Page images
PDF
EPUB

NEGENDE MAAND, NEGENDE DAG.

HET VLIEGERFEEST.

Naam van den feestdag. Offerande aan de huisgoden en voorouders. De rijstkoekjes met kastanjes er in. Tshai Joeng. Offerande in de scholen aan de Goden van de Letterkunde. Het bergbeklimmen, Pique-nique's en hun legendarische oorsprong. Kornoelje. Oudheid van de pique

Het oplaten van vliegers. Literarische beteekenis van het spel. nique's. Oorsprong van den vlieger in China en Europa.

De 9de van de negende maand heet te Emoy tiông-iống-dzjíet (1), een naam die zooveel wil zeggen als de dag van het oneven getal (drie) in de tweede macht" of "de dag van driemaal drie". Enkele lieden vieren hem met een offerande aan de huisgoden en de voorouders. Bij deze gelegenheid treden als hoofdschotel op de offertafel ronde, gestoomde koekjes van rijst meel op, wier bovenkant als in segmenten is verdeeld en die elk van binnen een kastanje bevatten - koekjes die den naam van lát-tsí ko-kée (2) of kastanje- rijstkoekjes" dragen en, volgens het volksgeloof, de wonderbare eigenschap bezitten van de oogen van den offeraar krachtig en scherp te maken. De kastanjeboom komt, voor Zoover wij weten, niet, of althans uiterst zeldzaam, in zuidelijk Foehkjen voor; doch zijn vruchten worden in grooten getale uit het Noorden te Emoy ingevoerd, en wel voornamelijk in de negende maand, als wanneer zij rijp zijn en ingezameld worden. De zeldzaamheid van den boom in Foehkjen belet echter niet, dat de bovenbedoelde rijstkoekjes zeer goed een overblijfsel, een nagalm van eene overoude offerande van rijst kunnen wezen. Misschien zelfs staan zij wel in verband met de offerande der eerstelingen van het late rijstgewas, waarvan het Boek der Ceremonien" in deze bewoordingen spreekt: "In de laatste "herfst maand gebruikt de Zoon des Hemels hondevleesch en proeft hij van de paddi; "doch eerst offert hij die in den voorvaderlijken tempel" (3). Men wete, China de late rijst rijp is in de negende en de tiende maand; getuige de woorden van

(6)重陽日()栗子糕餜

(*) Li-ki, hoofdst. Maandelijksche Voorschriften".

dat in

Tshai Joeng (4) in zijn Essay over de maandelijksche Voorschriften" (5): - in de "tiende maand haalt men de paddi binnen, en de vorst proeft van die welke het eerst "rijp is; en men noemt die, welke rijpt in de negende maand, paddi van het mid"den van den zomer”.

Ook in de scholen brengt men een offerande, waarbij rijst koekjes den hoofdschotel vormen, of ook wel een offerande van louter vruchten en confituren aan de Goden van de Letterkunde. Hier en daar gaat deze plechtigheid met komedie of poppenspel ten genoege van de kinderen gepaard. Op deze wijze bereidt de jeugd zich voor tot het literarisch feest, waardoor het overige van den dag in beslag wordt genomen, en dat de lezer onder den naam van het omhoogstijgen" tingko () reeds op bladz. 402 van dit werk heeft leeren kennen.

Mannen, vrouwen en kinderen voorzien zich op den 9den van de negende maand van wijn, thee, lekkernijen en eetwaren, en trekken het gebergte in, met het doel een maaltijd onder den open hemel aan te rechten of ergens in een tempel in de heuvelachtige omstreken van hun woonplaats. Veelal zijn het de offerspijzen, die in den loop van den ochtend bij de huisofferande dienst deden, welke voor het vieren van het landelijk feest meegenomen worden. Dit uitstapje heeft een eigenaardig doel. Men wil er namelijk het ongeluk door ontloopen, dat het gezin niet alleen op den bewusten dag, maar ook in den loop van het gansche jaar te huis zou kunnen treffen, en beroept zich ter verdediging van dit zonderling gebruik op eene gebeurtenis, waarvan het Supplement op de overeenstemmende Annalen" (7) de herinnering voor het nageslacht heeft bewaard. "Hwan King (3) van Zju-Nan (9)”, zoo heet het in dit boek, volgde sedert vele jaren de lessen van Fej Tsjhang Fang (10). Deze zeide hem eens: "Op den 9den van de negende maand zal een groot "onheil uw woning treffen. Gij moet terstond heengaan om uwen huisgenooten te

