tical

A.D.1520.

eth again

pope's

Although it was somewhat long before this bull aforesaid of pope EcclesiasLeo, being sent and dispersed through all other places abroad, could Affairs. come to the hands of Luther, yet as soon as he, by means of his friends, might get a sight thereof, he shaped an answer again to the Luther same, in such sort as, I am sure, the pope himself will say that this answerbull was never so baited, and so well-favouredly shaken in all his to the days; as by the handling of the matter, and reading of his answer, bull. may evidently appear. The contents and copy of which answer I The thought here, next under the said bull, immediately to exhibit to Bullthe christian reader, that whoso is disposed to confer the one with the baiting. other, having them both at hand, may judge the better of the whole The pope matter and cause, and also may see the true image of the pope, out in his coof his painted vizor, appear in his own perfect colours. The answer lours. now to the bull here followeth :1

(1) Martinus Lutherus Christiano Lectori gratiam Christi in salutem æternam. Fama pervenit ad me, christiane lector, exîsse Bullam quandam adversum me penè in omnem terram, priusquam ad me, in quem unice fieret et cui maximè esset inferenda, veniret. Forte quod noctis et tenebrarum scilicet filia timuit lucem vultus mei. Hanc tamen ipsam noctuam, vix tandem multum adjuvantibus amicis, in imagine sua datum est videre. Quæ causa est, ut adhuc incertus esse cogar, ludantne in me papista mei, libello quodam famoso et anonymo, an serio et verè sic Romæ insaniant. Neque enim hic stylus (ut dicitur) neque processus Romanæ curiæ servatus est; tum (quod maxime urget) articulos et imponit et damnat planè ac manifestè christianissimos; ut mihi omnium verisimillimum sit hanc prolem esse monstri illius Johannis Eccii, hominis ex mendaciis, simulationibus, erroribus, hæresibusque confusi et consuti.

Auget suspicionem, quod idem Eccius talis Bullæ apostolus fuisse dicitur à Romanis. Neque enim tali apostolatu dignior ullus apostolus. Atque superioribus diebus audieram, parturiri in Urbe contra me Bullam quandam diram et sævam eodem coartifice Eccio (id quod stylus et saliva indicant), sed quæ illic bonis et eruditis quibusque viris summe displiceret, eòque differretur, imo opprimeretur.

Verum quicquid sit, mihi incredibile non est, ubi apostolus Eccius auditur et valet, ibi Antichristi regnum esse, et nihil non insaniarum homines audere. Interim tamen agam, ne credam Leonem Decimum Romanum episcopum, cum suis eruditis cardinalibus, esse harum insaniarum autores: quod non tam facio ut Romani nominis honorem custodiam, quàm ne superbiâ nimis infler et dignus mihi videar talia, tam pulchra, tam gloriosa pati pro veritate Dei. Si enim verè Romanus episcopus in me sic insaniret, quis Luthero coram Deo felicior esset, qui ob tam manifestam veritatem a tanto vertice damnaretur? Quid enim hic optandum mihi foret, quam ut nunquam absolverer, reconciliarer, communicarer Antichristo isti indoctissimo, impiissimo, furiosissimo? Felix illa dies, felix illa mors, cum gaudio et summa gratitudine Deo referenda, si quando fiat, ut in ista causa me apprehendat et perdat. Sed aliis des hujus nominis honorem, et dignum quærat ista causa martyrem: ego peccatis meis alia meritus sum.

Existimationem igitur suam quisque habeat de Romanis: ego, quisquis fuerit hujus Bullæ autor, eum pro Antichristo habeo, et contra Antichristum hæc scribo, redempturus veritatem Christi (quod in me fuerit) quam ille extinguere conatur. Atque primum (ut nihil in me obtineat ex omnibus quæ voluit) protestor coram Deo et Domino nostro Jesu Christo, et sanctis angelis ejus, et toto mundo, me dissentire toto corde damnationi hujus Bullæ, quam et maledico et execror, velut hostem sacrilegam et blasphemiam Christi filii Dei, et Domini nostri, Amen. Deinde assero et amplector fiducia tota spiritus mei articulos per eam damnatos, asserendosque pronuncio omnibus Christianis sub pœna æternæ maledictionis, et Antichristos habendos quicunque Bullæ consenserint, quos et his Scriptis (conjuncto mihi omnium spiritu qui pure Christum cognoscunt et colunt) pro Ethnicis habeo et devito, secundum præceptum ejusdem Domini nostri Jesu Christi, Amen. Hac mea revocatio esto, O Bulla, vere Bullarum filia.

