pugnant, inflammant tecta, hominum pecudumque prædas agunt, & dulcedine prædandi longius ufque a navibus procedunt. Hæc ubi Patavium funt nuntiata, (femper autem eos in armis accola Galli habebant) in duas partes juventutem dividunt. altera in regionem, qua effufa populatio nuntiabatur; altera, ne cui prædonum obvia fieret, altero itinere ad ftationem navium (millia autem quatuordecim ab oppido aberat) ducta. In naves parvas, cuftodibus interemtis, impetus factus; territique nautæ coguntur naves in alteram ripam amnis transjicere. & in terra profperum æque in palatos prædatores proelium fuerat: refugientibufque ad ftationem Græcis Veneti obfiftunt. Ita in medio circumventi hoftes cæfique; pars capti claffem indicant regemque Cleonymum tria millia abeffe. Inde, captivis proximo vico in cuftodiam datis, fluviatiles naves, ad fuperanda vada ftagnorum apte planis alveis fabricatas, pars captiva navigia armatis complent. profectique ad claffem, immobiles naves, & loca ignota plus, quam hostem, timentes, circumvadunt: fugientefque in altum acrius, quam repugnantes, ufque ad oftium amnis perfecuti, captis quibufdam incenfifque navibus hoftium, quas trepidatio in vada intulerat, victores revertuntur. Cleonymus, vix quinta parte navium incolumi, nulla regione maris Hadriatici profpere adita, difceffit. Roftra navium spoliaque Laconum, in æde Junonis veteri fixa, multi fuperfunt, qui viderunt. Patavii monumentum navalis pugnæ eo die, quo pugnatum eft, quotan pars nis follemni certamine navium in flumine oppidi medio exercetur. III. Eodem anno Romæ cum Veftinis, petentibus amicitiam, ictum eft foedus. Multiplex deinde exortus terror. Etruriam rebellare, ab Arretinorum feditionibus motu orto, nuntiabatur: ubi Cilnium genus præpotens, divitiarum invidia pelli armis cœptum fimul Marfos agrum vi tueri, in quem colonia Carfeoli deducta erat, quatuor millibus hominum fcriptis. Itaque propter eos tumultus dictus M. Valerius Maximus dictator, magiftrum equitum fibi legit M. Æmilium Paullum. id magis credo, quam Q. Fabium ea ætate atque eis honoribus Valerio fubjectum. ceterum ex Maximi cognomine ortum errorem haud abnuerim. Profectus dictator cum exercitu, proelio uno Marfos fundit. compulis deinde in urbes munitas, Milioniam, Pleftinam, Frefiliam, intra dies paucos cepit: & parte agri multatis Marfis, foedus reftituit. Tum in Etrufcos verfum bellum. &, cum dictator aufpiciorum repetendorum caufa profectus Romam effet, magifter equitum, pabulatum egreffus, ex infidiis circumvenitur; fignifque aliquot amiffis, foeda militum cæde ac fuga in caftra eft compulfus. qui terror non eo tantum a Fabio abhorret, quod fi qua alia arte cognomen fuum æquavit, tum maxime bellicis laudibus: fed etiam, quod, memor Papirianæ fævitiæ, nunquam, ut dictatoris injuffu dimicaret, adduci potuiffet. IV. Nuntiata ea clades Romam majorem, quam res erat, terrorem excivit. nam, ut exercitu de leto, ita juftitium indictum; cuftodia in portis, vigiliæ vicatim exactæ; arma, tela in muros congefta. Omnibus junioribus facramento adactis, dictator, ad exercitum miffus, omnia fpe tranquilliora & compofita magiftri equitum cura, caftra in tu tiorem locum redacta, cohortes, quæ figna amiferant, extra vallum fine tentoriis deftitutas, invenit; exercitum avidum pugnæ, quo maturius ignominia aboleretur. Itaque confeftim caftra inde in agrum Rufellanum promovit. Eo & hoftes fecuti. & quanquam ex bene gefta re fummam & in aperto certamine virium fpem habebant; tamen infidiis quoque, quas feliciter experti erant, hostem tentant. Tecta femiruta vici, per vaftationem agrorum deufti, haud procul caftris Romanorum aberant. ibi abditis armatis, pecus in