partis asseclis et Hyperaspistis ex eo pariter præstitum fuisset, bellum illud sacramentarium non tanto cum furore usque sæviisset.

Candor iste si defuerit, immanè quantum lites accrescere, et sententias distorqueri necessum est! Sensit hoc etiam ille ipse Dei Filius, Dominus noster Jesus Christus, in cujus ore fraus nulla unquam inventa est; qui, quod de corporis sui templo impiorum manibus diruendo, suis verò restaurando, verissimè dixisset, aliorsum

* Aliquando varietas opinionum absque pertinaciú stat cum unitate. Cusan. Concord. Cathol. I. i. c. 5. Bucer. Script. Anglic.

Orat. de Vità Petri Martyris.

prorsùs traductum, sibique in os, perjurorum testium linguis falsiJoquis, ingestum patienter audiit.

Malè etiamnum vulgò audit Imperator Constantius, ac si Arianorum causæ nimium favisset: at, verò, si Sozomeno* et Theodoreto † credere fas sit, ipsius opinio, quoad sensum, eadem cum patre et fratre orthodoxis semper fuit; vocem, interim dio, non satis commodè interpretatus, desertæ fidei crimen immeritò incurrit sono, quidem, hæreticus, sensu orthodoxus; quem negabat quociov, eum confitebatur ante secula ex Patre genitum, Deum Verbum; abdicatis iis, qui condituram dicere Filium audebant. Novimus tamen, qui hunc Satanam et Antichristum hâc ipsâ de causâ palam appellarit.

Celebre, nec cui non notum est illud Socratis historici. Serapion, Chrysostomi gratiâ fretus, nimis inde insolescens non tribuit Severiano Episcopo honorem tanto Præsuli debitum. Irâ nimis commotus Severianus, hominem acriùs quàm par erat increpat : inter reliqua ; "Si Serapion," inquit, "moriatur Christianus, Christus certè nunquam homo factus est." Temerè hoc ab Epis copo dictum illico defert Serapion Chrysostomo; et, subdole supprimens priorem clausula partem, accusat Severianum quasi simpliciter dixisset," Christus certè non est homo factus." Adducuntur testes. Chrysostomus Episcopum, velut blasphemiæ reum, è civitate exigit; et vix tandem vel Eudoxia Imperatricis, vel filii sui Theodosii precibus, censuram revocavit.

Hinc, pari modo, factum est, magnum Athanasium et Marcellum blasphemiæ et impietatis publicè insimulatos fuisse.

Hinc, ut omittam cetera, calumniante ipso Bellarmino, Erasmus Arianorum patronus audit: Lutherus Sanctæ Trinitatis et duorció

Filii hostis publicus: Melancthon, sed et Scheckius, Tritheistarum fautor: Calvinus, Samosateniorum; Bullingerus, Arianismi; Beza, denique, Nestorianismi advocatus.

Quis, verò, immunis esse poterit à turpi hæreseos vel teterrimæ maculâ, si liberum fuerit adversario, æmuli sui scripta pertrahere quaquà velit in eâdemque causâ simul accusatorem, testem, judicem agere, pro suo solius arbitratu? Non decet iniquissima hæc alienæ sententiæ distortio hominem Christianum; non, pacis filium: quinimo cum grano salis excipienda sunt verba quorumcunque, si paci, veritati, charitatíque studere curæ nobis fuerit.

SECT. 16.

Parùm igitur credenda sunt æquo judici, quæ adversarii sibi invicem nimio contentionis fervore, imputare solent; sive morum, sive opinionum crimina. Bone Jesu! quæ convitiorum plaustra istic occurrunt lectori Christiano! Nolo puram hanc chartam tam atrocium calumniarum enumeratione conspurcare: neque, verò, Socr. I. vi. c. 10.

*Sozom. I. iii. c. 17.

† Theod. l. iii. c. 3.

hæc est ad pacem, quam tantopere quærimus, via. Pudet me, profectò pudet, tam odiosæ Bhanuías, quam, ridente Mauro, indignissimè luit læsa utrinque innocentia: neque scio charitás-ne in hâc parte plus patiatur, an justitia. Sapiamus jam serò fratres; neque committamus, ut, per fratrum latera, ipsum quem profitemur Christum vulneremus.

SECT. 17.

DISTINGUENDUM, verò, necessariò erit, ut rectè monuit Augustinus*, inter hæreticos, et hæresiarchas; inter eos qui sequuntur Absalonem simplici corde, et avionalançíres populi Christiani seductores +: cum illis agendum mitiùs, utpote misericordiâ saltem aliquâ dignis; hi, verò, ut pacis communis perturbatores, pro disciplinæ Ecclesiastica rigore, tractandi severiùs.

Rectè olim Tertullianus :" Religionis non est cogere religionem, quæ sponte suscipi debet, non vi :" suadenda nempe, non cogenda, fides; neque animorum morbi, corporeis medicinis curari unquam possunt. Parùm æquum est igitur, ut meris erroribus intellectus civiles pænè irrogentur: spiritualibus heîc remediis opus est; quæ malis hujusce generis, tempestivè et omni cum lenitate, adhiberi debent.

