descendit: Poenus, tacita etiam confessione victus, castris se tenuit. Tertio die silentio noctis, omissa spe Nolæ potiundæ, rei nunquam prospere tentatæ, Tarentum ad certiorem spem proditionis proficiscitur.

18. Nec minore animo res Romana domi, quam militiæ, gerebatur.16 Censores, vacui ab operum locandorum cura, propter inopiam ærarii, ad mores hominum regendos animum adverterunt castigandaque vitia, quæ, velut diutinis morbis ægra corpora ex se gignunt, nata bello erant." Primum eos citaverunt, qui post Cannensem pugnam rem publicam deseruisse Italiaque excessisse velle dicebantur. Princeps eorum L. Cæcilius Metellus 8 quæstor tum forte erat. Jusso deinde eo ceterisque ejusdem noxæ reis causam dicere, cum purgari nequissent, pronuntiarunt, verba orationemque eos adversus rem publicam habuisse, quo conjuratio deserendæ Italiæ causa fieret. Secundum eos citati nimis callidi exsolvendi juris jurandi interpretes; qui captivorum, ex itinere regressi clam in castra Hannibalis, solutum, quod juraverant redituros, rebantur. His superioribusque illis equi ademti, qui publicum equums habebant; tribuque moti, ærarii omnes facti. Neque senatu modo aut equestri ordine regendo cura se censorum tenuit. Nomina omnium ex juniorum tabulis excerpserunt, qui quadriennio non militassent, quibus neque vacatio justa militiæ, neque morbus causa fuisset. Et ea su

• Nec contenti fuere censores Senatum tantum aut equites ordinare, sed descripserunt ex censualibus tabulis eorum nomina, qui cum juniores essent, militiæ nomen proximo quadriennio non dederant.

16 Romana....gerebantur Edd. ante Gronov.-17 ' Put. signunt, acanate bello erunt. An forte, tunc enata? J. F. Gronov. Vid. Not. Var.-18 Add.

NOTE

* Publicum equum] De equo publico

antea.

b Tribuque moti, ærarii omnes facti] Tribu movebant censores cum ex honestiore tribu, rustica puta, in minus honestam, veluti urbanam, transfere

bant ignominiæ causa: neque enim omnibus tribubus eliminare poterant; alioqui e numero civium Romanorum omnino sustulissent.

¡Quibus neque vacatio justa militiæ, neque morbus causa fuisset] Immunes a

pra duo millia nominum in ærarios relata, tribuque omnes moti. Additumque inerti 19 censoriæ notæ triste senatus consultum: ut ii omnes, quos censores notassent, pedibus mererent, mitterenturque in Siciliam ad Cannensis exercitus reliquias, cui militum generi non prius, quam pulsus Italia hostis esset, finitum stipendiorum tempus erat Cum censores, ob inopiam ærarii, se jam locationibus abstinerent ædium sacrarum tuendarum,' curuliumque equorum præbendorum, ac similium his rerum; convenere ad eos frequentes, qui hastæ hujus generis assueverant," hortatique censores, ut omnia perinde agerent, locarent,20 ac si pecunia in ærario esset: neminem, nisi bello confecto, pecuniam ab ærario petiturum esse. Convenere deinde domini eorum, quos Ti. Sempronius ad Beneventum manu

m

f Militandi tempus præscriptum ac definitum erat.

qui Edd. ante Drak.-19 Pro inerti in plerisque Mss. legitur merci, merici, meri, tamerici, marti. Hinc viri docti conj. tam amaræ ; inertiæ; (ob inertiam inustæ; ut putant) tam tetricæ; tam atroci; tam truci; Mamerci; (ut hæc nota a Mamerco Emilio, quem censores primum ea notaverint, per prover. bium sic dicta sit, ut imperia Manliana aliaque ab eo, qui illa primins vel fecerit vel passus sit) et insuper. Omnibus his præferenda lectio vulgata, ejusque depravationes haud dubie sunt ea, quæ Mss. exhibent: nam nullas pæne literas librarii sæpius permutarunt, quam in et m.' Rupert.-20 Locarentque Edd. ante Gronov.

NOTE

militia erant sacerdotes, magistratus, et ni fallor qui magistratibus urbanis apparebant; item septemdecim annis minores.

* Additumque inerti censoriæ nota] Nihil opus esse puto correctione, licet Gronov. suspicetur legendum tam amaræ vel acerbæ censoriæ notæ. Ete. nim inertem dicit per hypallagen, quæ non ipsa quidem iners, sed aliorum inertiam notabat; ut Horatius 'inertem glaciem,' Seneca 'inertem dolorem' dixerunt, quod inertes et inutiles redderent.

' Ædium sacrarum tuendarum] Ædes

sacræ faciendæ duumvirorum aut triumvirorum, ad id delectorum, cura lo

cabantur, ut et alia opera publica: at postquam ædificatæ erant, sarta tecta tuebantur censores.

Curuliumque equorum præbendorum] Equos curules Festus Pompeius interpretatur, quadrigales: quales vehendis curulibus magistratibus publico sumtu præbitos hinc colligas.

n Qui hasta hujus generis assuererant] Ad hastam fieri solitæ non tantum auctiones, sed etiam locationes publicæ. Huic hastæ assueti mancipes.

