Page images
PDF
EPUB

§ 5.

DE AARD VAN DE ZIEL NA DEN DOOD.

Zielen zwerven in onnoemelijken getale rond. Zij bezitten ongeveer dezelfde organen, dezelfde eigenschappen, dezelfde behoeften als de mensch. Zij zijn jegens de levenden in den regel vijandig gezind, doen allerlei kwaad, varen in het menschelijk lichaam en veroorzaken daar ziekte en kwalen.

Spencer zegt:

"In every tribe, a death from time to time occurring, adds another ghost to "the many ghosts of those who died before. We have seen that, originally, these "ghosts are thought of as close at hand haunting the old home, lingering near "the place of burial, wandering about in the adjacent bush. Continually accumulat"ing, they form a surrounding population, usually invisible, but some of them oc"casionally seen. Here are a few illustrations.

"By Australians the supernatural beings thus derived, are supposed to be eve#rywhere the whole face of the country swarms with them thickets, watering"places, rocks. The Veddahs, who trust in the shades of their ancestors and their "children", believe that the air is peopled with spirits, that every rock and every "tree, every forest and every hill, in short, every feature of nature, has its genius "loci. The Tasmanians imagine a host of malevolent spirits and mischievous goblins "in caverns, forests, clefts, mountain-tops. To a Karen, the world is more thickly "peopled with spirits than it is with men. The spirits of the departed dead crowd "around him. And similarly the Tahitians imagined they lived in a world of spirits, "which surrounded them night and day, watching every action" (1).

Wij halen deze regelen zoo aan in hun geheel, omdat alles wat zij behelzen ook volkomen op de Chineezen toepasselijk is en zij dus een getrouwe schets van de begrippen leveren, die dit volk omtrent de onzichtbare wezens koestert. Men leze bijv. de woorden van den ouden wijsgeer Koh Hoeng, op bladz. 257 aangehaald. Wat zijn nu echter de aard en het karakter van die bij legioenen rondwarende zielen? Het ligt voor de hand, dat de onbeschaafde mensch zich deze denkt met dezelfde eigendommelijkheden behebt, als hijzelf bezit. Immers, te weinig ontwikkeld is hij nog, dan dat hij zich eigenschappen zou kunnen voorstellen naast die hij dagelijks rondom zich ziet; en bijgevolg zullen ook droomen, waaraan hij toch in de allereerste plaats zijn kennis van het wezen der duplicaten ontleent, hem in den regel deze in een kleed van menschelijke hoedanigheden voor oogen tooveren. De bedoelde voor

(1) Principles of Sociology"; hoofdst. XVI, § 117.

stelling maken zich dan ook inderdaad bijna alle bekende volkeren van de onzichtbare wezens, tot zelfs de Christelijke en Mohammedaansche toe, hetgeen Spencer in het dertiende hoofdstuk van zijn werk met talrijke voorbeelden bewijst. Ook bleek reeds uit verschillende plaatsen van dit boek, dat de Chineezen geen uitzondering op den regel maken. Zij laten immers de duplicaten hunner dooden eten, drinken en zich kleeden; zij verjagen ze als menschen door hun allerlei schrikbeelden voor oogen te stellen; zij lichten ze voor op den weg naar plaatsen waar offerspijzen te bekomen zijn; doen in hunne verbeelding ze in de Onderwereld martelingen ondergaan, die niet van aardsche pijniging verschillen enz. Dit geloof nu in de menschelijke eigenschappen, en bijgevolg in de menschelijke behoeften van de zielen, bevat de genesis, den eersten grondslag van voorvaderlijken eeredienst en, daar deze zich tot den dienst der goden heeft ontwikkeld, van alle godsdienst plechtigheden in het algemeen.