Hac mea confessione seu protestatione facta (cujus testes esse volo omnes qui hæc legerint), antequam ad defendendos declarandosque articulos procedam, aliquot argumentis in ipsam Bullam contandam præludere libuit: quorum primum ab inscitia Antichristi hujus summi. Apostolus enim Petrus mandat, ut de ea quæ in nobis est fide et spe, rationem reddere parati simus. [1 Pet. iii.] Et Paulus episcopum jubet esse potentem exhortari in doctrina sana et contradicentes redarguere. [Tit. i.] Atque hæc ipsa sunt quæ jam in tertium annum efflagitavi et expectavi e Roma, aut iis qui Romam sapiunt. Quæ et observata legimus in antiquis patribus diligentissimè, quoties hæreses damnarent. Sed nec apostoli quidquam in suis conciliis statuerunt, nisi allegata primum Scriptura sancta. Ita et ego cum expectarem ut facerent uvas, Scripturæ testimoniis me erudituri, ecce! fecerunt labruscas (Esai. v.]; suis verbis nudis me condemnantes, cum ego tot Scripturis mea munierim.

Rogo te, Antichriste indoctissime, adeone conjunxisti cum summa inscitia summam temeritatem, ut præsumeres omnes homines esse in' stuporem versos et te nudis tuis verbis contra armatissimam Scripturam triumphare credituros? An didicisti hunc morem damnandi a magistratibus Coloniensibus et Lovaniensibus?

Si hoc ecclesiasticè damnare errores, tantum dicere, 'Non placet,'' Nego,'' Non volo,' quis morio, quis asinus, quæ talpa, quis stipes, non queet damnare? Non pudescit frons tua meretricia, ut sic in publica ecclesia audeas inanibus inermibusque verborum tuorum fumis contradicere cœlestium verborum fulminibus? Planè dedecorosam et dignam Antichristo condemnationem! quæ tot Scripturis sibi repugnantibus ne iota quidem habet quod opponat, sed unico verbo occurrit, dicens Ego damno.' Cur Turcæ non credimus, cur Judeos non admittimus, cur hæreticos non honoramus (qui et ipsi nostra damnant), si sufficit damnare? nisi ideo non eis cedimus, quia non sine Scripturis et rationibus nos damnant. Ipsi vero more novo, sine Scripturis et rationibus damnant. Quid ego in causa fuisse arbitrar, ut hæc damnatoria Bulla sic inanis et inermis et vere Bulla

(k) See Edition 1570, p. 1465; also Lutheri Omnia Opera.' Edit. Jenæ. 1558. ff. 301-307.-ED.

pope's

described

Ecclesiastical

Affairs. The Answer of Martin Luther against the execrable Bull of Pope Leo, translated from the Latin.

Martin Luther to the Christian reader, wisheth the grace of Christ to eternal salvation. I heard a fame afar off, christian reader, that a certain Bull was past incederet, nisi insignem inscitiam, qua (cum mea vera esse vidissent et tamen pati nollent nec confutare possent), tentaverunt vano terriculamento perditi papyri me terrere? Sed Lutherus bellis assuetus Bullis non terretur; et inter inanem papyrum ac omnipotens verbum Dei distinguere didicit. Ejusdem inscitiæ et illud est, quod, vexante conscientiâ, non sunt ausi articulos nominatim digerere, quosque in ordines suos. Timuerunt enim ne hæreticum assererent, quem nec erroneum fortè nec scandalosum possent ostendere. Proinde invenerunt adverbium, respectivè,' et post enumeratos articulos dicunt, alios respectivè hæreticos, alios erroneos, alios scandalosos.' Quod est dicere-'Nos putamus aliquos esse hæreticos, alios erroneos, alios scandalosos.' Sed nescimus qui, quales, quanti. O meticulosa ignorantia, quam lubrica et fugitiva es! quam odis lucem! ut verteris ac reverteris in omnia, ne capiaris, sicut Proteus quidam! nec sic tamen evades: immo in astutia tua magis comprehenderis et subverteris. Prodi itaque, indoctissime Antichriste. Doce nos sapientiam tuam: distribue tua ipsius verba. Dic si nosti tu ipse quod dixeris: ostende quis sit hæreticus, quis vere erroneus, quis scandalosus, et quis sit qualiscunque. Decet enim tam magnificum damnatorem nosse quid damnat: turpissimum autem sit damnare articulum hæreticum, et eundem non posse nominare. Nolo tantum 'respectivè,' sed absolutè et certè doceri. Sum enim Occanica factionis, qui respectus contemnunt, omnia autem absoluta habent, ut sic jocer in istam moriam. Vide ergo, mi lector, insignem inscitiam Antichristianam, quam infelici dolo se occultare præsumpsit sub adverbio 'respectivè.' Non solum enim non docet veritatem et causam damnationis, sed nec errorem monstrare audet, nec hoc ipsum indicare quod damnat, et tamen damnat. Nonne lautissima "damnatio, damnare et nescire quid damnes? Nonne disertissima oratio, loqui et nescire quid loquaris? Quin anticyras integras his Bullatis morionibus optamus? Sic sapere et facere debent omnes veritatis adversarii!

