Liber XXIV.

Ut ex Campania in Bruttios reditum est, Hanno adiutoribus

et ducibus Bruttiis Græcas urbes tentavit, eo facilius in societate manentes Romana, quod Bruttios, quos et oderant et metuebant, Carthaginiensium partis factos cernebant. Regium 2 primum tentatum est diesque aliquot ibi nequicquam absumpti. Interim Locrenses frumentum lignaque et cetera necessaria usibus ex agris in urbem rapere, etiam ne quid relictum prædæ hostibus esset, et in dies maior omnibus portis mul- 3 titudo effundi; postremo ii modo relicti in urbe erant, qui reficere muros ac portas telaque in propugnacula congerere cogebantur. In permixtam omnium ætatium ordinumque 4 multitudinem et vagantem in agris magna ex parte inermem Hamilcar Poenus equites emisit, qui, violare quemquam vetiti, tantum, ut ab urbe excluderent fuga dissipatos, turmas obiecere. Dux ipse loco superiore capto, unde agros urbemque 5 posset conspicere, Bruttiorum cohortem adire muros atque evocare principes Locrensium ad colloquium iussit et pollicentes amicitiam Hannibalis adhortari ad urbem tradendam. Bruttiis 6 in colloquio nullius rei primo fides est; deinde ut Pœnus apparuit in collibus, et refugientes pauci aliam omnem multitudinem in potestate hostium esse afferebant, tum metu victi consulturos se populum responderunt; advocataque extemplo 7

2

contione, quum et levissimus quisque novas res novamque societatem mallent, et, quorum propinqui extra urbem interclusi ab hostibus erant, velut obsidibus datis pigneratos habe8 rent animos, pauci magis taciti probarent constantem fidem quam propalam tueri auderent, haud dubio in speciem con9 sensu fit ad Pœnos deditio. L. Atilio, præfecto præsidii, quique cum eo milites Romani erant, clam in portum deductis atque impositis in naves, ut Regium deveherentur, Hamilcarem Pœnosque ea condicione, ut foedus extemplo æquis legibus 10 fieret, in urbem acceperunt; cuius rei prope non servata fides deditis est, quum Poenus dolo dimissum Romanum incusaret, 11 Locrenses profugisse ipsum causarentur. Insecuti etiam equites sunt, si quo casu in freto æstus morari aut deferre naves in terram posset. Et eos quidem, quos sequebantur, non sunt adepti; alias a Messana traiicientes freto Regium naves con12 spexerunt. Milites erant Romani a Claudio prætore missi ad obtinendam urbem præsidio. Itaque Regio extemplo absces13 sum est. Locrensibus iussu Hannibalis data pax, ut liberi suis legibus viverent, urbs pateret Pœnis, portus in potestate Locrensium esset, societas eo iure staret, ut Pœnus Locrensem Locrensisque Poenum pace ac bello iuvaret.

Sic a freto Poni reducti, frementibus Bruttiis, quod Regium ac Locros, quas urbes direpturos se destinaverant, 2 intactas reliquissent. Itaque per se ipsi, conscriptis armatisque iuventutis suæ quindecim millibus, ad Crotonem oppug3 nandum pergunt ire, Græcam et ipsam urbem et maritimam, plurimum accessurum opibus, si in ora maris urbem ac por4 tum manibus validam tenuissent, credentes. Ea cura angebat, quod neque non accersere ad auxilium Ponos satis audebant, ne quid non pro sociis egisse viderentur, et, si Poenus rursus magis arbiter pacis quam adiutor belli fuisset, ne in libertatem Crotonis, sicut ante Locrorum, frustra pugnaretur. 5 Itaque optimum visum est, ad Hannibalem mitti legatos 6 caverique ab eo, ut receptus Croto Bruttiorum esset. Hannibal quum præsentium eam consultationem esse respondisset

et ad Hannonem eos reiecisset, ab Hannone nihil certi ablatum; nec enim diripi volebat nobilem, atque opulentam urbem, 7 et sperabat, quum Bruttius oppugnaret, Ponos nec probare nec iuvare eam oppugnationem appareret, eo maturius ad se defecturos. Crotone nec consilium unum inter populares nec 8 voluntas erat. Unus velut morbus invaserat omnes Italiæ civitates, ut plebes ab optimatibus dissentirent, senatus Romanis faveret, plebs ad Ponos rem traheret. Eam dissen- 9 sionem in urbe perfuga nuntiat Bruttiis: Aristomachum esse principem plebis tradendæque auctorem urbis, et in vasta urbe lateque moenibus disiectis raras stationes custodiasque senatorum esse; quacunque custodiant plebis homines, ea 10 patere aditum. Auctore ac duce perfuga Bruttii corona cinxerunt urbem, acceptique ab plebe primo impetu omnem præter arcem cepere. Arcem optimates tenebant, præparato 11 iam ante ad talem casum perfugio. Eodem Aristomachus perfugit, tanquam Poenis, non Bruttiis auctor urbis tradendæ fuisset.

