dimissi.

U. C.551, legatis, delectu habito, substitisse, et se bello lacessisse A. C. 201. contra fædus, et sæpe cum præfectis suis signis conlatis pug

nasse) partim postulantium, ut Macedones duxque eorum Sopater, qui apud Hannibalem mercede militassent, captique in vinculis essent, sibi restituerentur. Adversus ea M. Furius, missus ad id ipsum ab Aurelio ex Macedonia, disseruit, Aurelium relictum, ne socii populi Romani, fessi populationibus atque injuria, ad regem deficerent, finibus sociorum non excessisse; dedisse operam, ne inpune in agros eorum transcenderent populutores. Sopatrum *° ex purpuratis et propinquis regis esse : eum cum quatuor millibus Macedonum et pecunia missum nuper in Africam esse, Hannibali Karthaginiensibusque auxilio. De his rebus interrogati Ma

cedones, quum perplexe responderent "lipsi, ante responsum Cum tristi tulerunt, Bellum quærere regem, et, si pergat, propediem responso inventurum. Dupliciter ab eo foedus violatum: et quod sociis

populi Romani injurias fecerit, bello armisque lacessierit : et quod hostes auxiliis et pecunia juverit. Et P. Scipionem recte atque ordine videri fecisse et facere, quod eos, qui arma contra populum Romanum ferentes 72 capti sunt, hostium numero in vinculis habeat. et M. Aurelium e republica facere, gratumque id senatui esse, quod socios populi Romani, quando

jure foederis non posset, armis tueatur. Cum hoc tam tristi Legati Kar-responso dimissis Macedonibus, legati Karthaginienses vothaginien- cati. quorum ætatibus dignitatibusque conspectis, (nam

longe primi civitatis erant) tum pro se quisque dicere, vere de pace agi. Insignis tamen inter ceteros Hasdrubal erat, (Hædum populares cognomine adpellabant) pacis semper auctor, adversusque factioni Barcinæ. 73 Eo tum plus illi auctoritatis fuit, belli culpam in paucorum cupiditatem a republica transferenti. qui quum varia oratione usus esset, nunc purgando crimina, nunc quædam fatendo, ne inpudenter

certa negantibus difficilior venia esset, nunc monendo etiam Patres conscriptos, ut rebus secundis modeste ac moderate uterentur; Si se atque Hannonem audissent Karthaginienses, et tempore uti voluissent, daturos fuisse pacis conditiones, quas tunc peterent. Raro simul hominibus bonam fortunam bonamque mentem dari. Populum Romanum eo invictum esse, quod in secundis rebus sapere et consulere meminerit. et, Hercule, mirandum fuisse, si aliter facerent. Ex

sium.

70 Ex purpuratis] Purpurati in re- in rocula ante. gum Macedonicorum aulis ii erant, qui 72 Capti sunt] Lege sint. quia dignitate ceteros anteibant, pur- 73* Eo tum plus illi auctoritatis purea veste utebantur. Horum fre. fuit] Eo tum et decentior gravique quens mentio et in libris sequentibus, viro dignior ejus oratio fuit, et fides illi et apud Curtium, et alibi passim. facilius baberi poterat.

71 Ipsi ante responsum tulerunt] 74* Er insolentia] Eos quibus nova An, antequam quidquam satis certum bona fortuna sit, quia id illis prærespondissent ? Fortasse mendun latet solitum accidat,, non capientes

ter

cernere.

insolentia, quibus nova bona fortuna sit, inpotentes le-U. C. 551. titiæ insanire. Populo Romano usitata ac prope jam ob-A. C. 2016 soleta ex victoria gaudia esse, ac plus pene parcendo victis, quam vincendo, imperium aurisse. Ceterorum 75 miserabilior oratio fuit, commemorantium, Ex quantis opibus quo recidissent Karthaginiensium res, nihil eis, qui modo orbem prope terrarum obtinuissent armis, superesse, præter Karthaginis mvenia. Iis inclusos, non terra, non mari quidquam sui juris

Urbem quoque ipsam ac penates ita habituros, si non in ea quoque, quo nihil ulterius sit, sævire populus Romanus velit. Quum flecti misericordia Patres adpareret, senatorum unum infestum perfidiæ Karthaginiensium subclamasse ferunt, Per quos Deos fædus icturi essent, quum eos, per quos ante ictum esset, fefellissent ? Per eosdem, inquit Hasdrubal, qui tam infesti sunt fædera violantibus.