Sed scio quis dolor lenonem istum premat. Nempe Eccius meus-memor quam Lipsia pudefactus sit, dum me ob articulos Hussi (spumantibus labris, sat plausibiliter, theatro suo), hæreticum tercenties clamaret furiosa voce, et idipsum postea probare non posset, cum Constantiensis damnatio, a me adducta præter spem Eccii, nullum certum articulum signasset hæreticum, sed et ipsa similis huic nostræ per inscitiam alios hæreticos, alios erroneos, alios offensivos dixisset, et Eccius his auditis, turpissima temeritate in semet confusus, falso et mendaciter me hæreticum a se clamatum sentiret,-voluit Romæ huic vulneri suo mederi, et mendacium temeritatis suæ stabilire. Sed non proficiet, spero (jubente Christo), mendax sophista: expostulo enim adhuc, ut absolutè non respectivè, distinctè non confuse, certè non simulariter, clarè non obscurè, singulariter non in genere, dicant quis sit et quis non sit hæreticus. Sed quando hæc facient? Quando Christus et Belial convenient, aut lux et tenebræ sociabuntur.

Quid ergo faciam ego interim? Primum, meticulosissimos et indoctissimos papistas, Antichristique apostolos contemnam, illudamque eis cum Helia et dicam: Si Baal deus est, respondeat. Forte ebrius est aut in itinere. Clamate voce majori; deus enim est: forte audit. [1 Reg. 18.] Quid enim aliud Bullati isti asini mereantur, qui damnarent id, quod nesciunt et nescire se fatentur? Deinde securus ero, nec hæreticus, nec erroneus, nec scandalosus habendus, donec, si non convictum, tamen simpliciter et nudis verbis monstratum fuerit in quo articulo talis sim. Neque enim tam onero papistas meos (stipites istos) ut probent, sed ut monstrent saltem errorem, hoc est, ut ostendant an sciant, quid lallent ipsimet, suamve salivam sentiant. Dum enim nullum articulum designant hæreticum, mihi liberum est quemvis oblatum negare hæreticum, et asserere catholicum. Sed et hanc ruditatem, fermè asinina rudiorem, quis non rideat in Antichristo impiissimo et rudissimo, quòd optimi homines discernunt hæreticos ob erroneis, et hos ab offensivis, hos a scandalosis? Qua acutissima acutissimorum hominum distinctione colligimus, erroneum non esse hæreticum. Quod autem hæreticum non est, quid ad damnatores ecclesiasticos ?-qui solum hæretica damnare debent. Nam quod hæreticum est, non catholicum est, Christo dicente: Qui non est contra nos, pro nobis est. Immo vellem dari mihi ab istis viris magnificis articulum erroneum in ecclesia, qui non sit hæreticus: si enim erroneus est, nihil differt ab hæretico, nisi pertinacia asserentis. Omnia enim equaliter aut vera aut falsa sunt, licet affectus in uno aliquo vero aut falso, major et minor esse possit. Vides ergo iterum Bullatos meos non posse articulum mihi monstrare qui erroneus et non hæreticus sit, et iterum lallare sicut furiosos, qui nesciunt quid dicant, damnantes finventum erroneum non hæreticum, quod non possit esse in rebus neque verbis: ut quales sunt articuli, talis et damnatio.

Par sapientia est, scandalosum esse qui nec sit hæreticus, nec erroneus. Detur obsecro ille, non modo in meis sed in omnium hominum verbis et scriptis ab initio mundi usque in finem. Quid ergo hæc portenta cogitare coegit papistas meos, nisi inscitia furiosa? Nisi fortè scandalosos appellant, quo modo veri et catholici sunt scandalosi. Nihil enim est scandalosius veritate, immò sola veritas est scandalosa superbis et insensatis. Sicut de Christo [1 Cor. i.] dicitur : Nos prædicamus Christum crucifixum, Judæis scandalum, Gentibus stultitiam. Et [Lucæ. ii.] Positus est hic in ruinam et resurrectionem multorum in Israel. Quare, cum papistæ mei scandalosos secernant ab hæreticis et erroneis, quod autem hæreticum et erroneum non est, id catholicum et verum esse certum sit: sequitur articulos scandalosos ab eis intelligi et damnari catholicos et veros. O digna damnatio papistis! Vide, mi lector, quorsum sese rotat impietas cæca! quam seipsam irridet et illudit! quam facilè capitur in suis verbis ! quam imprudens et stulta sit in omnibus suis studiis! non solum non probat errorem et scandalum, sed (pro eo ut monstret solum) impossibilia et sibi turpissimè pugnantia loquitur. Ubi nunc tuum infelix respectivè,' infelicissima Bulla? quo respexisti? in barathrum impietatis scilicet et ruditatis tuæ.

Idem dicendum erit de offensivis; nam hos neque scandalosos, neque hæreticos esse oportet, cum a tantis papistis discernantur. Quis ergo non miretur tanta ingenia papistarum, qui invenire potuerunt offensivum esse in ecclesia, quod tamen nec falsum, nec hæreticum, nec scandalosum, sed verum, catholicum, ædificatorium sit, et tamen hoc ipsum damnent? Quis vero non ambiat etiam ab iis insanis damnari, qui suâ propriâ damnatione ostendunt se damnata probare et probata damnare; hoc est, truncis et cautibus sese insensatiores esse palam, cum summa sua ignominia, commonstrant? Ite ergo, vos impii et insensati papistæ, et sobrii scribite si quid scribere vultis: nam hanc Bullam apparet, vel inter putanas nocturno convivio esse egestam, aut in canicularibus furiis confusam: neque enim,ulli moriones sic insanirent.