Een vijand in het leven is natuurlijk ook een vijand in den droom: voor den onbeschaafden mensch zal zijn duplicaat dus ook een vijand wezen na den dood. In den wilden staat zijn vrienden schaarsch, maar vijanden zonder tal. Haat en doodslag treden er veel sterker op den voorgrond dan bewijzen van genegenheid en maken dan ook een veel sterkeren indruk op den menschelijken geest: het ligt dus in den aard der zaak, dat de schimmen voor verreweg het grootste deel voor kwaadwillig zullen worden aangezien. Hierbij komt nog dat, zooals Lubbock zegt, wamongst the very "lowest races every other man-amongst those slightly more advanced, every man "of a different tribe is regarded as naturally, and almost necessarily hostile. A "stranger is synonymous with an enemy, and a spirit is but a member of an invisi"ble tribe" (2).

Nu heeft de wilde een verklaring in de hand voor alles wat hij niet begrijpt. Natuurverschijnselen en hunne gevolgen, heilzaam of nadeelig, schrijft hij aan die onzichtbare wezens toe; een dood vijand denkt hij zich steeds op de loer en de ziel van een vriend of betrekking bereid om te helpen als zij goed, doch gereed om kwaad te doen zoo zij slecht gemutst is; hij denkt dus ongeveer als thans nog menig Christen, die in den steun of de tegenwerking van heiligen en engelen gelooft. Onbeschaafden hebben dan ook geen andere verklaring voor gebeurtenissen, die boven hun bevatting liggen.

Nog een andere opvatting knoopt de wilde hieraan vast. Indien, zoo vraagt hij zichzelven af, de ziel in staat is om gedurende den slaap en in bezwijming het lichaam naar willekeur te verlaten, kan er dan ook geen andere even gemakkelijk in hare plaats binnenvaren? binnenvaren? En zal hiervan niet vooral door kwaadwillige geesten worden partij getrokken, met het doel om onheil te stichten?

Zoo verklaart hij dan ook koorts, hysterie, zenuwaandoening, krankzinnigheid, vallende ziekte en in het algemeen die ongesteldheden, welke het lichaam handelingen doen verrichten onafhankelijk van den vrijen wil. Verschillende volkeren, die

(2) Origin of Civilisation"; hoofdst. V.

dit staven, werden reeds op bladz. 256 van dit werk genoemd (3), en wel om te toonen dat de Chineezen lang niet de eenige bewoners van den aardbol zijn, die krachtig in de ziektebrengende invloeden van spoken en demonen gelooven. Bestaan er nu ook middelen om die invloeden te keeren? Het antwoord luidt steeds bevestigend in den mond van den onbeschaafden mensch. In de eerste plaats: verdrijf de onzichtbare wezens door iets wat machtiger is; en ten andere: stem hen door offeranden ten goede.

§ 6.

HOE DE GEESTEN VERDREVEN EN GERAADPLEEGD WORDEN.

Ongewone geestkracht, mede door bezieling van onzichtbare wezens teweeggebracht. Duivelbanners en medicijn-mannen zijn geinspireerden. Duivelbannerij in China en Europa. Waarom de Chineesche toovenaars zich martelen en vasten.

Somnambules en poppetantes in China. Het bezit van zijn beeld of bekendheid met zijn naam geeft macht over het individu. Spookverdrijverij door middel van de zoogenaamde lijfvervangers en door tijgerbeelden, kalmoes, artemisia, knoflook, reukwerk, zwaardjes. De zon als spookverdrijfster. Bezwering door den haan, den wilg, den perzik, vuurwerk en touwen.

Het laat zich gemakkelijk denken dat volkeren, die ziekte wijten aan de werking van geesten, welke in het menschelijk lichaam zijn gevaren, ook ongewone geestkracht aan dezelfde oorzaak zullen toeschrijven. De buitengewone gemoedsbeweging, die de godin Iris, volgens de Iliade, opwekte in Helena (1), .zoowel als de inspiraties van de hedendaagsche Kwakers, en in het algemeen van de Christelijke heiligen door den Heiligen Geest, die in laatste instantie op de onfeilbaarheid des Pausen uitgeloopen zijn, verschillen in grondslag niet van de stuiptrekkingen der priesters onder de Congo-negers, die hun leeken voor inspiraties van hun fetisch houden.