XLIII. Inclinatis omnium ad pacem animis, Cn. Lentulus consul, cui classis provincia erat, senatusconsulto intercessit. Tum 16 M'. Acilius et Q. Minucius tribuni plebis ad Plebiscitum populum tulerunt, Vellent, juberentne senatum decernere, ut de pace. cum Karthaginiensibus pax fieret : et quem eam pacem dare, quemque ex Africa exercitus deportare juberent? De pace

? uti rogassent, omnes tribus jusserunt: pacem dare P. Scipionem, eumdem exercitus deportare. Ex hac rogatione senatus decrevit, ut P. Scipio ex decem legatorum senten- s. C. de tia pacem cum populo Karthaginiensi, quibus legibus ei pace. videretur, faceret. Gratias deinde Patribus egere Karthaginienses, petieruntque, ut sibi in urbem introïre, et conloqui cum civibus suis liceret, qui capti in publica custodia essent. esse in iis partim propinquos amicosque suos, nobiles homines; partim ad quos mandata a propinquis haberent. Quibus conventis, quum rursus peterent, ut sibi, quos vellent, ex iis redimendi potestas fieret; jussi nomina edere: et, quum ducentos ferme ederent, senatusconsultum factum est, Ut legati Romani ducentos ex captivis, quos Karthaginienses vellent, ad P. Cornelium Scipionem in Africam deportarent: nunciarentque ei, ut, si pax convenisset, sine pretio eos Karthaginiensibus redderet. Feciales quum in Africam ad fædus Feciales. feriendum ire juberentur; ipsis postulantibus, senatusconsultum in hæc verba factuni est : Ut 78 privos lapides silices, privasque 79 verbenas secum ferrent: uti so prætor Romanus

77

U. c. 551. his imperaret, ut fædus ferirent, illi prætorem sagmina pos-
A.C. 201. cerent. Herbæ id genus ex arce sumtum dari fecialibus

solet. Ita dimissi ab Roma Karthaginienses, quum in Afri-
cam venissent ad Scipionem, quibus ante dictum est legibus,
pacem fecerunt. Naves longas, elephantos, perfugas, fugi-
tivos, captivorum quatuor millia tradiderunt. inter quos Q.

Terentius Culleo senator fuit. Naves provectas in altum Jncensæ incendi jussit. quingentas fuisse omnis generis, quæ remis 500. nares, agerentur, quidam tradunt: quarum conspectum repente

incendium tam lugubre fuisse Penis, 81 quam si tum ipsa
Karthago arderet. De perfugis gravius, quam de fugitivis,
consultum; nominis Latini qui erant, securi percussi ; Ro-
mani in crucem sublati.

XLIV. Annis ante quadraginta pax cum Karthaginien-
sibus postremo facta erat, Q. Lutatio, A. Manlio consulibus.
bellum initum annis post tribus et viginti, P. Cornelio,
Ti. Sempronio consulibus. 82 Finitum est septimodecimo
anno, Cn. Cornelio, P. Ælio Pato consulibus. Sæpe
postea ferunt Scipionem dixisse, Ti. Claudii primum cupi-
ditatem, deinde Cn. Cornelii, fuisse in mora, quo minus id
bellum exitio Karthaginis finiret. 83 Karthagini quum pri-
ma conlatio pecuniæ diutino bello exhaustis difficilis vide-

retur, mæstitiaque et fletus in curia esset, ridentem HanRisus Han- nibalem ferunt conspectum. cujus quum Hasdrubal Hædus nibalis

