1

verwacht hadden. Doch de verdienstelijke Schrijver heeft het niet eens geheel af kunnen werken (pag. 193 sq. junct. p. 8). Wij willen dan hopen, dat het hem nog gebeuren mag, door eene nadere en vollediger bewerking, het tusschenvak tusschen de belangrijke monographien, van Mr. P. SIMONS, Joh. de Witt; w. VAN HOGENDORP, Gulielm. III; en SIEGENBEEK's Slingelandt, op eene waardige wijze aan te vullen. Z. nog de Nalez. bij dit Deel.]

Bladz. 49, (George I.).

[Z. bened. op bladz. 68.]

Bladz. 58, (het Finantie-systema van Law).

[Een van de nieuwste en beste Schrijvers die de finantieele operatien (als met eigen naam, het systema genoemd) van Law, in derzelver eersten, zedigen aanleg en goede werking (1), doch later zeer overdreven

(1) BILD. zegt bl. 58, » dat hij een bank oprichtte, waarvan » de inschrijving een kapitaal van 1000 miljoen Livres be>> droeg:" doch de bank werd opgericht met een kapitaal van slechts zes mill. Livres (waarvan zelfs slechts & in geld gegeven werd, en in papier dat 60 à 70 pCt. beneden de nominale waarde gedaald was); en met dit gering kapitaal deed de nieuwe inrigting drie jaren lang verbazend veel goed. Doch met 1 Januarij 1719 maakte de Staat zich meester van de Bank, en er begon eene te groote vermenigvuldiging van bankpapier. Evenwel ging alles gedurende dit jaar nog goed. Maar in het begin van het volgende ging men op hol, en gaf men op eens voor 1925 mill. aan bankbiljetten uit, zoo dat er voor 2235 mill. in omloop waren; terwijl het geheele numerair dat Frankrijk noodig had en gebruiken kon, berekend werd op 1200 mill.; zoodat het bankpapier, geen innerlijke waarde hebbende en buitenlands niet geldig,

uitbreiding en verderfelijke gevolgen, ontwikkelt, is de beroemde Staathuishoudkundige GANILH, in zijn Essai politique sur le Revenu public, 2 Ed. Paris 1823. T. I. p. 299-334: een zeer bevattelijke opgave en weerlegging er van, vindt men bij STORCH, Cours d'Econ. polit. Note xvI. Edit. de Paris 1823 T. IV. p. 130-151. Zeer fraai beschrijft GANILH (p. 297, 298) het crediet: »qui ⚫ donne le mouvement à toutes les valeurs dès qu'elles ›existent, qui les livre à la consommation sans un équivalent réel et actuel, qui, par cette confiance si honorable pour l'espèce humaine, fait souvent naître cet équivalent qui, sans lui, n'eût pas existé, et fait sortir, d'une consommation anticipée, une reproduction plus féconde et plus abondante. Puissance admirable qui donne la vie, multiplie les moyens d'existence, de prospérité et de richesse, par la seule impulsion de la foi publique: puissance absolue et indépendante de toute force et de toute autorité, que l'on ne peut ni forcer, ni tromper, ni séduire, qui ne » connaît d'autre loi que la bonne foi et d'autre terme » que l'infidélité, qu'on peut imiter et contrefaire dans » certains temps et dans quelques circonstances, mais dont on ne se joue jamais impunément." (Doch men

natuurlijk strekken moest om zich te realiseren. En, daar men het metallick nu geheel uit de circulatie had weten te brengen, was alles misschien nog beter te recht gekomen met langzame en eenparige daling der bankbilletten tot op circa de helft der nominale waarde; waarvoor dan bij geregelde en zuinige Staathuishouding de helft der billetten langzamerhand in te trekken ware geweest; maar het Gouvernement, in plaats van, toen het stuitte, stil te staan, wilde terug treden en met bevelen terug trekken, en een système de bascule opdringen, dat (als gewoonlijk) alles bedierf. GANILH p. 311, 312.

moet ook vooral in het oog houden, waarmede hij besluit p. 334: ce qui arriva à cette époque arrivera dans » tous les temps et à toutes les époques où le crédit ne » reposera pas sur la certitude et sur la réalité des cho» ses sur lesquelles il a compté. Qu'on imagine, qu'on crée tel systéme de crédit qu'on voudra, il faut toujours que ce qui a été promis soit tenu, et que tous » les engagements se réalisent.")

