51 tam munitæ et tam validæ urbis, reputarent, et ipsum u. c. 550. Scipionem exspectatio successoris, venturi ad paratam alte- A. C. 202.. rius labore ac periculo finiti belli famam, sollicitaret, ad pacem omnium animi versi sunt. 54 XXXVII. Postero die, revocatis legatis, et cum multa Conditiones castigatione perfidiæ monitis, ut, tot cladibus edocti, tan- pacis a Scidem Deos et jusjurandum esse crederent; conditiones pacis pione dicta. dictæ: Ut liberi legibus suis viverent. 52 quas urbes, quosque agros, quibusque finibus ante bellum tenuissent, tenerent, populandique finem eo die Romanus faceret. Perfugas, fugitivosque, et captivos omnes redderent Romanis, et naves rostratas, præter decem triremes, traderent, elephantosque, quos haberent domitos: neque domarent alios. Bellum neve in Africa, neve extra Africam, injussu populi Romani gererent. Masinissæ res redderent, fœdusque cum eo facerent. Frumentum stipendiumque auxiliis, donec ab Roma legati redissent, præstarent. Decem millia talentúm argenti, 55 descripta pensionibus æquis in annos quinquaginta, solverent. Obsides centum arbitratu Scipionis darent: ne minores quatuordecim annis, neu triginta majores. Inducias ita se daturum, si per priores inducias naves onerariæ captæ, quæque fuissent in navibus, restituerentur. Aliter nec inducias, nec spem pacis ullam esse. Has conditiones legati quum 56 domum referre jussi in concione ederent, et Gisgo ad Gisgonem dissuadendam pacem processisset, audireturque a multitu- contra padine, inquieta eadem et inbelli: indignatus Hannibal, dici vetat Hanea in tali tempore audirique, adreptum Gisgonem manu sua nibal. ex superiore loco detraxit. Quæ insueta liberæ civitati species quum fremitum populi movisset, perturbatus militaris vir urbana libertate, " Novem, inquit, annorum a vobis profectus, post sextum et tricesimum annum redii. Militares artes, quas me a puero 58 fortuna nunc privata, nunc publica tam del. Gron. Crev. a rediissent Eæd. b ferre Gron. c trigesi b mum sextum Gron. Crev. 57 51 Tam munitæ et validæ urbis] Omnes nostri libri, ut Cantabrigiensis a Jac. Gronovio excussus, iterant particulam: tam munitæ et tam validæ urbis. 52 Quas urbes, quosque agros] Intellige, in Africa, ut diserte habetur apud Polybium. 53 Auxiliis] Vid. not. 80. ad 1. XXVIII. c. 16. 54 Decem millia talentum] Marcas nostrates argenti 937500. 55* Descripta] Distributa per pensiones æquas in annos quinquaginta. 56 Domum referre] Vulgo ferre. Sed jamdudum Sigonius suggessit ex libro suo referre, quod melius est: с et tuentur nostri. 57 Novem.. annorum a vobis profectus, post trigesimum et sextum annum redii] Hoc jam bis, nempe capp. 30, et 35. supra, dixit Livius, et consentit Polybius, 1. XV. Unde sequitur Annibalem, ex quo novem annos natus patria excesserat, nunquam Carthaginem ante hoc tempus rediisse. Tamen Carthagini profecto erat, quum eum Asdrubal litteris ad se arcesseret, quod narratum est, 1. XXI. c. 3. Hæc conciliari ægre posse videntur. 