Romani contrà, quia principio pugnæ quieti steterant, vigentes corporibus, facilè adepti fessos, et castra impetu ceperunt, et, castris exutum hostem Velitras persecuti, uno agmine victores cum victis in urbem irrupere; plusque ibi sanguinis, promiscua omnium generum cæde, quàm in ipsa dimicatione, factum; paucis data venia, qui inermes in deditionem venerunt.

XXXI. Dum hæc in Volscis geruntur, dictator Sabinos, ubi longè plurimum belli fuerat, fundit, fugatque, exuitque castris. Equitatu immisso mediam turbaverat hostium aciem, quà, dum se cornua latiùs pandunt, parum aptè introrsum ordinibus aciem firmaverant; turbatos pedes invasit ; eodem impetu castra capta, debellatumque est. Post pugnam ad Regillum lacum non alia illis annis pugna clarior fuit. Dictator triumphans urbem invehitur. Super solitos honores locus in circo ipsi posterisque ad spectacu lum datus ; sella in eo loco curulis posita. Volscis devictis Veliternus ager ademptus; Velitras coloni ab urbe missi et colonia deducta. Cum Æquis post aliquantò pugnatum est, invito quidem consule, quia loco iniquo subeundum erat ad hostes; sed milites, extrahi rem criminantes, ut dictator, priusquam ipsi redirent in urbem, magistratu abiret, irritaque, sicut antè consulis, promissa ejus caderent, perpulere, ut fortè temerè in adversos montes agmen erigeret. Id malè commissum ignavia hostium in bonum vertit; qui, priusquam ad conjectum teli veniretur, obstupefacti audacia Romanorum, relictis castris, quæ munitissimis tenuerant locis, in adversas valles desiluere ; ubi satis prædæ et victoria incruenta fuit. Ita trifariam re bello bene gesta, de domesticarum rerum eventu nec Patribus nec plebi cura decesserat; tanta quum gratia, tum arte præparaverant fœneratores, quæ non modò plebem, sed ipsum etiam dictatorem frustrarentur. Namque Valerius, post Vetusii consulis reditum, omnium actionum in senatu primam habuit pro victore populo,retulitque, quid 'nexis fieri placeret ; quæ quum rejecta relatio esset, Ñon placeo,' inquit, 'concordiæ auctor; optabitis, 2me Dius fidius, propediem, ut mei similes Romana plebes patronos • habeat. Quod ad me attinet, neque frustrabor ultra cives meos, neque ipse frustra dictator ero. Discordiæ intestine, bellum externum fecere, ut hoc magistratu 1 de add. 2 Medius fidius.

egeret respublica. Pax foris parta est, domi impeditur 'privatus potiùs, quàm dictator, seditioni interero.' Ita, curia egressus, dictatura se abdicavit. Apparuit causa plebi, suam vicem indignantem magistratu abisse; itaque, velut persoluta fide, quoniam per eum non stetisset, quin præstaretur, decedentem domum cum favore ac laudibus prosecuti sunt.

XXXII. Timor inde Patres incessit, ne, si dimissus exercitus foret, rursus cœtus occulti conjurationesque fierent; itaque, quanquam per dictatorem delectus habitus esset, tamen, quoniam in consulum verba jurassent, sacramento teneri militem rati, per causam renovati ab Equis belli educi ex urbe legiones jussere; quo facto maturata est seditio. Et primò agitatum dicitur de consulum cæde, ut solverentur sacramento; doctos deinde, nullam scelere religionem exsolvi, Sicinio quodam auctore, injussu consulum in Sacrum montem secessisse (trans Anienem amnem est) tria ab urbe millia passuum; ea frequentior fama est, quàm, cujus Piso auctor est, in Aventinum secessionem factam esse. Ibi sine ullo duce, vallo fossaque communitis castris, quieti, rem nullam, nisi necessariam ad victum, su mendo, per aliquot dies, neque lacessiti neque lacessentes, sese tenuere. Pavor ingens in urbe, metuque mutuo suspensa erant omnia. Timere relicta ab suis plebes violentiam Patrum, timere Patres residem in urbe plebem, incerti, manere eam, an abire mallent. Quam diu autem tranquillam, quæ secesserit, multitudinem fore? quid futurum deinde, si quod externum interim bellum existat ? nullam profectò, nisi in concordia civium, spem reliquam ducere; eam per æqua, per iniqua, reconciliandam civitati esse. Placuit igitur oratorem ad plebem mitti Menenium Agrippam, facundum virum, et, quòd inde oriundus erat, plebi carum. Is, intromissus in castra, prisco illo dicendi et horrido modo nihil aliud, quàm hoc, narrâsse fertur; Tempore, quo in homine, non, ut nunc, omnia in unum consentiebant, sed singulis membris suum cuique ⚫ consilium, suus sermo fuerat, indignatas reliquas partes, sua cura, suo labore ac ministerio ventri omnia quæri; ventrem, in medio quietum, nihil aliud, quàm datis voluptatibus frui; conspirâsse inde, ne manus ad os cibum ferrent, nec os acciperet datum, nec dentes conficerent;