(4)

Deze schrijver leefde van 133–192. Als politicus en man van lettereu blonk hij uit gedurende het woelig tijdvak, dat het einde van de dynastie der Han voorafging, schreef een commentaar op het Boek der Liederen" en den Sjoe-king en werd door den Keizer belast met het toezicht op het graveeren van den authentieken tekst der vijf kanonieke werken in de bekende groote steenen, die ten doel moesten hebben verlies of vervalsching van die oude literarische schatten voor altijd te voorkomen. In de politiek was hij een van de hevigste tegenwerkers van Toeng Isjoh (zie bladz. 81 en volg.); doch later koos bij diens partij, hetgeen tengevolge had dat hij bij den val van den overweldiger (zie bladz. 82) in de gevangenis geraakte, waar hij kort daarop stierf. Niet minder dan als humorist en schrijver is hij als wijndrinker bekend, en men verhaalt van hem, dat hij 130 pinten daags verorberen kon:- vandaar zijn bijnaam #dronken draak" . Hij was ook een erkend groot musicus. Mayers, "Reader's Manual”, 755.

(E) 月 ⇧ 章 句 (6) 登高

(7) Zie bladz. 281. (HR, in het Zuiden der provincie Honan. ('') 費長房, een bekend Taoistisch toovenaar uit de vierde eeuw.

"bevelen elk een rood zakje te maken en zich dit, met kornoeljekruid (1) gevuld, "aan den pols te binden; vervolgens moet gij een hoogte beklimmen en daar wijn "met asterbloesems drinken, opdat het ongeluk worde afgewend". King volgde de"Zen raad en besteeg met zijn geheele gezin een berg. 's Avonds keerde hij weer "terug en bevond dat zijn kippen, honden, runderen en schapen een gewelddadigen "dood hadden ondergaan. Toen Tsjhang Fang dit vernam, zeide hij op deze wijze "kan men (onheilen) vervangen" - en dat de menschen van den tegenwoordigen tijd "hoogten beklimmen en wijn drinken, en de vrouwen zakjes met kornoelje dragen "dit is hierdoor aangevangen".

Indien het waar is dat, zooals het spreekwoord zegt, "kleine dingen kleine geesten amuseeren", dan moet de geest van den Chinees stellig onder de kleine worden gerangschikt. Ruwe, krachtige of, zoo men wil, mannelijke spelen zooals bij ons in zwang zijn, moet men onder hen niet zoeken en gymnastiek, worstel- of schermpartijen, rijtoertjes en jachttochten voor vermaak zijn in zuidelijk Chins zoo goed als onbekend; maar daarentegen zijn dobbelspelen, pique-nique's en het vliegerspel er zeer in trek. Vooral is de 9de van de negende maand met zijn koelen, helderen najaarshemel aan de twee laatstgenoemde ontspanningen gewijd.

De meeste bergbeklimmers, zoowel volwassen mannen als kinderen en studenten, voorzien zich dan ook op dien dag van een vlieger, en verheugen zich reeds bij voorbaat in het vooruitzicht dien zoo hoog als maar mogelijk is in het luchtruim te doen stijgen. Want, beweren zij, hoe beter hij opgaat, des te hooger zal de rang in de letterkundige hiërarchie of in den staatsdienst zijn, dien men zal bereiken. Menigeen drijft de zucht om promotie te maken zelfs zoo ver, dat hij zijn speeltuig in een opgewonden oogenblik lossnijdt en zich gelukkig acht zoo hij het in de wolken ziet verdwijnen, doch teleurgesteld is indien het naar de aarde valt. Anderen doen elkanders vliegers ineengrijpen, halen ze daarop zoo snel zij kunnen in en trachten elk het speeltuig van de tegenpartij meester te worden een wedstrijd die, in stede van tot onaangenaamheden aanleiding te geven, het animo van het spel ten toppunt voert. Het wordt natuurlijk in den regel meer door de betrekkelijke sterkte der touwen dan door behendigheid beslist, wie van beide kampvechters de overwinning zal behalen, en dat er nu en dan wel eens een twist losbarst is zeer goed te begrijpen; - daarom worden in de omstreken van sommige steden van overheidswege ambtenaren van ondergeschikten rang gestationeerd, die door hun tusschenkomst oneenigheden beslechten. Doolittle berekent, dat jaarlijks op den

