Page images
PDF
EPUB

album

alcedonia

11

[album.

49.

Plin. nat. hist. praef. 6 non eras in hoc albo, du standest nicht mit auf der Liste meiner Beurteiler, an dich hatte ich nicht gedacht. Senec. ep. 59, 1 si ad nostrum album verba dirigimus. Doch war die Metapher schwerlich volkstümlich.] 50. albus s. avis 2. calculus 1. 2. deus 3. gallina 2. quadriga 1. 1) Catull 93, 2 Nec scire, utrum sis albus an ater homo (angeführt von Quintil. 11, 1, 38), ich mag nicht wissen, ob du weifs oder schwarz bist, wie du aussiehst, d. h. ich will mit dir nichts zu thun haben, du bist mir gleichgültig. Ebenso Cic. Philipp. 2, 16, 41 vide, quam te amarit is, qui albus aterve fuerit ignoras. Phaedr. 3, 15, 10 Unde illa scivit niger an albus nascerer?, welches Interesse nahm sie an mir (Riese)? Apul. apol. 16 libenter te... albus an ater esses ignoravi. Hieron. adv. Helvid. 16 (col. 224 Vall.) albus, ut aiunt, aterne sis nescio. Diese Auffassung wird bestätigt durch Plaut. Pseud. 1196 Quem ego hominem nulli coloris novi, worin offenbar eine Anspielung darauf enthalten ist. Wenn also Porphyr. zu Hor. ep. 2, 2, 189 (Genius ... albus et ater, fröhlich und traurig) bemerkt: Proverbialiter, hoc est: bonus et malus, so mufs diese Erklärung als von aufsen hineingetragen angesehen werden. Übrigens wird ein schlechter Mensch nicht ater, sondern niger genannt: Hor. sat. 1, 4, 85 hic niger est, hunc tu, Romane, caveto. Cic. pro Caecin. 10. Schol. zu Pers. 1, 110 malum dicimus nigrum. Das Gegenteil dazu ist candidus, nicht albus.

51.

multa et varia

2) Gell. praef. 11 Namque illi omnes lectitantes, in quas res cumque inciderant, alba, ut dicitur, linea, sine cura discriminis solam copiam sectati converrebant, alles ohne einen Unterschied zu machen, ohne Verständnis. Und so schon früher Lucilius bei Non. p. 282, 17 und 405, 16 (29, 6 M. 629 Baehr.) Et amabat omnes; nam ut discrimen non facit, quei (Salmas. st. neque) signat linea alba. Das Sprichwort ist griechisch: Zenob. 4, 89 λευκὴ στάθμη: ἐπὶ τῶν μηδὲν συνιέντων . Ἐν γὰρ τοῖς λευκοῖς λίθοις λευκαί στάθμαι οὐδὲν dúvavtaι deinvúvai. Sophocl. fr. 307 N. Plato Charmid. c. 3. Plut. de garrul. 33. Die Bauleute benützen beim Behauen von Steinen eine geschwärzte Schnur, weil eine mit Kreide bestrichene keine Spur zurücklassen würde.*)

alcedonia.

52.

Plaut. Casin. prol. 26 alcedonia sunt circa forum, es herrscht die gröfste Stille auf dem Markte. Poenul. 355 nisi illam tam

*) Plaut. Pers. 75 Qui hic albo rete aliena oppugnat bona nehmen die früheren Erklärer als sprichwörtlich. Doch gilt die Stelle jetzt allgemein als verdorben. Die Vulgata sucht zu erklären Pflügl, d. lat. Sprichw. bei Plaut. und Ter. S. 34 f.

[blocks in formation]

tranquillam facis, Quam mare olim est, quom ibi alcedo pullos educit suos. Jedenfalls nach griechischer Quelle: Apost. 2, 20 ἀλκυονίτιδας ἡμέρας ἄγεις: ἐπὶ τῶν ἀταράχων καὶ ἀν Eлngεάoτov. Aristoph. Av. 1594. Über die alkyonischen Tage s. Ov. met. 11, 742 ff.

Alcinous.

53.