3

Urbs Croto murum in circuitu patentem duodecim millia passuum habuit ante Pyrrhi in Italiam adventum; post vasti- 2 tatem eo bello factam vix pars dimidia habitabatur. Flumen, quod medio oppido fluxerat, extra frequentia tectis loca præterfluebat, et arx procul eis, quæ habitabantur, sex millia aberat. In urbe nobili templum ipsa urbe erat nobilius, Laciniæ Iunonis, sanctum omnibus circa populis. Lucus ibi, 4 frequenti silva et proceris abietis arboribus sæptus, læta in medio pascua habuit, ubi omnis generis sacrum deæ pecus pascebatur sine ullo pastore, separatimque greges sui cuius- 5 que generis nocte remeabant ad stabula, nunquam insidiis ferarum, non fraude violati hominum. Magni igitur fructus 6 ex eo pecore capti, columnaque inde aurea solida facta et sacrata est; inclitumque templum divitiis etiam, non tantum sanctitate fuit. Ac miracula aliqua affingunt, ut plerumque 7 tam insignibus locis. Fama est, aram esse in vestibulo templi, cuius cinerem nullo unquam moveri vento. Sed arx Crotonis, 8 una parte imminens mari, altera vergente in agrum, situ tan

3

4

tum naturali quondam munita, postea et muro cincta est, qua per aversas rupes ab Dionysio Siciliæ tyranno per dolum 9 fuerat capta. Ea tum arce, satis, ut videbatur, tuta, Croto

niatum optimates tenebant se, circumsedente cum Bruttiis eos 10 etiam plebe sua. Postremo Bruttii, quum suis viribus inex

pugnabilem viderent arcem, coacti necessitate Hannonis auxi11 lium implorant. Is condicionibus ad deditionem compellere Crotoniatas conatus, ut coloniam Bruttiorum eo deduci antiquamque frequentiam recipere vastam ac desertam bellis urbem paterentur, omnium neminem præter Aristomachum 12 movit. Morituros se affirmabant citius, quam immixti Bruttiis in alienos ritus, mores legesque ac mox linguam etiam verte13 rentur. Aristomachus unus, quando nec suadendo ad deditionem satis valebat nec, sicut urbem prodiderat, locum pro14 dendæ arcis inveniebat, transfugit ad Hannonem. Locrenses brevi post legati, quum permissu Hannonis arcem intrassent, persuadent, ut traduci se [in] Locros paterentur nec ultima 15 experiri vellent; nam hoc ut sibi liceret, impetraverant ei ab Hannibale, missis ad id ipsum legatis. Ita Crotone excessum est, deductique Crotoniatæ ad mare naves conscendunt; Locros omnis multitudo abeunt.

16

In Apulia ne hiems quidem quieta inter Romanos atque Hannibalem erat. Luceriæ Sempronius consul, Hannibal haud 17 procul Arpis hibernabat. Inter eos levia prælia ex occasione aut opportunitate huius aut illius partis oriebantur, meliorque eis Romanus et in dies cautior tutiorque ab insidiis fiebat. In Sicilia Romanis omnia mutaverat mors Hieronis regnumque ad Hieronymum nepotem eius translatum, puerum 2 vixdum libertatem, nedum dominationem modice laturum. Eam ætatem, id ingenium tutores atque amici ad præcipitandum in omnia vitia acceperunt. Quæ ita futura cernens Hiero ultima senecta voluisse dicitur liberas Syracusas relinquere, ne sub dominatu puerili per ludibrium bonis artibus partum 3 firmatumque interiret regnum. Huic consilio eius summa ope obstitere filiæ, nomen regium penes puerum futurum ratæ,

regimen rerum omnium penes se virosque suos Andranodorum et Zoippum, qui tutorum primi relinquebantur. Non 4 facile erat nonagesimum iam agenti annum, circumsesso dies noctesque muliebribus blanditiis, liberare animum et convertere ad publicam a privata curam. Itaque tutores 5 modo quindecim puero relinquit, quos precatus est moriens, ut fidem erga populum Romanum quinquaginta annos ab se cultam inviolatam servarent, iuvenemque suis potissimum vestigiis insistere vellent et disciplinæ, in qua eductus esset. Hæc mandata. Quum exspirasset, tutores, testamento prolato 6 pueroque in contionem producto (erat autem quindecim tum ferme annorum), paucis, qui per contionem ad excitandos 7 clamores dispositi erant, approbantibus testamentum, ceteris velut patre amisso in orba civitate omnia timentibus ** 1). Funus fit regium, magis amore civium et caritate quam cura 8 suorum celebre. Brevi deinde ceteros tutores summovet An- 9 dranodorus, iuvenem iam esse dictitans Hieronymum ac regni potentem; deponendoque tutelam ipse, quæ cum pluribus communis erat, in se unum omnium vires convertit.

Vix quidem vel bono moderatoque regi facilis erat favor 5 apud Syracusanos, succedenti tantæ caritati Hieronis; verum 2 enimvero Hieronymus, velut suis vitiis desiderabilem efficere vellet avum, primo statim conspectu, omnia quam disparia essent, ostendit. Nam qui per tot annos Hieronem filiumque 3 eius Gelonem nec vestis habitur nec alio ullo insigni differentes a ceteris civibus vidissent, ei conspexere purpuram ac diadema ac satellites armatos, quadrigisque etiam alborum 4 equorum interdum ex regia procedentem more Dionysii tyranni. Hunc tam superbum apparatum habitumque convenientes 5 sequebantur contemptus omnium hominum, superbæ aures, contumeliosa dicta, rari aditus non alienis modo, sed tutoribus etiam, libidines novæ, inhumana crudelitas. Itaque tantus 6 omnes terror invaserat, ut quidam ex tutoribus aut morte voluntaria aut fuga præverterent metum suppliciorum. Tres 7 1) Excidisse nonnulla videntur de regno ad Hieronymum per speciem decreti translato.