conpeteret animus, opprimerenturque quidam onerati magis iis quam tecti. Et erat in tanta caligine maior usus aurium quam oculorum. Ad gemitus vulneratorum ictusque corporum aut armorum et mixtos terrentium paventiumque clamores circumferebant ora oculosque. 5 Alii fugientes pugnantium globo inlati haerebant, alios redeuntes in pugnam avertebat fugientium agmen. Deinde, ubi in omnis partis nequiquam impetus capti, et ab lateribus montes ac lacus, a fronte et ab tergo hostium acies claudebat, apparuitque nullam nisi in 10 dextera ferroque salutis spem esse, tum sibi quisque dux adhortatorque factus ad rem gerendam, et nova de integro exorta pugna est, non illa ordinata per principes hastatosque ac triarios, nec ut pro signis antesig. nani, post signa alia pugnaret acies, nec ut in sua 15 legione miles aut cohorte aut manipulo esset; fors conglobabat, et animus suus cuique ante aut post pugnandi ordinem dabat; tantusque fuit ardor animorum, adeo intentus pugnae animus, ut eum motum terrae, qui multarum urbium Italiae magnas partes prostravit avertit- 20 que cursu rapidos amnis, mare fluminibus invexit, montes lapsu ingenti proruit, nemo pugnantium senserit.

The consul fights bravely, but is killed, and his army almost destroyed.

1

VI. Tris ferme horas pugnatum est, et ubique atrociter; circa consulem tamen acrior infestiorque pugna est. Eum et robora virorum sequebantur et ipse, qua- 25 cumque in parte premi ac laborare senserat suos, inpigre ferebat opem; insignemque armis et hostes summa vi petebant et tuebantur cives, donec Insuber eques Ducario nomen erat facie quoque noscitans consulem "En" inquit "hic est" popularibus suis, “qui legiones 30 nostras cecidit agrosque et urbem est depopulatus! Iam ego hanc victimam manibus peremptorum foede civium dabo;" subditisque calcaribus equo per confertissimam

hostium turbam impetum facit, obtruncatoque prius ar-
migero, qui se infesto venienti obviam obiecerat, consu-
lem lancea transfixit; spoliare cupientem triarii obiectis
scutis arcuere. Magnae partis fuga inde primum coe-
5 pit; et iam nec lacus nec montes pavori obstabant;
-per omnia arta praeruptaque velut caeci evadunt, arma-
que et viri super alios alii praecipitantur.
Pars magna,

ubi locus fugae deest, per prima vada paludis in aquam
progressi, quoad capitibus umerisve extare possunt, sese
Io inmergunt. Fuere quos inconsultus pavor nando etiam
capessere fugam inpulerit, quae ubi inmensa ac sine spe
erat, aut deficientibus animis hauriebantur gurgitibus aut
nequiquam fessi vada retro aegerrime repetebant atque
ibi ab ingressis aquam hostium equitibus passim truci-
15 dabantur. Sex milia ferme primi agminis per adversos
hostes eruptione inpigre facta, ignari omnium, quae post
se agerentur, ex saltu evasere, et, cum in tumulo quo-
dam constitissent, clamorem modo ac sonum armorum
audientes, quae fortuna pugnae esset, neque scire nec
20 perspicere prae caligine poterant. Inclinata denique re
cum incalescente sole dispulsa nebula aperuisset diem,
tum liquida iam luce montes campique perditas res
stratamque ostendere foede Romanam aciem. Itaque,
ne in conspectos procul inmitteretur eques, sublatis rap-
25 tim signis quam citatissimo poterant agmine sese abri-
puerunt. Postero die, cum super cetera extrema fames
etiam instaret, fidem dante Maharbale, qui cum omni-
bus equestribus copiis nocte consecutus erat, si arma
tradidissent, abire cum singulis vestimentis passurum, sese
30 dediderunt. Quae Punica religione servata fides ab
Hannibale est, atque in vincula omnes coniecti.

Extent of the Roman loss. Reception of the news at Rome.