Retorqueamus autem imprudentiam istam Antichristi in os ejus, et ex sermonibus ipsiusmet

out against me, and sent almost over all the world before it came to me, against Ecclesiaswhom it was specially directed, and to whom it most chiefly appertained. For tical Affairs. judicemus et condemnemus eum, ut deinceps discat astutius et meliori memoria mentiri. Oportet enim mendacem esse memorem, juxta proverbium. Si alii sunt articuli offensivi et alii hæretici, et tu eum damnas, qui non est hæreticus, ac per hoc est verus et catholicus (etiamsi sit sexcenties offensivus): nonne impudens os tuum damnat seipsum, non modo hæreseos, sed extremæ impietatis et blasphemiæ læsæque majestatis in veritatem divinam, ostenditque vere te eum esse hominem qui adversatur, et extollitur super omne quod dicitur aut quod colitur Deus? Nonne tu es homo ille peccati et filius perditionis, qui negat Deum emptorem suum, et charitatem veritatis tollit, ut operationem erroris sui statuat, quo credamus iniquitati, ut Paulus prædixit. Si enim articulus hæreticus non est, non potest esse offensivus aut scandalosus nisi hæreticis Antichristis et Satanis pietatis. Vide ergo quàm pulchrè bulla ista omnium impudentissima imprudentissimaque, dum in me aliud hæreticum, aliud offensivum damnat, auctores suos veros hæreticos et adversarios Dei palam declarat: adeo non est scientia, non est consilium contra Dominum, adeo impietas cæca capitur verbis oris sui: adeo verum est, qui jacit lapidem in altum, recidet super caput ejus.

Et (quod omnium pulcherrimum est,) hac impia contradictione sua revelantur cogitationes cordium eorum, et nequitiam snam, quam volunt maxime celatam, maxime produnt incredibili imprudentia, esse scilicet eos paratos semel universam veritatem damnare. Cum enim hæreticos asserunt quos hæreticos ostendere aut nominare non possunt, nec sciunt, nec audent, quid hinc intelligimus, nisi esse eos toto corde adversarios Christi, et paratos damnare omnem veritatem? et tamen infelici hypocrisi fingunt se damnare hæreses. En vobis O Bullares asini, discite tandem quid sit-Christum esse signum contradictionis et petram scandali. Quam subito et facili negotio denudata est omnis interior impietas et ignominia vestra eis ipsis verborum operculis, quibus eam contegere frustra studuistis! Habemus itaque hoc primo et evidente argumento. bullam hanc non esse nisi Antichristi, summi adversarii Dei et pietatis. Agnoscat nunc eam, si audet, sive Eccius sive papa, et sciet quo nomine et qua opinione sit nobis observandus. In unum enim cumulum hic omnia pessima nomina convenerunt. impietas, blasphemia, inscitia, imprudentia, hypocrisis, mendacium, breviter Satanas ipse cum suo Antichristo.

Nec minus revelat impietas ista seipsam et eo quod nunc dicam: Decernit enim bulla ista eximia apertis impudentissimisque verbis, esse exurendos etiam eos libellos meos, in quibus errores non sunt, ut memoria mei penitus tollatur. Potes nunc, christiane lector, dubitare infernalem draconem sonare per bullam istam? Vulgò dicitur asinum ideo malè cantare, quia altius orditur: et ista quoque bulla felicius cecinisset, si non blasphemum os suum in cœlum posuisset, impudenti et plusquam diabolica impietate veritatem etiam confessam et probatam dainatura. Hactenus enim Satanas veritatem sub specie veritatis oppressit, quoties oppressit. At hic homo peccati, adversarius et elevatus supra Deum, posita specie apertaque fronte, idque in ecclesia Dei, absque timore, veritatem Christianam, et cognitam et probatam a seipso et omnibus, damnat et exuri mandat. Quid si hæc in Turcia fierent? Quo loco hæc vox, rogo, digna, nisi imo Tartaro? Et non timetis, Bullati vos Antichristi, ne saxa et ligna sanguinem sudent, præ horrendissimo hoc spectro impietatis vestræ et blasphemiæ ?

Ubi es nunc, optime Carole Imperator? Ubi estis reges et principes Christiani? Christo dedistis nomen in baptismo, et has Tartareas voces Antichristi potestis ferre? Ubi episcopi? ubi doctores? ubi quicunque Christum confitemini? ad hæc horribilia papistarum portenta tacere potestis? Miseram ecclesiam Dei, factam Satanæ tantum ludibrium! Miseros omnes qui his temporibus vivunt! Venit, venit, ira Dei in finem super papistas, inimicos crucis Christi et veritatis Dei, ut resistant et ipsi omnibus hominibus, prohibentes prædicari et doceri veritatem, sicut de Judæis dicit Paulus.