D

D

Wat LAW's systema zelf betreft, zegt GANILH p. 313: » Les écrivains politiques qui ont écrit sur la chute du » système l'ont attribué, non au vice du plan, mais à l'extension imprudente qu'il reçut dans son exécution, et surtout à des mesures qui furent prises à l'insçu , de l'auteur et malgré lui. La controverse n'a jamais » eu lieu que sur ce seul point." t'Is waar, hij voegt er bij Il me semble cependant que les principes établissent clairement que le système était mal conçu, » et qu'il reposait sur une chimère que le temps et l'expérience devaient éclairer, et que sa défectuosité seule .devait rapidement entraîner sa chute."— Het is mogelijk, dat de opgetoogenheid der Fransche Natie (het engouement, om het fransche woord te gebruiken) met Law en zijn systema, hem het hoofd heeft doen draaijen, en tot overdreven stappen verleid: het is ook mogelijk, dat hij, Staatsminister geworden, schandelijk misbruik heeft gemaakt van het argloos vertrouwen van de natie, die hetgeen door Lodewijk XIV nog in hare beursen overgelaten was, om strijd kwam uitstorten voor een Gouvernement, dat recht populair scheen te willen' zijn, en te gelijk nieuw ontdek te goudmijnen aankondigde: maar het blijft de vraag, in hoe ver Law in de laatste en eigenlijk buitensporige en verderfelijke maatregelen, vrij en zelfstandig handelde? en het oordeel van SAY heeft veel gewicht bij mij, die zegt: »»c'est à

D

tort que les maux causés par ce que nous appelons le système sont mis sur le compte de Law. Cet homme

» n'avait pas de fausses notions des monnaies, ainsi » qu'on peut le voir dans un écrit qu'il publia en Ecosse, »pour persuader au Gouvernement de son pays d'établir »une banque de circulation (1).”. Law s'opposa avec force à ce changement (de la nature de ses billets de » banque): les principes furent obligés de céder au pouvoir, et les fautes du pouvoir, lorsqu'on en sentit les »fatales conséquences, furent attribuées à la fausseté des principes (2).

D

D

Over den Windhandel in Actien in Frankrijk, en in Nederland, zie men WAGEN. XVIII D. bl. 216-229. Bekend, doch steeds gezocht en ook merkwaardig, is de verzameling van spotprenten en versen, maar ook van de toen geventileerde en veelal door onderscheiden Stedelijke Regeeringen geoctroijeerde Windnegotie-Compagnien van dien tijd, — getiteld het Groote Tafereel der Dwaasheid, gedrukt in 1720, in folio formaat (3).]

(1) [In 1705: in het Nederduitsch vertaald te Amsterdam, in 1721: Aanmerkingen over den Koophandel en het Geldt, kl. 8° 192 bladz. Doch er is bijgedrukt een Historische en Geographische beschrijving van Louisiana, die niet van Law is, en met dat vroeger geschrift van hem niets gemeens heeft.]

(2) SAY, Traité d'Econ. Polit. L. I. chap. 22. Edit. de Paris 1819, T. I. p. 452, 453 sv.

(3) [» Het groote Tafereel der dwaasheid, vertoonende de op» komst, voortgang en ondergang der Actie, Bubbel en » Windnegotie, in Vrankrijk, Engeland, en de Nederlan» den, gepleegt in den Jare MDCCXX. Zijnde een Ver» sameling van alle de Conditien en Projecten van de op» geregte Compagnien van Assurantie, Navigatie, Com» mercie etc. in Nederland, zoo wel die in gebruik zijn » gebragt, als die door de H. Staten van deze Provintien

D

Bladz. 59, (bezendingen der Staten van Holland naar de Provincien van Utrecht, Zeeland enz.

tegen 't Stadhouderschap).

[WAGEN. XVIII D. bl. 244 enz. haalt telkens aan de gedrukte Stukken raakende de Deputatie van Hollandt, wegens het Stadhouderschap, gedr. 1722 (in''s Gravenhage bij P. en Is. Scheltus, ordinaris Druckers van de Ed. Gr. Mog. H. H. Staten van Holl. en W. Vriesl. 55 bl. 4o. 10 stuks): doch ik bezit in HS., het Verbaal van de Heeren van den Boetzelaar, Visscher, Marcus en Groot, haar Ed. Gr. Mog. Gedeputeerden naar Zeeland;" zeer curieus: maar ook, nog meer curieus, het Verbaal van de Heeren van Maasdam, Fabricius, Buys, Day, en den Heer Raadpens. van Hoornbeeck, » haar Ed. Gr. Mog. Gedep. aan de Heeren Staten van (de) Provintien van Gelderlant, Utrecht, en Overijssel." Uit dit stuk blijkt authentiek, dat de Deputatie naar Gelderland wel degelijk voortgang had: hoezeer wAGENAAR (XVIII D. bl. 248), VAN WYN (Bijvoegs, bl. 84) en BILDERDYK (bl. 59), stellig zeggen, dat ze achterwege bleef. Maar 's Prinsen vrienden hadden.'t stuk, onder .de hand, zoo voorzigtelijk beleid" (wagen. bl. 243),

» zijn verworpen: als meede Konstplaaten, Comedien en » Gedigten, door verscheide Liefhebbers uitgegeeven, tot » beschimpinge deezer verfoeijelijke en bedrieglijke Han» del, waar door in dit Jaar, verscheide Familien en Per» soonen van Hooge en Lage Stand zijn geruïneerd, en in >> haar middelen verdorven, en de opregte Negotie gestremd, » zoo in Vrankrijk, Engeland als Nederland. Gedrukt » tot waarschouwinge voor de Nakomelingen, in 't nood» lottige Jaar, voor veel Zotte en Wijze. 1720." Van die Conditien en Projecten bestaat ook eene eigene, zeldzamer voorkomende verzameling, in twee deelen in 4°.]

1