(1) Cornus officinalis? De plant komt voornamelijk in de oostelijke provinciën voor en is waarschijnlijk aan Xanthoxylon (Boymia rutaecarpa?) verwant. Zij levert zwarte, bittere zaden, die als geneesmiddel bij hoest worden aangewend en, volgens de Chineesche kruidkundigen, op den 9den van de negende maand verzameld moeten worden, zoo men wil dat zij krachtig werken. De plant dient ook wel om koorts te verdrijven. Voor zoover wij hebben kunnen nagaan, treedt zij onder de tegenwoordige Emoy-Chineezen niet meer bij het womhoogstijgen" op.

vliegerdag wel dertig- tot veertigduizend lieden de heuvelen rondom Foeh-Tsjow foe bezoeken (12).

Zooals ook reeds op bladz. 402 werd aangestipt, symboliseert dus het vliegerspel van den 9den der negende maand de promotie op de ambtelijke ladder en staat het zeer waarschijnlijk in nauw verband met de staatsexamens van de achtste maand, waarvan de uitslag ongeveer tegen het ting-ko feest wordt openbaar gemaakt. Op grond hiervan kan het niet ouder wezen dan de zevende eeuw, toen het tegenwoordig in zwang zijnde stelsel van examens in het Chineesche Rijk werd ingevoerd. Het uitgaan en feestvieren in de bergen dateert echter ontwijfelbaar van voor dien tijd; want de Kalender van King-Tsjhoe, het boek dat, zooals op bladz. 6 is gezegd, in de vijfde eeuw werd samengesteld, maakt reeds van landelijke feestmalen op dien dag gewag, terwijl zijn commentator Toe Koeng Tsjen (13), die in de zevende eeuw leefde, er nog bijvoegt, dat hij niet weet van wanneer deze dagteekenen. Of echter het oplaten van vliegers bij wijze van volksspel mede uit zoo hooge oudheid stamt, meenen wij te moeten betwijfelen. Want hoewel sommige Chineesche schrijvers (14) de uitvinding reeds toekennen aan Mih Tsze (15), den wijsgeer van de vijfde eeuw vóór onze jaartelling die, volgens de legende, een houten wouw vervaardigde die drie dagen lang vliegen kon zonder te rusten, zoo blijkt toch uit niets, dat de vlieger als speeltuig reeds vóór de samenstelling van den Kalender van King-Tsjhoe in gebruik is geweest.

Het eerste duidelijke bericht aangaande den vlieger van papier dagteekent uit het einde van de derde eeuw vóór Christus. De bekende Keizer Sji Wang (16) van de dynastie der Tshin had het toenmalige Chineesche Rijk geheel onder zijn schepter vereenigd en in handen van zijn zoon gesteld; doch deze genoot zijn troon in vrede niet. Want Lioe Pang (17), een gewezen landman, joeg zijn onderdanen tegen hem in het harnas en wist het, dank zij de bekwaamheid van zijn opperbevelhebber Han Sin (18), zóó ver te brengen, dat hij de Keizerlijke waardigheid in handen kreeg en voor zich en zijn nakomelingen de dynastie der Han kon stichten. Deze Han Sin nu vervaardigde bij zekere gelegenheid ween papieren wouw en liet dien opgaan om "den afstand tot het Wej-Jang (19) paleis te meten; want hij wilde door den grond "graven om er in te komen" (20). Andere berichten doen buitendien nog zien, dat

(12) Social Life of the Chinese", hoofdst. XXI.