58* Fortuna nunc privata, nunc publica] Ea vivendi sors, quam mihi nunc privata fortuna mea, nunc publica Carthaginis fortuna dedit. cem dicare U. C. 550. docuit, probe videor scire. Urbis ac fori jura, leges, mores, A. C 202. vos me oportet doceatis. Excusata inprudentia, de pace multis verbis disseruit, quam nec iniqua, et necessaria esset. Id omnium maxime difficile erat, quod ex navibus per inducias captis nihil, præter ipsas comparebat naves: Pacem acci- neque inquisitio erat facilis, adversantibus paci, qui arguepiunt Kar- rentur. Placuit naves reddi, et homines utique inquiri. thag. Cetera, quæ abessent, æstimanda Scipioni permitti: atque ita pecunia luere Karthaginienses. Sunt qui Hannibalem ex acie ad mare pervenisse, inde præparata nave ad regem Antiochum extemplo profectum tradant: postulantique ante omnia Scipioni, ut Hannibal sibi traderetur, responsum esse, Hannibalem in Africa non esse. 60 XXXVIII. Postquam redierunt ad Scipionem legati; quæ publica in navibus fuerant, ex publicis descripta rationibus quæstores: quæ privata, profiteri domini jussi; pro ea summa pecuniæ viginti quinque millia pondo argenti Induciæ in præsentia exacta: induciæque Karthaginiensibus datæ in tres menses. tres menses. Additum, ne per induciarum tempus alio usquam, quam Romam, mitterent legatos: et, quicumque legati Karthaginem venissent, ne ante dimitterent eos, quam Romanum imperatorem, qui, et quæ petentes venissent, certiorem facerent. Cum legatis Karthaginiensibus Romam missi L. Veturius Philo, et M. Marcius Ralla, et L. Scipio imperatoris frater. 62 Perd eos dies commeatus ex Sicilia Sardiniaque tantam vilitatem annonæ effecerunt, ut pro vectura frumentum mercator nautis relinqueret. Romæ ad nuncium primum rebellionis Karthaginiensium trepidatum fuerat; jussusque erat Ti. Claudius mature in Siciliam classem ducere, atque inde in Africam trajicere, et alter consul M. Servilius ad urbem morari, donec, quo statu res in Africa essent, sciretur. Segniter omnia in comparanda deducendaque classe ab Ti. Claudio consule facta erant; quod Patres de pace Scipionis potius arbitrium esse, quibus Prodigia. legibus daretur, quam consulis, censuerant. Prodigia quoque, nunciata sub ipsam famam rebellionis, terrorem adtulerant. Cumis solis orbis minui visus, et pluit lapideo imbri. et in Veliterno agro terra ingentibus cavernis consedit, arboresque in profundum haustæ. Ariciæ forum, et circa tabernæ, Frusinone murus aliquot locis, et porta, de d Post Gron. 59 Qui arguerentur] Iis qui res in navibus captas possidere arguerentur. 60 Pecunia luere] Sic solus ThuaCeteri tam Gronoviani, quam nostri, pecuniam. Tamen vulgata lectione nihil verius. næus. 61 Viginti quinque millia pondo] Selibræ nostrates 39062. cum quatuor unciis. 62 Per eos dies] Gronovianæ editiones habent post, operarum, ut videtur, incuria. cœlo tacta: et in Palatio lapidibus pluit. Id prodigium U. C. 550. more patrio novemdiali sacro, cetera hostiis majoribus ex- A. C. 202. piata. inter quæ etiam aquarum insolita magnitudo in religionem versa. nam ita abundavit Tiberis, ut ludi Apollinares, circo inundato, extra portam Collinam ad ædem Erycinæ Veneris parati sint. Ceterum ludorum ipso die, subita serenitate orta, pompa, duci cœpta ad portam Collinam, revocata deductaque in circum est, quum decessisse inde aquam nunciatum esset. lætitiamque populo et ludis celebritatem addidit sedes sua sollemni spectaculo reddita. vexata. XXXIX. Claudium consulem, profectum tandem ab Classis urbe, inter portus Cosanum Lauretanumque atrox vis tem- Claudii Cos. pestatis adorta in metum ingentem adduxit. Populonios tempestate inde quum pervenisset, stetissetque ibi, dum reliquum tempestatis exsæviret, Ilvam insulam, et ab Ilva Corsicam, a Corsica in Sardiniam trajecit. Ibi superantem Insanos montes, multo et sævior et infestioribus locis tempestas adorta, disjecit classem. Multæ quassatæ armamentisque spoliatæ naves: quædam fractæ. Ita vexata ac lacerata classis Carales tenuit. ubi dum