hac ira, dum ventrem fame domare vellent, ipsa una 'membra totumque corpus ad extremam tabem venisse. 'Inde apparuisse, ventris quoque haud segne ministerium esse; nec magis ali, quàm alere eum, reddentem in omnes 'corporis partes hunc, quo vivimus vigemusque, divisum 'pariter in venas maturum, confecto cibo, sanguinem.' Comparando hinc, quàm intestina corporis seditio similis esset iræ plebis in Patres, flexisse mentes hominum.

XXXIII. Agi deinde de concordia cœptum, concessumque in conditiones, ut plebi sui magistratus essent sacrosancti, quibus auxilii latio adversus consules esset; neve cui Patrum capere eum magistratum liceret. Ita tribuni plebei creati duo, C. Licinius et L. Albinus; hi tres collegas sibi creaverunt, in his Sicinium fuisse, seditionis auctorem; de duobus, qui fuerint, minùs convenit. Sunt, qui duos tantùm in Sacro monte creatos tribunos esse dicant, ibique Sacratam legem latam. Per secessionem plebis Sp. Cassius et Postumus Cominius consulatum inierunt; his consulibus cum Latinis populis ictum fœdus; ad id feriendum consul alter Romæ mansit; alter, ad Volscum bellum missus, Antiates Volscos fundit fugatque; compulsos in oppidum Longulam persecutus, moenibus potitur. Inde Poluscam, item Volscorum, cepit; tum magna vi adortus est Coriolos. Erat tum in castris inter primores juvenum C. Marcius, adolescens et, consilio et manu promptus, cui cognomen postea Coriolano fuit. Quum subitò exercitum Romanum, Coriolos obsidentem, atque in oppidanos, quos intus clausos habebat, intentum sine ullo metu extrinsecùs imminentis belli, Volscæ legiones, profectæ ab Antio, invasissent, eodemque tempore ex oppido erupissent hostes, fortè in statione Marcius fuit. Is, cum de lecta militum manu, non modò impetum erumpentium retudit, sed per patentem portam ferox irrupit; cædeque in proxima urbis facta, ignem, temerè arreptum, imminentibus muro ædificiis injecit. Clamor inde oppidanorum, mixtus muliebri puerilique ploratu, ad terrorem, ut solet, primo ortu, et Romanis auxit animum, et turbavit Volscos, utpote capta urbe, cui ad ferendam opem venerant. Ita fusi Volsci Antiates, Corioli oppidum captum ; tantumque sua laude obstitit fame consulis Marcius, ut, nisi fœdus

cum Latinis, columna ænea insculptum, monumento esset, ab Sp.Cassio uno, quia collega abfuerat, ictum, Postumum Cominium bellum gessisse cum Volscis, memoria cessisset. Eodem anno Agrippa Menenius moritur, vir omni vita pariter Patribus ac plebi carus; post secessionem carior plebi factus. Huic interpreti arbitroque concordiæ civium, legato Patrum ad plebem, reductori plebis Romanæ in urbem sumptus funeri defuit; extulit eum plebs sextantibus collatis in capita.