confpectu præfidii Romani, cui præerat Cn. Fulvius legatus, propulfum. ad quam illecebram cum moveretur nemo ab Romana ftatione; paftorum unus, progreffus fub ipfas munitiones, inclamat alios, cunctanter ab ruinis vici pecus propellentes, quid reffarent, cum per media caftra Romana tuto agere poffent? Hæc cum legato Cærites quidam interpretarentur, & per omnes manipulos militum indignatio ingens effet, nec tamen injuffu movere auderent; jubet peritos linguæ attendere animum, paftorum fermo agrefti, an urbano, propior effet. Cum referrent, fonum linguæ, & corporum habitum, & nitorem, cultiora, quam paftoralia, effe; Ite igitur, dicite, inquit, detegant nequidquam conditas infidias: omnia fcire Romanum: nec magis jam dolo capi, quam armis vinci, poffe. Hæc ubi audita funt, & ad eos, qui confederant in infidiis, perlata, confurrectum repente ex latebris eft, & in patentem ad confpectum undique campum prolata figna. Vifa legato major acies, quam quæ ab fuo præfidio fuftineri poffet. itaque propere ad dictatorem auxilia accitum mittit; interea ipfe impetus hoftium fuftinet. V. Nuntio allato, dictator figna ferri, ac fequi armatos jubet. fed celeriora prope omnia imperio erant. Rapta extemplo figna armaque; & vix ab impetu & curfu tenebantur. cum ira ab accepta nuper clade ftimulabat, tum concitatior accidens clamor ab increfcente certamine. Urgent itaque alii alios, hortanturque figniferos, ut ocius eant. quo magis feftinantes videt dictator, eo impenfius retentat agmen, ac fenfim incedere jubet. Etrufci contra, principio exciti pugnæ, omnibus copiis aderant. Et fuper alios alii nuntiant dictatori, omnes legiones Etrufcorum capeffiffe pugnam; nec jam ab fuis refifti poffe: & ipfe cernit ex fuperiore loco, in quanto difcrimine præfidium effet. Ceterum, fatis fretus, effe etiam nunc tolerando certamini legatum, nec fe procul abeffe periculi vindicem, quam maxime vult fatigari hoftem, ut integris adoriatur viribus feffos. Quanquam lente procedunt, jam tamen ad impetum capiendum, equiti utique, modicum erat fpatium. prima incedebant figna legionum, ne quid occultum aut repentinum hoftis timeret: fed reliquerat intervalla inter ordines peditum, qua fatis laxo fpatio equi ; permitti poffent. Pariter fuftulit clamorem acies & emiffus eques libero curfu in hoftem invehitur, incompofitifque adverfus equeftrem procellam fubitum pavorem offundit. Itaque, ut prope ferum auxilium jam pæne circumventis, ita univerfa requies data eft. integri accepere pugnam: nec ea jpfa longa, aut anceps fuit. Fufi hoftes caftra repetunt, inferentibufque jam figna Romanis cedunt, & in ultimam caftrorum partem conglobantur. Hærent fugientes in anguftiis portarum: pars magna aggerem vallumque confcendunt, fi aut ex fuperiore loco tueri fe, aut fuperare aliqua & evadere poffent. Forte quodam loco male denfatus agger pondere fuperftantium in foffam procubuit: atque ea cum Deos pandere viam fugæ conclamaffent, plures inermes, quam armati, evadunt. Hoc prolio fracta iterum Etrufcorum vires : &, pacto annuo ftipendio, & duum menfium frumento, permiffum ab dictatore, ut de pace legatos mitterent Romam. Pax negata: induciæ biennii datæ. dictator triumphans in urbem rediit. Habeo auctores, fine ullo memorabili prœlio pacatam ab dictatore Etruriam effe, feditionibus tantum Arretinorum compofitis, & Cilnio genere cum plebe in gratiam reducto. Conful ex dictatura factus M. Valerius. non petentem, atque adeo etiam abfentem, creatum credidere quidam; & per interregem ea comitia facta. id unum non ambigitur, confulatum cum Appulejo Pansa geffiffe. VI. M. Valerio & Q. Appulejo confulibus, fatis pacatæ foris res fuere. Etrufcum adverfa belli res |