Finge quæso, me esse talem qualem illa maledica et maledicta Bulla videri cupit, hæreticum, erroneum, schismaticum, offensivum, scandalosum, in aliquot libellis. Quid meruere libelli catholici, Christiani, veri, ædificatorii, pacifici? Ubi didicistis hanc religionem, papistæ perditi, ut propter hominem malum damnetis et exuratis sanctam castamque Dei veritatem? Non potestis homines perdere, nisi et veritatem perdatis? Vos triticum evelletis cum zizania? Vos grana dispergetis cum palea? Cur Origenem suscipitis in libellis catholicis, et non in totum aboletis? Immo, cur impiissimum Aristotelem, in quo non nisi errores docentur, non saltem in parte damnatis? Cur impias, barbaras, indoctas, hæreticasque Decretales Papæ non exuritis? Cur inquam hæc non facitis, nisi quòd non estis alia causa positi in locum istum sanctum, quàm ut sitis abominatio a Daniele prædicta, quæ damnet veritatem, statuat verò mendacium et operationem erroris: non enim alia decent sedem Antichristi.

Te igitur Leo X., vos domini cardinales Romæ, et quicunque Romæ aliquid estis, compello et in faciem vobis libere dico,-si vestro nomine vestraque scientia hæc Bulla exivit, eamque vestram agnoscitis, utar et ego potestate mea, qua in baptismo per Dei misericordiam factus sum filius Dei et cohæres Christi, fundatus supra firmam petram, quæ nec portas inferi, nec cœlum, nec terram formidat: et dico, moneo, hortor vos in Domino, ut ad cor redeatis et istis diabolicis blasphemiis et plus valde nimis audacibus impietatibus modum ponatis, atque id cito. Quod nisi feceritis, scitote me, cum omnibus qui Christum colunt, vestram sedem, a Satana ipso possessam et oppressam, pro sede damnata Antichristi habere, cui non modo non obediamus, aut subditi et concorporati esse velimus, sed detestamur et execramur, sicut principem et summum hostem Christi: parati pro hac sententia nostra stultas vestras censuras non modo cum gaudio ferre, sed etiam rogare ne unquam nos absolvatis, aut inter vos numeretis, quin, ut cruentam vestram tyrannidem expleatis, ad inortem, nos ultro offerimus. Quod (si quid Spiritus Christi et impetus fidei nostræ valet) his scriptis, si perseveretis in furore isto, vos dainamus, et, una cum Bulla ista omnibusque Decretalibus, Satanæ tradimus in interitum carnis, ut spiritus vester in die Domini nobiscum liberetur, in nomine (quem vos persequimini) Jesu Christi Domini nostri. Amen.

Vivit enim adhuc et regnat adhuc (in quo non dubito) Dominus noster Jesus Christus; quem et speramus propediem adventurum et interfecturum spiritu oris sui, et destructurum illustratione adventus sui, hunc hominem peccati et filium perditionis : quandoquidem negare non possum, si Papa istorum portentorum auctor est, ipsum esse verum illum finalem, pessimum, famosumque Antichristum, subvertentem orbem totum operationibus erroris sui: id quod impletum ubique

videmus.

Sed quo me rapit ardor fidei? nondum totus persuasus sum, Papæ esse hanc Bullam, sed apostoli illius impietatis Eccii, qui cum suis fratribus furente hiatu me absorbere festinat, cantans: Deglutiamus eum sicut infernus viventem et integrum, quasi descendentem in lacum. Huic enim furioso homini parvum (immo lucrum) videtur, si veritatem Dei extinguat; modo vota impietatis et fratricidii impleat. O sortem ecclesiæ hodiernam, sanguineis lachrymis dignam! Sed quis gemitus nostros audit? quis plorantes solatur? Inexorabilis est furor Domini super nos. Addunt iidem homines (ut sunt admodum faceti et suaves) quoddam ridiculum, quo pro sua VOL. V.

X X

Ecclesias- what cause I cannot tell, except, peradventure, it was for that the said Bull, like tical unto a night-crow, and as a bird of darkness hatched in the night, durst not fly in

Affairs.