Duivel banners nu zijn in den regel lieden, die aan de bezieling van een weldadigen geest ongewone kracht of bekwaamheid ontleenen, en deze aanwenden om kwade demonen, die in anderen zijn gevaren, te verdrijven. Men kan dus zeker wezen hen zoogoed als overal te vinden, waar het geloof in ziekte-aanbrengende invloeden van onzichtbare wezens aangetroffen wordt en de Chineezen bevestigen deze wet.

----

Immers werd reeds op bladz. 231 en volg. in alle kleuren verhaald, hoe in

(3) Degene die hun aantal met nog vele andere wil vermeerderd zien, raadplege Spencer, hoofdst. XVII, en Lubbock, hoofdst. V.

(') Zang III. "Alzoo sprekende, gaf de godin haar een teeder verlangen.

"In het gemoed naar den eersten gemaal, hare stad en haar ouders."- Vosmaer, bladz. 55

Emoy de toovenaars door den geest die in hen is, naar de plek gedreven worden waar medicijnen voor een zieke te bekomen zijn, en zich bij het uitoefenen van die vreemdoortige geneesmethode liefst doen vergezellen door de godheid zelf, wier ziel in hen is gevaren. Tevens werd (bladz. 234) beschreven, hoe die godheid zich ook wel van hun arm bedient om de namen der geneesmiddelen neer te schrijven: vindt men dus in die toovenaars niet de Medicijn-mannen der Indianen terug, die ook niets anders dan duivelbanners waren?

Daar die klasse van toovenaars dus onder de onontwikkelde volkstammen te huis behoort en zich desniettemin in de Chineesche maatschappij heeft weten te handhaven tot op heden, zou men er al licht toe komen laag op de natie en hare beschaving neer te zien. Doch men zij niet al te voorbarig in zijn oordeel. Vooreerst houde men rekening met de spreekwoordelijke taaiheid van de zeden en gebruiken in het Rijk, en verder met hetgeen reeds op bladz. 235 ter verontschuldiging van de Chineezen werd aangevoerd, namelijk dat in hoofdzaak slechts de lagere volksklasse de diensten der toovenaars inroept, en dan nog slechts in wanhopige ziektegevallen, wanneer dus de angstige verwanten niet meer voor al hunne daden

mogen aansprakelijk gesteld worden. Bovendien lette men op den balk in ons eigen oog! Want blijkt niet uit het formulier, op bladz. 270 weergegeven, dat duivelbannerij ook een rol speelde in de Christelijke Kerk, zelfs tot in de zestiende eeuw? "Exorcism", zegt Spencer (2), "still exists in the Roman Catholic Church, which has "specially-ordained exorcists (3); and it was daily practised in the Church of England "down to 1550, when infants were exorcized before baptism, in the words "I "command thee, unclean spirit, in the name of the Father, of the Son, and of the "Holy Ghost, that thou come out and depart from these infants". Occasional exor"cism continued till 1665, if not later: a clergyman named Ruddle, licensed to "exorcize by the Bishop of Exeter, having then, according to his own account, "succeeded in laying the ghost of a woman, by the use of the means appointed for "dealing with demons-magic circle, pentacle, etc. Nor is this all. It has been an "ecclesiastical usage, lasting down to Protestant times, to exorcize the water used in "divine service: a practice inplying the primitive notion that invisible demons swarm "everywhere around."