Hasta hujus generis] Hoc est, anctionibus, quæ hasta posita fiebant. Vid. Festum in voce Hastæ. J. Clericus.

emiserat: arcessitosque se ab triumviris mensariis esse dixerunt, ut pretia servorum acciperent. Ceterum non

ante, quam bello confecto, accepturos esse. Cum hæc inclinatio animorum plebis ad sustinendam inopiam ærarii fieret; pecuniæ quoque pupillares primo, deinde viduarum, cœptæ conferri; nusquam eas tutius sanctiusque deponere credentibus, qui deferebant, quam in publica fide. Inde, si quid emtum paratumque pupillis ac viduis foret, a quæstore perscribebatur. Manavit ea privatorum benignitas ex urbe etiam in castra, ut non eques, non centurio stipendium acciperent, mercenariumque increpantes vocarent, qui accepisset.

19. Q. Fabius consul ad Casilinum castra habebat, quod duum millium Campanorum et septingentorum militum Hannibalis tenebatur præsidio. Præerat Statius Metius,' missus ab Cn. Magio Atellano, qui eo anno Medixtuticus erat, servitiaque et plebem promiscue armabat, ut castra Romana invaderet, intento consule ad Casilinum oppugnandum. Nihil eorum Fabium fefellit. Itaque Nolam ad collegam mittit, 'altero exercitu, dum Casilinum oppugnatur, opus esse, qui Campanis opponatur. Vel ipse, relicto Nolæ præsidio modico, veniret: vel, si eum Nola teneret, et necdum securæ res ab Hannibale essent, se Ti. Gracchum proconsulem a Benevento acciturum.' Hoc nuntio Marcellus, duobus militum millibus Nolæ in præsidio relictis, cum cetero exercitu Casilinum venit, adventuque ejus Campani, jam moventes sese, quieverunt. Ita a duobus consulibus Casilinum oppugnari coeptum. Ubi cum multa, succedentes temere moenibus, Romani milites acciperent vulnera, neque satis inceptis' succederet, Fabius,

Si ex pecunia pupillorum et viduarum, quæ in publicum conferebatur, aliquid esset quod ipsis emi commode posset, id scribebat quæstor, ut scilicet constaret ipsis emtio: pretio deinde post bellum numerando ex ærario.

1 Vet. lib. apud Sigon. Statius Minius.—2 Conj. Rupert. nuntiato.—3 ‘In

NOTÆ

Inceptis succederet] Pro incepta succederent: rara alibi loquendi for

omittendam rem parvam ac juxta magnis difficilem, abscedendumque inde censebat, cum res majores instarent. Marcellus, multa magnis ducibus sicut non aggredienda, ita semel aggressis non dimittenda esse, dicendo, quia magna famæ momenta in utramque partem fierent, tenuit, ne irrito incepto abiretur.4 Vineæ inde omniaque alia operum machinationumque genera cum admoverentur, Campanique Fabium orarent, ut abire Capuam tuto liceret; paucis egressis, Marcellus portam, qua egrediebantur, occupavit, cædesque promiscue omnium circa portam primo, deinde, irruptione facta, etiam in urbe fieri cœpta est. Quinquaginta fere primo egressi Campanorum, cum ad Fabium confugissent, præsidio ejus Capuam pervenerunt. Casilinum, inter colloquia cunctationemque petentium fidem, per occasionem captum est. Captivi, quique Campanorum, quique Hannibalis militum erant, Romam missi, atque ibi in carcere inclusi sunt: oppidanorum turba per finitimos populos in custodiam divisa.

5

20. Quibus diebus a Casilino, re bene gesta, recessum est, eis Gracchus in Lucanis aliquot cohortes, in ea regione conscriptas, cum præfecto sociorum in agros hostium prædatum misit. Eos effuse palatos Hanno adortus, haud multo minorem, quam ad Beneventum acceperat, reddidit hosti cladem, atque in Bruttios raptim, ne Gracchus assequeretur, concessit. Consules, Marcellus retro, unde venerat, Nolam redit; Fabius in Samnium ad populandos agros recipiendasque armis, quæ defecerant, urbes processit. Caudinus Samnis gravius devastatus; perusti late agri,7 prædæ pecudum hominumque actæ. Oppida vi capta, Compulteria,P Telesia, Compsa, Mela, Fulfulæ et

8

Put. et Pet. est inceptu. Delibera malisue hoc accipere pro inceptui, (nam in Præfatione totius operis, fœdum inceptu,) an scribere inceptum.' J. F. Gronov. -4 Olim legebatur, tenuit, ne incepto abiretur. Vid. Not. Var.

5 Al. a Benevento.-6 Consul Edd. a Froben. ad Gronov.-7 Olim perusti

NOTE

ma. Dicitur enim res alicui succedere; sed novum eo sensu, rei succedere.

P Compulteria] Fatetur Cluver, ubi Compulteria fuerit non constare : Holstenius docet oppidi nominisque

Orbitanium.s Ex Lucanis Blandæ: Apulorum Æcæ 9o oppugnatæ. Millia hostium in his urbibus viginti quinque capta aut occisa; et recepti perfugæ trecenti septuaginta: quos cum Romam misisset consul, virgis in comitio cæsi omnes, ac de saxo dejecti. Hæc a Q. Fabio intra paucos dies gesta. Marcellum ab gerundis rebus valetudo adversa Nolæ tenuit. Et a prætore Q. Fabio, cui circa Luceriam provincia erat, Accua oppidum per eos dies vi captum: stativaque ad Ardoneas communita. Dum hæc aliis locis ab Romanis geruntur, jam Tarentum pervene

populatique late agri.-8 Al. Telessia, Cossa.-9 Al. Ancæ. Vid. Not. Var.—

NOTE