prudentia temperant seria ludo, scribentes, mihi (super omnia quæ in me contulerunt immensa studia) etiam sumptum et pecuniam ad iter Romanum obtulisse. Scilicet nova charitas Romæ, quæ orbem exhausit pecuniis et vastavit tyrannide sua intolerabili, mihi uni pecuniam offert. Verum, hoc inclytum mendacium scio cujus fabri sit. Cajetanus cardinalis ad mendacia componenda natus et formatus, functus legatione sua felicissima, nunc Romæ securus, fingit mihi per se promissam esse pecuniam, cùm Augustæ tam sordida infamique agerat penuria, ut crederetur familiam suam fame occisurus. Sed Bullam decet esse Bullam, et veritate et sapientia inanem. Et damnatoribus istis jus est nobis mandare, ut esse veraces eos credamus dum mentiuntur, et catholicos dum hæretica docent, et Christianos dum Antichristum statuunt per illud distributivum universale: Et quodcunque ligaveris.' Ubi cum nihil exceptum sit, omnia per omnia eis licent: si non potius ex diabolo conceperint, qui non solum mentiuntur manifestè, sed (quod omnem impudentiam superat) mendacio eodem sese ad plausum populorum in mei invidiam ornant, et charitatem sese mihi exhibuisse altero mendacio jam fingunt : cum, si quid veritatis, pietatis, gravitatis, Romanis istis tyrannis exisset reliquum, omni studio cavere debuerint, omnia ita in luce clara ab eis dici et geri, ut nec adversarius suspicionem haurire mali cujusquam possit: at nunc si nihil esset aliorum quæ Bullam istam elevarent, hoc crassum et ineptum mendacium eam levem vanam et falsam arguit. Roma quæso mihi pecunias exhiberet? Et unde illud, quod compertum habeo esse videlicet per trapezitas istas (quod bancum vocant) definitos in Germania aliquot centenarios aureorum sicariis, qui Lutherum conficerent? His enim rationibus et scripturis hodie pugnat, regnat, triumphat sancta illa apostolica sedes, magistra fidei et mater ecclesiarum, jamdudum Antichristiana et bis septies hæretica convicta, si gladio Spiritus quod est verbum Dei pugnasset:-id quod non ignorat. Ideo (ne quando ad id cogatur periculi) sic furit in orbe Christiano, bellis, cædibus, cruoribus, mortibus, vastationibus, omnia involvens et perdens: adhuc tamen sunt sanctissimi in Domino patres, et ovium Christi vicarii pastores.

Sed age (ut et ipse colludam) adhuc mittant pecuniam; fidem enim seu conductum salvum, (ne nimium eos gravem) libens resigno, cum non sit opus eo, modo propitia sit pecunia. Tantum autem expecto quantum satis fuerit ut quinquaginta millibus peditum, et decem millibus equitum instructus, Romam tutus ire queam, qua arte mihi satis fidei parabo: et hoc propter Romam quæ devorat habitatores suos, nulla nec servata nec servante fide, ubi sanctissimi patres occidunt dilectos filios suos in charitate Dei, fratresque perdunt fratres in obsequium Christi, sicut est moris Romani atque styli. Interim liber ero ab istius venerabilissimæ Bullæ citatione. O vos infelices nebulones, qui veritate et conscientia sic estis confusi, ut nec mentiri prudenter possitis, nec verum dicere audeatis, et tamen, summa ignominia vestra, quiescere non velitis!

Affert quoque Bulla novam Latinitatem. Cum enim Augustinus dixisset se Evangelio non crediturum fuisse nisi autoritate Ecclesiæ fuisset commotus, mox Bulla ista inclyta hanc ecclesiam catholicam facit quosdam fratres reverendissimos cardinales, priores ordinum regularium, magistros theologiæ, et doctores juris, quorum consilio se natam gloriatur, scilicet novam prolem universalis ecclesiæ. Felix certè partus novæ illius et hactenus inauditæ ecclesiæ catholicæ, et quam Augustinus acerrimus sectarum insectator si videret, non dubitaret synagogum Satanæ appellare. Vide ergo insaniam papistarum: Ecclesia universalis est quidam pauci cardinales, priores, et doctores, forte vix viginti homines, cum possibile sit nullum eorum esse membrum unius capellæ vel altaris. Atque cum ecclesia sit communio sanctorum, (ut in symbolo oramus,) sanctorum communione, id est, ecclesiâ universali exclusos esse oportet, quicunque non fuerint in numero istorum viginti hominum. Unde quicquid ii senserint sancti viri, id mox universalis ecclesia sentit, etiam si mendaces, hæretici, et Antichristi sint, non nisi abominabilia sentientes. Adeone Romæ insanire ullus credere potuisset? Estne cerebri aut cordis eis reliquum quicquam? Augustinus de ecclesia per orbem diffusa loquitur, Evangelium concorditer confitente. Neque enim ullum alium librum Deus voluit tanta concordia orbis approbari, quanta sacram Scripturam (ut idem in Confessionibus suis dicit), ne schismatibus occasio fieret, aliis subinde receptis : id quod impia sedes Romana suis decretis quæsivit multis jam seculis; et heu magna ex parte confecit! Sed universalis ecclesia nondum ei consensit. Sunt enim in oriente aquilone et austro Christiani Evangelio contenti, nihil curantes quòd Roma ex seipsa particulari universalem ecclesiam facere conatur, et cæteras schismaticas criminatur, cum ipsa sit prima quæ se a tota separavit, et ad se totam rapere frustra molita est, princeps et fons omnium schismaticorum hac tyrannide facta. Nemo ergo speret unquam fore, ut ecclesia catholica sapiat quæ Bulla ista impia blaterat ; cum nec ea quæ vere est Romana sic sapiat, nec continuo catholicum habeat quicquid Romanum esse constiterit: nullus (ut dixi) liber catholicus ultra futurus est, sicut neque fuit, præter Scripturam sanctam. Romanæ ecclesiæ abundè satis est gloriæ, partem esse parvam universalis ecclesiæ, suis statutis se ipsam vexantem. Curiæ potius Romanæ ista Bulla est: hanc enim Satanæ sedem decet talis sapientia et religio. Ipsa est quæ nititur universalis ecclesia haberi, et suas stultas et impias bullas pro catholicis dogmatibus toti orbi arrogantissimè sed vanissimè obtrudit. Cujus superbia et temeritas eò crevit, ut de sola potestate præsumat, citra omnem doctrinam et sanctimnoniam vitæ, de omnibus statuere hominibus eorumque dictis et factis; quasi ob solam potestatem aut sublimitatem spiritus habitaculum et ecclesia Christi sit, cum hac ratione et Satanas (cum sit princeps mundi), aut Turca, ecclesia Christi dici possit. Sed neque gentium imperia potentes citra sapientiam et bonitatem ferunt. Tum in ecclesia, solum spiritualis omnia judicat et a nemine judicatur [ut 1 Cor. ii. dicitur], non utique solus Papa, aut curia Romana, nisi spirituales sint. Verum universæ eorum temeritati oppono constanter invictum Paulum: [1Cor. xiv.] Si alteri sedenti aliquid revelatum fuerit, prior taceat.' His clare habes, Papam et quemvis alium majorem debere tacere, si alteri inferiori in ecclesia revelatum aliquid fuerit. Hac ego auctoritate nixus, contempta Bullæ temeritate, cum fiducia articulos defendendos suscipio, nullius nudam damnationem tanti facturus (etiamsi Papa sit cum tota sua ecclesia), nisi Scripturis me erudierit: quorum est