[ocr errors]

(1) Zooals de wijsgeer Han Fej, die in de derde eeuw

vóór Christus leefde: ap. Khang Hi's Woordenboek in verbo; werk Hwai-nan-tsze, hoofdst. XI.

('*) 墨子.

(1) 221-209 vóór Chr. Zie bladz. 132. (1).

(*) ## (*)
('*)韓信(1)

is genoemd.

alsmede Lioe Ngan in zijn

In de stad Tsjhang-Ngan, die reeds op bladz. 82

(20) Spiegel en Bron van alle Onderzoek", hoofdst. LX.

de vlieger dikwerf, hetzij om signalen te geven of om berichten over te brengen, in oorlogstijd gebezigd werd. Zoo liet Kijen Wun (21), die in 550 in de stad TaiTsjhing (22) belegerd werd, een papieren wouw opgaan om van buiten af hulp in te roepen (23), en maakte twee eeuwen later de veldheer Tsjang Phej (24) van hetzelfde middel gebruik om een brief te zenden naar het kamp van Ma Soei (25), den beroemden veldbeer, die zich toen ter tijde bij het bedwingen der invallen van de Tibetanen zoo verdienstelijk maakte (26). Al lossen nu al die berichten de vraag niet op wanneer de vlieger voor het eerst als speelgoed in het Rijk van het Midden in zwang kwam, zoo blijkt toch één ding met vrij groote zekerheid, namelijk dat papieren vliegers reeds eeuwen en eeuwen in China bestonden vóór zij nog in Europa hun verschijning maakten. Strutt, de schrijver van de "Sports and Pastimes of the people of England" (27), zegt, dat hij voor het eerst van den vlieger melding vindt gemaakt in een klein Fransch-Engelsch woordenboek van het jaar 1690, en voegt er bij, datwanneer is onbekend - het speeltuig uit China naar Europa is overgebracht; en inderdaad, veel is er, wat voor deze veronderstelling pleit. De vliegers hebben in China bijna alle mogelijke vormen: vogels, schepen, huizen, vlinders, duizendpooten, draken, letters-doch in Emoy voor stellig meer dan de helft de gedaante van een sperwer of wouw, juist dus zooals de eerste exemplaren, die in het Rijk van het Midden werden gemaakt; ja, de geschreven naam is nog altijd door geheel China heen "papieren wouw" (28):- en nu weet iedereen dat volmaakt dezelfde naam, namelijk "paper kite", ook aan den vlieger in Engeland wordt gegeven. Waarschijnlijk dus had het eerste exemplaar, dat in dit Rijk werd ingevoerd of in navolging van China werd vervaardigd, de gedaante van een wouw.

Ook de Fransche naam "cerf volant" en de Duitsche "fliegende Drache" wijzen op een vreemde afkomst. Immers, herten komen in Frankrijk niet zoo veelvuldig voor, en in Duitschland is een draak zulk een alledaagsch voorwerp niet: dus zal men zonder bijzondere aanleiding de namen van die dieren niet aan den vlieger hebben gegeven. In de mythologie van het Chineesche volk daarentegen spelen zoowel draak als hert een rol van gewicht. Bijna overal waar het te pas komt zijne verbeelding te laten werken, neemt de Chineesche schilder, beeldhouwer of werkman

('') 簡文 (22) 臺城,

(23) Spiegel en Bron van alle Onderzoek", loc. cit.

(24) 張伾(25)馬燧

(25) Zie de "Geschiedboeken van de Thang-dynastie"; hoofdst. »Overleveringen van Thijen Jueh" (2) Boek IV, hoofdst. IV, 9.

(2). De reden waarom zoo speciaal de wouw of sperwer de grondvorm van den vlieger in China is, zal wellicht hierin zijn gelegen, dat het geschreeuw van den sperwer, volgens de bewoners van dat Rijk, een voorteeken is van wind. Zie het Woordenboek van Khang Hi in

verbo .

« PreviousContinue »