1) Die hochberühmten Obstgärten des Phäakenkönigs Alkinous (nach. Hom. Od. 7, 112 ff.) werden von den römischen Dichtern mit Vorliebe angezogen bes. zur Bezeichnung des Reichtums: Verg. georg. 2, 87 Pomaque et Alcinoi silvae. Prop. 3, 2, 11 Nec mea Phaeacas aequant pomaria silvas (vgl. 1, 14, 24 Alcinoi munera). Priap. 60 Si quot habes versus, tot haberes poma, Priape, Esses antiquo ditior Alcinoo. Mart. 8, 68, 1 Corcyraei.... pomaria regis. 10, 94, 1. 12, 31, 10. 13, 37. Stat. silv. 1, 3, 81 Quid bifera Alcinoi laudem pomaria? Iuven. 5, 151 Qualia (scil. poma) perpetuus Phaeacum autumnus habebat Tertull. de pall. 2 rus consitum et amoenum super Alcinoi pometum. Vgl. Ov. am. 1, 10, 56. Daher entstand auch die Redensart poma dare Alcinoo, jemand etwas schenken, was er selbst in Fülle besitzt, Holz in den Wald tragen: Ov. ex Pont. 4, 2, 10 Quis. poma det Alcinoo? Mart. 7, 42, 6 Alcinoo nullum poma dedisse putas?

Ebenso bekannt war

[ocr errors]

...

54.

2) Das Wohlleben der Phäaken und ihre Weichlichkeit (nach Hom. Od. 8, 248 ff.): Hor. ep. 1, 15, 24 Pinguis ut inde domum possim Phaeaxque reverti. ep. 1, 2, 28 sponsi Penelopes, nebulones, Alcinoique... iuventus*) (nachgeahmt von Auson. ep. 9, 13 ff.). Daher auch Alcinoi dapes bei Stat. silv. 4, 2, 3 und Alcinoi culina bei Sidon. Apoll. carm. 12, 19. Gell. 19, 9, 8 cedere, inquit, vobis debui, ut in tali asotia atque nequitia Alcinum vinceretis (s. dazu die Note von M. Hertz). Macrob. sat. 7, 1, 14 At vero Alcinoi et Didonis mensa quasi solis apta deliciis.

alea.

55.

Der berühmte Ausspruch, den Cäsar beim Übergange über den Rubikon gethan haben soll, alea iacta est 'der Würfel ist gefallen' (Sueton Caes. 32) ist nichts anderes, als die lateinische Übersetzung des griechischen Sprichwortes ἀνερρίφθω κύβος (Append. prov. 1, 28. Macar. 2, 8. Apost. 2, 13). Da dieses die feststehende Form des Sprichwortes ist (nur Suidas s. v. άvégQITTα macht eine Ausnahme), und überdies nach dem ausdrücklichen Zeugnisse des Plutarch (Pomp. 60) Cäsar sich des griechischen Idioms bediente, so hat die Vermutung des Erasmus,

*) S. dazu die Bemerkung von A. Kiessling.

[ocr errors][merged small][merged small]

auch bei Sueton sei das überlieferte est in esto zu verwandeln, die gröfste innere Wahrscheinlichkeit. Auch aufserlich scheint der Wortlaut bei Sueton selbst für diese Änderung zu sprechen: Eatur, inquit, quo deorum ostenta et inimicorum iniquitas vocat: Iacta alea esto. Eine Anspielung auf das Sprichwort findet sich anscheinend auch bei Petron 122 (v. 173) Iudice Fortuna cadat alea. Die Metapher alea von einem Wagnis mit zweifelhaftem Ausgange ist nicht selten: Liv. 1, 23, 9 in dubium imperii servitiique aleam imus. 31, 35, 1. 37, 36, 9. 42, 50, 2. Lucan 6, 7. Apoll. Sidon. ep. 4, 6, 3. Hor. carm. 3, 1, 6 Periculosae plenum opus aleae. Ov. art. am. 1, 376 Talibus admissis alea grandis inest. Ambros. ep. 82, 8 incerti eventus quaedam, ut dicitur vulgo, alea.

aleator.

56.

Plaut. Rud. 359 Ne te aleator nullus est sapientior, du bist schlau wie ein Spieler. Vgl. Publil. Syr. 33. Aleator quanto in arte est, tanto est nequior.

Alexander

57.

Plaut. Mil. glor. 777 Atque Alexandri praestare praedicat formae suam. Ob wirklich sprichwörtlich?

alga.

58.

59.