Articulus primus.

Hæretica est sententia sed usitata, sacramenta novæ legis gratiam dare illis qui non ponunt obicem.'

Agnosco articulum meum, et quæro ex vobis, egregii domini respectivistæ, qui alios respectivè hæreticos, alios erroneos, alios scandalosos decrevistis, quo respicit hic articulus? Ad hæresim? ad errorem? ad scandalum? Aut quo vos respexistis eum damnantes? Ad Scripturam sanctam ? ad sanctos patres? ad fidem? ad ecclesiam? Quin dicitis? Nec dum enim vos probandi negotio molesto, sed indicandi solum debitum expostulo, ut sciam quid desit mihi. Vultis, infantes, pueri, ut ego dicam? Dico ergo. Hic articulus respectus duos habet. Altero respicit ad papistas damnatores sues, inter quos videt alios respective mulos, alios equos, quibus non est intellectus, ut qui

the day, nor abide to come in my sight. Notwithstanding the said night-fowl, Ecclesias after long time, by help of friends, was caught at length, and brought unto me Affairs.

prorsus nihil intelligunt et tamen omnia damnant. Altero respicit ad sacram Scripturam, quæ docet Rom. xiv: Omne quod non est ex fide peccatum esse. Ex quo sequitur sacramenta novæ legis non dare gratiam incredulis, (cum incredulitatis sit maximum peccatum, et obex crassissimus,) sed solum credentibus. Sola enim fides non ponit obicem; cætera omnia sunt obex, etiamsi obicem illum non ponant, quem sophistæ somniant de actuali tantum proposito externi peccati. Confiteor ergo articulum non esse meum solum, sed veritatis catholicæ et Christianæ. Bullam

vero damnatricem ejus, esse bis hæreticam, impiam et blasphemam, cum omnibus qui cam sequuntur; qui, neglecto peccato incredulitatis, insaniunt obicem tolli si homo peccare desinat, etiamsi nihil incredulus boni cogitet. Verum hæc latius et in libellis meis probavi, et probabo, si Romani isti lallatores sua ausint aliquando probare, me confutaturi.

Articulus Secundus.

'In puero post baptismum negare remanens esse peccatum, est Paulum et Christum simul conculcare.' Et hunc exigerem ut probarent recte damnari, si domini mei præ respectibus suis non essent excæcati ut nec hoc perspicerent, quo nomine eum velint damnatum haberi. Nescio enim hæreticusne sit an erroneus. Et quid mirum, cum nec id damnatores ejus sciant? Assero ergo et hunc articulum, per apostolum, Rom. vii.: Ego ipse mente servio legi Dei, et carne legi peccati.' Hic apertè apostolus ipsemet de se confitetur se peccare in carne, seu peccato servire. Et 1 Cor. i. 'Christus factus est nobis a Deo justitia, sapientia, sanctificatio, et redemptio.' Quomodo autem sanctificat sanctificatos, nisi quod [juxta Apocalyp.] Qui sanctus est, sanctificetur adhuc? At sanctificari est a peccatis mundari. Verum quid respectivistis Bullatis cum Paulo apostolo? Ipsi sunt tota ecclesia universalis, quorum autoritate Paulus aut stat aut cadit, cum sit membrum et pars ecclesiæ. Increpet Dominus in te, Satan, et in satanicos istos tuos papistas.