subductæ reficiuntur naves, hiems obpressit: circumactumque anni tempus, et, nullo prorogante imperium, privatus Ti. Claudius classem Romam reduxit. M. Servilius, ne comitiorum caussa ad urbem revocaretur, dictatore dicto C. Servilio Gemino, in provinciam est profectus. Dictator magistrum equitum P. Ælium Pætum dixit. Sæpe comitia indicta perfici tempestates prohibuerunt. itaque, quum pridie Idus Martias veteres magistratu abissent, novi subfecti non essent, respublica sine curulibus magistratibus erat. T. Manlius Torquatus pontifex eo anno mortuus. in locum ejus subfectus C. Sulpicius Galba. Ab L. Licinio Lucullo et Q. Fulvio ædilibus curulibus ludi Romani ter toti instaurati. Pecuniam ex ærario scribæ viatoresque ædilitii clam egessisse per indicem comperti, damnati sunt, non sine infamia Luculli ædilis. P. Ælius Tubero et L. Lætorius ædiles plebis vitio creati, magistratu se abdicarunt, quum ludos ludorumque caussa epulum Jovi fecissent, et signa tria ex multaticio argento facta in Capitolio posuissent. 65 Cerealia ludos dictator et magister equitum ex senatusconsulto fecerunt. 64 e magistratus Gron. Crev. 63 Pridie Idus Martias] Olim edebatur præter Idus. Correxit Sigonius, in quo assentientes habet duos e nostris codd. 64 Veteres magistratus abissent] Jubet legi Gronovius veteres magistratu abissent: ita ut ex sensu et proxime 63 f L. Eæd. sequente membro repetendi sint nomi- 65 Cerealia ludos] Sic et 1. XXXIV. U. C. 550. thaginien veniunt. lio, P. Elio Coss. 66 XL. Legati ex Africa Romani simul Karthaginiensesque A. C. 202. quum venissent Romam, senatus ad ædem Bellonæ habitus Legati Karest. ubi quum L. Veturius Philo, pugnatum cum Hannibale ses Romam esse suprema Karthaginiensibus pugna, finemque tandem lugubri bello inpositum ingenti lætitia Patrum exposuisset; adjecit, Verminam etiam, Syphacis filium, quæ parva bene gestæ rei accessio erat, devictum. in concionem inde prodire jussus, gaudiumque id populo inpartire. Tum patuere, facta gratulatione, omnia in urbe templa, supplicationesque in triduum decreta. Legatis Karthaginiensium et Philippi regis (nam ii quoque venerant) petentibus, ut senatus sibi daretur, responsum jussu Patrum ab dictatore est, consules. novos eis senatum daturos esse. Comitia inde habita. U. C. 551. creati consules Cn. Cornelius Lentulus, P. Ælius Pætus: A. C. 201. Prætores, M. Junius Pennus, cui sors urbana evenit; M. Cn. Corne- Valerius Falto Bruttios, M. Fabius Buteo Sardiniam, P.. Ælius Tubero Siciliam est sortitus. De provinciis consulum nihil ante placebat agi, quam legati Philippi regis et Karthaginiensium auditi essent. belli finem alterius, principium alterius prospiciebant animis. Cn. Lentulus consul cupidiProvincia. tate flagrabat provinciæ Africæ; seu bellum foret, facilem victoriam, seu jam finiretur, 7 finiti tanti belli se consule gloriam petens. Negare itaque prius quidquam agi passurum, quam sibi Africa decreta esset, concedente collega, moderato viro et prudenti; qui gloriæ ejus certamen cum Scipione, præterquam quod iniquum esset, etiam inpar futurum cernebat. Q. Minucius Thermus et M. Acilius Glabrio, tribuni plebis, rem, priore anno nequidquam tentatam ab Ti. Claudio consule, Cn. Cornelium tentare aiebant. Ex auctoritate Patrum latum ad populum esse, cujus vellent imperium in Africa esse. Omnes quinque et triginta tribus P. Scipioni id imperium decresse. Multis contentionibus, et in senatu et ad populum acta res, postremo eo deducta est, ut senatui permitterent. Patres igitur jurati (ita enim convenerat) censuerunt, uti consules provincias inter se compararent, sortirenturve, uter Italiam, uter classem navium quinquaginta haberet. Cui classis obvenisset, in Siciliam navigaret: si pax cum Karthaginiensibus componi nequisset, in Africam trajiceret. Consul mari, Scipio eodem, & impertire Gron. Crev. XXXIX. c. 22. Ludi Taurilia per biduum facti. De Cerealibus ludis vid. Rosinum, 1. V. c. 14. 