, in risum increparet in publico fletu, quum ipse lacrimarum publico

caussa esset; Si, quemadmodum oris habitus cernitur oculis,
inquit, sic et animus intus cerni posset, facile vobis adpareret,
non læti, sed prope amentis malis cordis hunc, quem incre-
patis, risum esse. qui tamen nequaquam adeo est intempes-
tivus, quam vestræ istæ absurdæ atque abhorrentes lacrimæ
sunt. Tunc flesse decuit, quum ademta nobis arma, incense
naves, interdictum externis bellis. illo enim vulnere concidi-

84 Nec esse in vos, odio vestro, consultum ab Romanis
credatis. Nulla magna civitas diu quiescere potest, si foris
hostem non habet, domi invenit : ut prævalida corpora ab
externis caussis tuta videntur, sed suis ipsa viribus onerantur.
k tum del. Gron. Crev.

Karthaginiensibus Eæd.

fletu.

mus.

1

summo magistratu, et intelligimus con- Aliquot scripti, Carthagine: non pejus.
sulem. Sic supra VII. 3. qui prætor 84 Nec esse in vos] Neque existi-
marimus sit.

A. C. 201.

natus.

Tantum, nimirum, ex publicis malis sentimus, quantum ad U. c. 551.
privatas res pertinet : nec in eis quidquam acrius, quam pe-
cunia damnum, stimulat. Itaque, quum spolia victa Kar-
thagini detrahebantur, quum inermem jam ac nudam destitui
inter tot armatas gentes Africæ cerneretis, nemo ingemuit.
nunc, quia tributum ex privato conferendum est, tamquam
in publico funere comploratis. Quam vereor, ne propediem
sentiatis, levissimo in malo vos hodie lacrimasse! Hæc Han-
nibal apud Karthaginienses. Scipio, concione advocata,
Masinissam, ad regnum paternum Cirta oppido et ceteris Masinissa
urbibus agrisque, quæ ex regno Syphacis in populi Romani regno Sy-
potestatem venissent, adjectis donavit. Cn. Octavium clas-phacis do-
sem in Siciliam ductam Cn. Cornelio consuli tradere jussit.
legatos Karthaginiensium Romam proficisci, ut, quæ ab se
ex decem legatorum sententia acta essent, ea Patrum auc-
toritate populique jussu confirmarentur.

XLV. Pace terra marique parta, exercitu in naves inpo-Scipio Ro-
sito, in Siciliam Lilybæum trajecit. inde magna parte mili- mam rever-
tum in navibus missa, ipse per lætam pace non minus, pliat.
quam victoria, Italiam, effusis non urbibus modo ad haben-
dos honores, sed agrestium etiam turba obsidente vias, Ro-
mam pervenit, triumphoque omnium clarissimo urbem est
invectus. 85 Argenti tulit in ærarium pondo centum millia
viginti tria. militibus ex præda 86 quadragenos æris divisit.
Morte subtractus spectaculo magis hominum, quam trium-
phantis gloriæ, Syphax est, Tibure haud ita multo ante
mortuus, quo ab Alba traductus fuerat. 87 conspecta mors
tamen ejus fuit, quia publico funere est elatus. Hunc re-
gem in triumpho ductum Polybius, haudquaquam spernen-
dus auctor, tradit. Secutus Scipionem triumphantem est
pileo capiti inposito Q. Terentius Culleo: omnique deinde
vita, ut dignum erat, libertatis auctorem coluit. Africanum
cognomen militaris prius favor, an popularis aura, celebra-
verit, an, sicuti Felicis Sullæ Magnique Pompeii patrum
memoria, coeptum ab adsentatione familiari sit, parum
compertum habeo. Primus certe hic imperator nomine
victæ ab se gentis est nobilitatus. exemplo deinde hujus,
nequaquam victoria pares, insignis imaginum titulos clara-
que cognomina familiæ fecere.

88