Illa Procli Episcopi Constantinopolitani laus erat §, comiter cum errantibus egisse; plurésque funibus amoris traxisse ad Christum, quàm reliqui omnes fecissent nimiâ censurarum severitate. Et, sane, quod Hippocrates de corporis morbis, idem ego de maximè exitialibus mentis erroribus pronunciandum censeo: "Ad ferrum et ignem, non nisi ad ultima desperatæ conditionis remedia, serò esse recurrendum."

Cum meris igitur, quàmlibet gravibus, opinionum àpaglýμaci non aliter quàm sano consilio, solidis argumentis, piis precibus agendum erit. Quòd si sontica quædam hæresis, cum blasphemiâ, aut cum seditione, aut gravi reipublicæ perturbatione conjuncta fuerit; jam locum habet illud Bernardi: "Hæretici corrigendi, ne pereant; coercendi, ne perimant:" cui addendum insuper, si publicæ rei salus inde periclitetur, perimendi, ne perdant ||.

Enimvero, quod Theodosius et Valentinianus olim Cyrillo Alexandrino Episcopo ¶: Reipublicæ Christianæ constitutio ea, quæ in Deum est pietate præcipuè nititur; multáque inter hanc et illam cognatio ac familiaritas intercedere solet: nam ex sese invicem pendent, et utraque prosperis alterius successibus incrementa sumit.

* Aug. de Utilitate Cred. ad Honorat. Inter hæreticos, et faventes hæreticis. Ibid. + Quidam sunt scientes hæretici, quidam hæretici non scientes. Occham. Dial. p. 1. 1. iv. Tertul. ad Scapulum. § Socr. 1. vii. c. 40. || Timendum est ne plures putrescant, dum putribus parcitur. ¶ Concil. Tom. 1. Bin. p. 726.

SECT. 18.

INTERIM, quod olim Thurii, vel, ut aliis placet, Lycil, statuisse dicuntur, de novarum legum rogatoribus, ut funem alterâ manu secum ferrent, legem ferendam alterà; idem ego valde velim novorum in religione dogmatum authoribus decerni: hoc præsertim sæculo, in quo nimiâ luce cæcutimus, et novarum opinionum multitudine pænè ad insaniam laboramus. Excolamus potiùs, quantum possumus, communem certamque quam Deus nobis indulsit Evangelicæ doctrinæ veritatem, quæ nobis ad vitæ æternæ consecutionem abundè sufficiat; inque eà placidè conquiescamus. Quæ verò dementia est, ubi nota et probè trita ad cælum via clarè ob oculos patescat, aliò excurrere; et quærere nescio quæ diverticula, et nullis calcatam vestigiis viam tentare! ac clamare tandem, “Quis me ignis fatuus ad hanc foveam intutásve paludes miserum erronem deduxit?"

SECT. 19.

CONSECTARIA, quæ ex cujusque sententià adversarii acumine erui solent, parùm æquum fuerit cuiquam authori pro suis impingere * : lubrica enim est consecutionum fides; et plaraque fortassis errare possumus, non tam Theologiæ, quàm Logices vitio, aut Philosophiæ naturalis inscitia. Exemplo sit tritum illud Schole. Risibilis ut sit, homini omnimodò proprium concedi solet: jam, si quis Christum non fuisse risibilem tenuerit, quæritur hæreticús-ne habendus fuerit: affirmant aliqui; "Destruit siquidem," inquiunt, "humanam Christi naturam; hominem negat, quem negat risibilem:"negant alii, idque veriùs ; quandoquidem hic homo humanam Christi naturam arctè tenere rotundè profitetur, risibilitatem verò, velut qualitatem ab humanâ formâ necessariò profluentem negat : philosophicus nempe hic error erit, heresis non est.

Sunt, quidem, consequentiae quadam ita liquido necessarie, ut, primo statim intuitu, non minùs certò constent, quàm ipsa, è quibus immediatè deducuntur, principia. Quales sunt, quæ à certis intrinsecísque causis, ad sua propria et indubitata effecta, sed et reciprocè, irrefragabiliter derivantur: ut, "Deus est: ergo omnipotens, omniscius."

Sunt et aliæ, quæ, ut ut nobis non minùs necessariæ videantur vi certissimæ rationis illatæ sequelæ, alteri tamen non adeò indubiæ sunt, quin ut justâ aliquâ distinctione satis commodè eludi possint: ita, yerò, ut qui consecutionem neget, suis tamen principiis immotus adhærescat. Quales illæ Gualterii Jesuite: “ Negat Theo

* Nostrum est, non quid per se ex quovis sequatur dogmate; sed quid in illorum conscientiâ spectare, qui tenent illud dogma. Bucer. Pesantius in Thom. 1. q. 2. disp. 1. Camus et Valentia ainunt huic esse hareticum, non directe et immediate, sed indirectè et reductive. Sanchez. 1. ii, c. 7. nu. 33.