66 Suprema Carthaginiensibus pugna] Pugna, quæ suprema, postrema fuit Carthaginiensibus, bello jam, non solum prælio victis. Scripti fere omnes, et vett. editi inserunt cum ante Car henim del. Eæd. thaginiensibus. Sed incommodam particulam omittit Regius codex. 67 Finiti tunti helli se consule] Recte videtur Perizonius legere a se consule. Sane apparebat bellum eo consule finitum iri, ut revera accidit. At cupiebat ipse ultimam bello manum imponere. quo adhuc, jure imperii terra rem gereret. Si conditiones U. c. 551. convenirent pacis, tribuni plebis populum rogarent, utrum A. C. 201. consulem, an P. Scipionem, juberent pacem dare; et quem, si deportandus exercitus victor ex Africa esset, deportare. Si pacem per P. Scipionem dari, atque ab eodem exercitum deportari jussissent, ne consul ex Sicilia in Africam trajiceret. Alter consul, cui Italia evenisset, duas legiones a M. Sextio prætore acciperet. XLI. P. Scipioni cum exercitibus, quos haberet, in provincia Africa prorogatum imperium. Prætori M. Valerio Faltoni duæ legiones in Bruttiis, quibus C. Livius priore anno præfuerat, decreta. P. Ælius prætor duas legiones in Sicilia ab Cn. Tremellio acciperet. Legio una M. Fabio in Sardiniam, quam P. Lentulus pro prætore habuisset, decernitur. M. Servilio prioris anní consuli, cum suis duabus item legionibus, in Etruria prorogatum imperium est. Quod ad Hispanias adtineret, aliquot jam annos ibi L. Cornelium Lentulum et L. Manlium Acidinum esse. 68 uti consules cum tribunis agerent, si eis videretur, ut plebem rogarent, cui juberent in Hispaniæ imperium esse. is ex duobus exercitibus in unam legionem conscriberet Romanos milites, et in quindecim cohortes socios Latini nominis, quibus provinciam obtineret: veteres milites L. Cornelius et L. Manlius in Italiam deportarent. Cornelio consuli quinquaginta navium classis ex duabus classibus, Cn. Octavii, quæ in Africa esset, P. Villii, quæ Siciliæ oram tuebatur, decreta: ut, quas naves vellet, deligeret. P. Scipio quadragintai longas naves haberet, quas habuisset. quibus si Cn. Octavium, sicut præfuisset, præesse vellet, Octavio pro prætore in eum annum imperium esset: si Lælium præficeret, Octavius Romam decederet: reduceretque naves, quibus consuli usus non esset. Et M. Fabio in Sardiniam decem longæ naves decretæ. Et consules duas legiones 14. legioniurbanas scriberi jussi: ut quatuordecim legionibus eo an- bus, 100. no, 'centum navibus longis respublica administraretur. gesta. XLII. Tum de legatis Philippi et Karthaginiensium ac- Legati Phitum. Priores Macedonas introduci placuit: quorum varia lippi. oratio fuit; partim purgantium, quæ questi erant missi ad regem a Roma legati de populatione sociorum; partim ultro accusantium quidem et socios populi Romani, sed multo infestius M. Aurelium; (quem ex tribus ad se missis 69 i quinquaginta Gron. Crev. 68 Uti consules cum tribunis] Olim editi, ut ii consules. Sigonii liber, et noster Victor. ut hi. Recte fecit, quisquis emendavit uti. 69 Centum navibus longis] Lege centum et decem. Cornelius enim navibus res |