XXXIV. Consules deinde T. Geganius, P. Minucius facti. Eo anno, quum et foris quieta omnia à bello essent, et domi sanata discordia, aliud multò graviùs malum civitatem invasit; caritas primùm annonæ, ex incultis per secessionem plebis agris; fames deinde, qualis clausis solet; ventumque ad interitum servitiorum utique et plebis esset, ni consules providissent, dimissis passim ad frumentum coëmendum, non in Etruriam modò dextris ab Ostia littoribus, lævoque per Volscos mari usque ad Cumas, sed quæsitum in Siciliam quoque ; adeò finitimorum odia longinquis coëgerant indigere auxiliis. Frumentum Cumis quum coëmptum esset, naves pro bonis Tarquiniorum, ab Aristodemo tyranno, qui hæres erat, retentæ sunt; in Volscis Pomptinoque ne emi quidem potuit ; periculum quoque ab impetu hominum ipsis frumentatoribus fuit.

Ex Tuscis frumentum Tiberi venit; eo sustentata est plebs. Incommodo bello in tam arctis commeatibus vexati forent, ni Volscos, jam moventes arma, pestilentia ingens invasisset; ea clade conterritis hostium animis, ut etiam, ubi ea remisisset, terrore aliquo tenerentur, et Velitris auxere numerum colonorum Romani, et Norba in montes novam coloniam, quæ arx in Pomptino esset, miserunt. M. Minucio deinde et A. Sempronio consulibus, magna vis frumenti ex Sicilia advecta; agitatumque in senatu, quanti plebi daretur. Multi venisse tempus premendæ plebis putabant, recuperandique jura, quæ extorta secessione ac vi Patribus essent; in primis Marcius Coriolanus, hostis tribuniciæ potestatis, Si annonam,' inquit, veterem volunt, jus pristinum reddant Patribus. Cur ego plebeios magistratus, cur Sicinium potentem vi⚫deo, sub jugum missus, tanquam à latronibus redemptus? Egone has indignitates diutiùs patiar, quàm necesse est?

"Tarquinium regem qui non tulerim, Sicinium feram? • Secedat nunc, avocet plebem; patet via in Sacrum mon'tem aliosque colles; rapiant frumenta ex agris nostris, ' quemadmodum tertio anno rapuere. Utantur annona,

quam furore suo fecere. Audeo dicere, hoc malo domi'tos ipsos potiùs cultores agrorum fore, quàm ut armati per 'secessionem coli prohibeant.' Haud tam facilè dictu est, faciendumne fuerit, quàm potuisse arbitror fieri, ut, conditionibus laxandi annonam, et tribuniciam potestatem, et omnia invitis jura imposita patres demerent sibi.

6

XXXV. Et senatui nimis atrox visa sententia est, et

plebem ira propè armavit. Fame se jam, sicut hostes, peti; cibo victuque fraudari; peregrinum frumentum, quæ sola alimenta ex insperato fortuna dederit, ab ore rapi, nisi C. Marcio vincti dedantur tribuni, nisi de tergo plebis Romanæ satisfiat. Eum sibi carnificem no• vum exortum, qui aut mori, aut servire jubeat.' In exeuntem è curia impetus factus esset, ni peropportunè tribuni diem dixissent. Ibi ira est suppressa; se judicem quisque, se dominum vitæ necisque inimici, factum videbat. Contemptim primò Marcius audiebat minas tribunicias; auxilii, non pœnæ, jus datum illi potestati; plebisque, non Patrum, tribunos esse. Sed adeò infensa erat coorta plebs, ut unius pœna defungendum esset Patribus. Restiterunt tamen adversa invidia, usique sunt, qua suis quisque, qua totius ordinis viribus. Ac primò tentata res est, si, dispositis clientibus, absterrendo singulos à coitionibus consiliisque, disjicere rem possent. Universi deinde processere, (quicquid erat Patrum, reos diceres) precibus plebem exposcentes; 'unum sibi civem, unum senatorem, si innocentem absolvere nollent, pro nocente 'donarent.' Ipse quum die dicta non adesset, perseveratum in ira est. Damnatus absens in Volscos exsulatum abiit, minitans patriæ, hostilesque jam tum spiritus gerens. Venientem Volsci benignè excepere; benigniùsque in dies colebant quo major ira in suos eminebat, crebræque nunc querelæ, nunc minæ percipiebantur. Hospitio utebatur Attii Tulli. Longè is tum princeps Volsci nominis erat, Romanisque semper infestus; ita quum alterum vetus odium, alterum ira recens stimularet, consilia conferunt de Romano bello.

Haud facilè credebant, plebem suam