Verg. ecl. 7, 42 Horridior rusco, proiecta vilior alga. Hor. sat. 2, 5, 8 Et genus et virtus nisi cum re vilior alga est, ist wertlos. Als Hyperbole wird angeführt vilior alga von Sacerdos p. 465, 28 K. Vgl. Hor. carm. 3, 17, 10 et alga littus inutili. alienus s. corium 1. forum 2. fundus 3. mala. mus 5. 1) Publil. Syr. 28 Aliena nobis, nostra plus aliis placent. Vgl. Senec. de ira 3, 31, 1 Nulli ad aliena respicienti sua placent, citiert von Salvian gub. dei 1, 10 ut ait ille: Aliena u. s. w. 'Das Unsrige behagt den andern, das des andern behagt uns' (Körte n. 7785). Ov. art. am. 1, 349 Fertilior seges est alienis semper in agris, Vicinumque pecus grandius uber habet. Hor. sat. 1, 1, 110 Quodque aliena capella gerat distentius uber. Porphyr. Proverbialis est autem sensus, quo etiam Ovidius usus est. Pers. 6, 13 angulus ille Vicini nostro quia pinguior. Iuven. 14, 142 maiorque videtur Et melior vicina seges.*) Anderer Leute Kühe haben immer das gröfste Euter' u. a. bei Düringsf. I n. 89.

60.

2) Ter. Heaut. 503 Ita comparatam esse hominum naturam omnium, Aliena ut melius videant, et diiudicent, Quam sua (citiert von Lactant. instit. 3, 4, 7). Cic. de offic. 1, 41, 146 Fit enim nescio quomodo, ut magis in aliis cernamus, quam in nobismet ipsis, si quid delinquitur. Tusc. 3, 30, 73 Est enim proprium

*) Vgl. auch Hor. ep. 1, 2, 57 Invidus alterius macrescit rebus opimis.

[blocks in formation]

stultitiae aliorum vitia cernere, oblivisci suorum. Senec. ep. 109, 16 Aiunt homines plus in alieno negotio videre, quam in suo. Cato monost. 49 f. S. Menand. fr. 63 K. (Meiu. com. fr. 4 p. 256) Οὐδεὶς ἐφ ̓ αὑτοῦ τὰ κακὰ συνορᾷ, Πάμφιλε, Σαφῶς, ἑτέρου δ ̓ ἀσχη μovovvτos ovεtal. Eurip. fr. 1042 N. Senec. de ira 2, 28, 8 Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt. Lactant. Instit. 2, 3, 16 quoniam facilius est de alienis iudicare quam de suis; dum aliorum praecipitium vident, non prospexerunt, quid ante suos pedes esset. 'Er sieht den Splitter in dem Auge des Nächsten, aber den Balken im eigenen Auge sieht er nicht' (nach Matth. 7, 5. Luk. 6, 42). 'Draufsen hat man hundert Augen, daheim kaum eins' (Körte n. 409). Vgl. mantica. peduclum. ulcus 2.

61.

3) Plaut. Pers. 540 te de aliis, quam alios de te suavius est Fieri doctos. Ter. Heaut. 210 Scitum est, periclum ex aliis facere, tibi quod ex usu siet. Ad. 416 ex aliis sumere exemplum sibi. Publil. Syr. 47 Bonum est fugienda aspicere in alieno malo. 150 Ex vitio alius sapiens emendat suum. Tibull 3, 6, 43 felix quicumque dolore Alterius disces posse cavere tuum. Plin. n. h. 18, 6, 31 optumumque est, ut vulgo dixere, aliena insania frui. Columban. 79 (Baehr. P. L. M. 3 p. 241) Felix, alterius cui sunt documenta flagella. Cato dist. 3, 13 vita est nobis aliena magistra. Demonax (fr. philos. gr. ed. Mullach II p. 351 n. 4) Ἐν ἀλλοτρίοις παραδείγμασι παίδευε σεαυτόν, καὶ ἀλλότριος τῶν κακῶν ἔσῃ. Menand. monost. 38 Βλέπων πεπαίδευμ' εἰς τὰ τῶν ἄλλων κακά. Selig, den fremder Schaden witzig macht' (Düringsf. II n. 288).*) Anderer Fehler sind gute Lehrer' (Körte n. 1642).

62.

4) Ter. Heaut. 76 aliena ne cures, ea quae nil ad te attinent. Vgl. Plaut. Mil. glor. 994 qui rem alienam potius curet, quam suaт. Hor. sat. 2, 3, 19 aliena negotia curo Excussus propriis. Senec. ep. 118, 2 Sua satius est mala, quam aliena tractare. Menand. monost. 448 πρᾶττε τὰ σαυτοῦ, μὴ τὰ τῶν ἄλλων φρόνει. Jes. Sir. 3, 24 Was nicht deines Amtes ist, da lass deinen Fürwitz. 10, 4 Menge dich nicht in fremde Sachen. 'Sorge nicht, was andre machen, Acht auf deine eignen Sachen'. S. referre.