Articulus Tertius.

'Fomes peccati, etiamsi nullum adsit actuale peccatum, moratur exeuntem a corpore animam ab ingressu coli.'

De hac quidem re nihil hactenus definivi, sed copiosè satis et probabiliter disputavi, nec hodie certus sum quid cum tali anima agatur. At talpæ nostræ papales, cum necdum videant quo nomine hic articulus eis sit dignus damnatu visus, audent etiam asserere, quod tota ecclesia universalis ignorat. (Sap. vii.) Ego tamen adhuc, ista futili et stulta damnatione_contempta; teneo articulum probabiliter esse verum. Cum enim fomes sit peccatum verè, (ut ex Rom. vii. et Gal. v. probavi), et peccatum non sinat intrare cœlum (sicut scriptum est: Nihil iniquinatum intrabit), arbitror fomitem peccati remorari ingressum coeli. Neque enim hic pili facio somnia eorum qui peccatum fomitis extenuantes, pœnam peccati et defectum vocant, contra Scripturas apertas quæ peccatum appellant, et per gratiam (quæ peccati veri non ficti medicina est) sanari docent.

Articulus Quartus.

'Imperfecta charitas morituri fert secum necessariò magnum timorem, qui in se solo satis est facere pœnam purgatorii, et impedit introitum regui."

Iste ex præcedenti sequitur, quem æque non asserui, licet probabiliter verum adhuc asseram, prius petita dispensatione arbitrio meo proprio, etiam invita Bulla, quæ aliam non afferre probationem potest, nisi hane: Nos sumus sublimiores in ecclesia tyranni, immo ipsa ecclesia; ergo, sumus doctissimi et sanctissimi, pleni Spiritu Sancto, non potentes errare, etiamsi omni spurcitia omnium criminum, omni inscitia, per orbem fœteamus ceu Lerna quædam. Sed istis rationibus apud me nihil' promovetur: promovetur autem coram illis qui metunt, ne, si mea sententia obtineat, purgatorium e manu Papæ dilabatur, ac tum defunctorum vexandorum (redimendorum volui dicere) officia quæstuosissima (tanto damno accepto) sacerdotes et religiosos ad famem adigant. Oportuit ergo avaritiam hic vigilare, nec sinere suas frivolas opiniones sed turpilucrosissimas, veritate superante, occidi.

Articulus Quintus.

• Tres esse partes pœnitentiæ, contritionem, confessionem, satisfactionem, non est fundatum in Scriptura Sacra, nec in antiquis sanctis christianis doctoribus.'

Hic articulus quo respectu damnetur, satis intelligo, respectivus enim est ad avaritiam. Quare et probationem eorum respectivam scio, quæ est talis: Si articulus esset verus, tunc homines nihil darent pro satisfactione et indulgentiis; nec haberemus eos amplius vexare confessionibus, casibus reservatis, restrictis, ampliatis, pro nostro lucro; et sic pauperes fieremus, et cultus Dei minueretur in vigiliis et massis. Sed cultum Dei minui est impium: quare Lutherus est hæreticus.-Valet consequentia a respectu Bullæ ad papistas, et e contra.

Te per dominum Jesum oro, si quis gravis et eruditus lector hæc legeris, mihi indulgeas levitatem et (ut sic dixerim) puerilitatem istam. Vides enim, cum iis hominibus mihi rem esse, qui bis pueri sunt, et tamen omnium virorum heroas sese jactant. Dispeream si non compertissimum habeo, maximos et antesignanos duces populorum hac (quam recitavi) plusquam septies stulta et ridicula ratiuncula motos ad meoruin libellorum damnationem. Ego, nisi iram Dei super nos sævientem flens intelligerem, quæ effeminatis pueris et fæci illi hominum ultimæ ex omni terra nos subjecit, præ indignitate rei dirumperer.

Mea sententia fuit et est hæc: satisfactionem eam quam claves queant tollere, non esse juris divini: Sin esset. non posse eam tolli per claves. Si quid aliud mihi hoc articulo isti Bullatores imponunt, suo more faciunt. Quid enim refert si Antichristus mentiatur?

Articulus Sextus.

Contritio quæ paratur per discussionem, collectionem, et detestationem peccatorum, qua quis recogitat annos suos in amaritudine animæ suæ, ponderando peccatorum gravitatem, multitudinem, fœditatem, amissionem æternæ beatitudinis, ac æternæ damnationis acquisitionem ; hæc contritio facit hypocritam, immo magis peccatorem.'

Proh incredibilem cæcitatem et inscitiam Bullarum istarum! Meus certè est articulus et Christianissimus, quem mihi innumerabilibus papis et papistis non patiar extorqueri. Hoc enim eâ doctrinâ egi, poenitentiam nullius esse momenti nisi in fide et charitate fieret: quod ipsimet docent quoque, nisi quòd, nec quid fides nec quid charitas sit, aut sciunt aut docent. Ideo duin mea