Buitendien moet het op de creditzijde van het gezond verstand der Chineesche natie worden geplaatst, dat zij zich nooit tot onze domme en menschonteerende heksenprocessen heeft verlaagd. Want nimmer ontwikkelde zich in haar boezem het oude, natuurlijke geloof in duplicaten, geesten, zielen, spoken, demonen of wat dies meer zij, onder de hand van een heerschzuchtige priesterkaste tot een dogma van den zoo machtigen duivel, die, in staat geacht binnen het menschelijk lichaam te varen en met behulp hiervan groote onheilen te berokkenen, zooveel onschuldig heksenbloed heeft

(3) Principles of Sociology"; hoofdst. XVIII, § 132,

(3) De zeven klassen van kerkbedienaars zijn namelijk: de Deurwaarders, de Lezers, de Bezweerders, de Misbedienaars, de Sub-diakenen, de Diakenen en de Priesters.

doen vloeien en zoo veel ellende heeft gesticht. Welke zijn nu verder de middelen, die de Chineesche toovenaars bezigen om kwade geesten uit te drijven?

Zij trachten die te verschrikken door zich zoo woest toe te takelen als maar mogelijk is. Hunne lange haren laten zij vrij fladderen over de schouders en den rug; half naakt en met zwartgemaakt aangezicht loopen zij onder het maken van woeste gebaren heen en weder; slangen laten zij zich kronkelen om den hals en zelfs overdekken zij hun gansche lichaam met wonden, zoodat het bloed tot op den bodem druipt. Dit alles is reeds op bladz. 226 en volg. beschreven. Zóó verjagen zij den demon van krankheid uit de zieken (bladz. 232); zóó verdrijven zij de kwade. geesten bij het vieren van het vuurfeest uit de vlammen en van het tempelplein (bl 221); zóó helpen zij in de processies, welke veelal ten doel hebben straten en wijken van de heillooze invloeden der spoken te zuiveren, deze onzichtbare wezens naar heinde en ver verstrooien (bl. 228).

Ziehier dus een redelijke verklaring voor het vreemde gedrag en de zelfkwelling der Chineesche duivel banners. Haar juistheid wordt gestaafd door hetgeen bij andere min beschaafde volkeren geschiedt. Generally", zegt Spencer (4), "the exorcist tries to alarm "the mischievous tenant by shouts, and gesticulations, and fearful faces. Among the Californian tribes, the doctor squats down opposite the patient and barks at him after the "manner of an enraged cur, for hours together"; and a "Koniaga-doctor has a female as"sistant who does the groaning and growling.... As a type of such processes may "be taken that ascribed by Herrera to the Indians of Cumana: "if the disease increased, "they said the patient was possessed with spirits, stroked all the body over, used "words of enchantment, licked some joints, and sucked, saying they drew out spirits; "took a twig of a certain tree, the virtue whereof none but the physician knew, ">tickled their own throats with it, till they vomited and bled, sighed, roared, quak"ed, stamped, made a thousand faces, sweated for two hours, and at last brought up "a sort of thick phlegm, with a little, hard, black ball in the middle of it, which "those that belonged to the sick person carried into the field, saying "Go thy way, "Devil"."

Niet onmogelijk echter is het, dat zelfverwonding door de Chineesche toovenaars wordt te baat genomen om hun bezieling in de hand te werken. Reeds werd op bladz. 241-2 aangestipt, dat vasten zoowel in China als onder min-beschaafde volkeren voor de spook bezweerders een onmisbaar vereischte is om tot godsbezieling te geraken, daar het, zonder dat de patient het zelf begrijpt, tot overspannen verbeeldingskracht, idées fixes" en zinsbevanging leidt (5). Zou nu echter zelfpijniging,

(4) Op. et loc. cit.

(5) Ook Spencer zegt: We may again take the ideas of the Amazulu, which have been so carefully "ascertained and clearly specified, as typical of the ideas originally framed. Mark, first, that bodily deran"gement, leading to mental perturbation, is the usual preliminary. Fasting is requisite. They say the con#tinually-stuffed body cannot see secret things." Moreover, "a man who is beginning to be an Inyanga does not sleep... his sleep is merely by snatches, he becomes a house of dreams." Mark, next, that mental pertur

« PreviousContinue »