63.

5) Senec. de clem. 1, 20, 3 Nam quemadmodum non est magni animi, qui de alieno liberalis est u. s. w. ep. 16,7 adhuc de alieno liberalis sum. Liv. 3, 1, 3 largiendo de alieno popularem

*) Plaut. Mercat. 4, 7, 40 Feliciter sapit, qui alieno periculo sapit ist untergeschoben. Apost. 6, 97 ἐκ τῶν γειτόνων ἔχουσι τὸ παράδειγμα, was Schneider de proverb. Plaut. p. 23 anführt, hat einen gänzlich abweichenden Sinn.

[blocks in formation]

fieri querentes. Aus anderer Leute Beutel ist gut zehren' (Düringsf. I n. 91). Gastfrei in anderer Leute Häusern' (Körte n. 2198).

64.

6) Hieron. praefat. in Didym. de spirit. sanct. (col 106 Vall.) malui alieni operis interpres exsistere, quam ... informis cornicula alienis me coloribus adornare, 'mich mit fremden Federn schmücken'. ep. 108, 15 et cornicem Aesopi alienis coloribus adornare. Nach der bekannten Fabel (Phaedr. 1, 3. Hor. ep. 1, 3, 18 ff.), die schon bei den Griechen sprichwörtlich verwandt wurde. Lucian. Pseudolog. 5 ὁ λόγος κατὰ τὸν Αἰσώπου κολοιὸν συμφορητός . . . ἐκ ποικίλων ἀλλοτρίων πτερῶν. Euseb. Praep. ev. 10, 4, 27 τὸν βίον ἅπαντα περιτρέχοντες ἀλλοτρίοις πτίλοις σφᾶς αὐτοὺς ἐφαίδρυνον. Aesopi graculus braucht Tertull. adv. Valent. 12 nebst anderen Ausdrücken von Christus, der alle Tugenden und Vorzüge in sich vereinigt, also nicht in dem gewöhnlichen tadelnden Sinne.*) Das Gegenteil findet sich bei Hieron. adv. Ruf. 3, 41 (col. 568 Vall.) meisque me coloribus esse pingendum. 3, 42 (col. 568) Possum et ego tuis te coloribus pingere, dich darstellen, wie du wirklich bist.

[ocr errors]

alius s. alienus 2. 3. alter 3. cepe. lepus 1. sapere 2. 65.

1) Schol. zu Pers. 4, 46 (Egregium cum me vicinia dicat, Non credam?) Vetus est praeceptum, ne aliis de se quisquam plus quam sibi credat, wohl im Anschlufs an Hor. ep. 1, 16 19 Sed vereor, ne cui de te plus quam tibi credas. Senec. ep. 80, 10 intus te ipse considera; nunc qualis sis, aliis credis. Cato dist. 1, 14 Cum te aliquis laudat, iudex tuus esse memento; Plus aliis de te, quam tu tibi credere noli. S. credere 2.

66.

2) Ter. Andr. 189 Nunc hic dies aliam vitam defert, alios mores postulat ist wohl eine Übertragung des griechischen Sprichworts allos Bíos, älλy díaira (Zenob. 1, 22. Macar. 1, 86). 'Andere Zeiten, andere Sitten' (Düringsf. I n. 88).

aloe s. mel. 3.

[alpha.

67.

Mart. 2, 57, 4 Cordus alpha paenulatorum, der erste, vollkommenste der P. 5, 26, 1 Quod alpha dixi, Corde, paenulatoDoch ist der Ausdruck anscheinend nur witzig.]

rum.

[ocr errors]

alter s. animus 1.

68.

1) Publil. Syr. 2 Ab alio exspectes, alteri quod feceris Senec. ep. 94, 43. Lactant. instit. 1, 16, 10. Com. inc. 82 Ribb.), wie du die Leute behandelst, also werden sie dich wieder behandeln. 'Wie du mir, so ich dir.' Ennius trag. 321 Ribb.

*) Ein Sprichwort pennis pavonis se exornare, sich mit fremden Federn schmücken (so noch Genthe, de prov. ad anim. nat. pertin. p. 7), finde ich bei den Römern nirgends.

« PreviousContinue »