VII. Haec est nobilis ad Trasumennum pugna atque inter paucas memorata populi Romani clades. Quinde

ام

cim milia Romanorum in acie caesa; decem milia sparsa fuga per omnem Etruriam diversis itineribus urbem petiere; duo milia quingenti hostium in acie, multi postea ex vulneribus periere. Multiplex caedes utrimque facta traditur ab aliis; ego, praeterquam quod nihil 5 auctum ex vano velim, quo nimis inclinant ferme scribentium animi, Fabium, aequalem temporibus huiusce belli, potissimum auctorem habui. Hannibal captivorum, qui Latini nominis essent, sine pretio dimissis, Romanis in vincula datis, segregata ex hostium coacer- 10 vatorum cumulis corpora suorum cum sepeliri iussisset, Flamini quoque corpus funeris causa magna cum cura inquisitum non invenit.

Romae ad primum nuntium cladis eius cum ingenti terrore ac tumultu concursus in forum populi est fac- 15 tus. Matronae vagae per vias, quae repens clades adlata quaeve fortuna exercitus esset, obvios percunctantur. Et cum frequentis contionis modo turba in comitium et curiam versa magistratus vocaret, tandem haud multo ante solis Occasum M. Pomponius praetor praetor "Pugna" 20 inquit “magna victi sumus; et quamquam nihil certius ex eo auditum est, tamen alius ab alio inpleti rumoribus domos referunt consulem cum magna parte copiarum caesum, superesse paucos aut fuga passim per Etruriam sparsos aut captos ab hoste. Quot casus ex- 25 ercitus victi fuerant, tot in curas distracti animi eorum erant, quorum propinqui sub C. Flaminio consule meruerant, ignorantium, quae cuiusque suorum fortuna esset; nec quisquam satis certum habet, quid aut speret aut timeat. Postero ac deinceps aliquot diebus ad portas 30 maior prope mulierum quam virorum multitudo stetit, aut suorum aliquem aut nuntios de iis opperiens; circumfundebanturque obviis sciscitantes neque avelli, utique ab notis, priusquam ordine omnia inquisissent, poterant. Inde varios vultus digredientium ab nuntiis 35 cerneres, ut cuique laeta aut tristia nuntiabantur, gratuantisque aut consolantis redeuntibus domos circumfusos.

Feminarum praecipue et gaudia insignia erant et luctus; unam in ipsa porta sospiti filio repente oblatam in conplexu eius expirasse ferunt, alteram, cui mors filii falso nuntiata erat, maestam sedentem domi ad primum 5 conspectum redeuntis gaudio nimio exanimatam. Senatum praetores per dies aliquot ab orto usque ad occidentem solem in curia retinent consultantes, quonam duce aut quibus copiis resisti victoribus Poenis posset.

Four thousand Roman cavalry captured in Umbria. Fabius Maximus appointed distator.

VIII. Priusquam satis certa consilia essent, repens 10 alia nuntiatur clades, quattuor milia equitum cum C. Centenio propraetore missa ad conlegam ab Servilio consule in Umbria, quo post pugnam ad Trasumennum auditam averterant iter, ab Hannibale circumventa. Eius rei fama varie homines adfecit: pars occupatis maiore 15 aegritudine animis levem ex conparatione priorum ducere recentem equitum iacturam; pars non id, quod acciderat, per se aestimare, sed, ut in adfecto corpore quamvis levis causa magis quam in valido gravior sentiretur, ita tum aegrae et adfectae civitati quodcumque ad20 versi incideret, non rerum magnitudine, sed viribus extenuatis, quae nihil, quod adgravaret, pati possent, aestimandum esse. Itaque ad remedium iam diu neque desideratum nec adhibitum, dictatorem dicendum, civitas confugit. Et quia et consul aberat, a quo uno 25 dici posse videbatur, nec per occupatam armis Punicis Italiam facile erat aut nuntium aut litteras mitti, quod numquam ante eam diem factum erat, dictatorem populus creavit Q. Fabium Maximum et magistrum equitum M. Minucium Rufum; hisque negotium ab senatu da30 tum, ut muros turresque urbis firmarent et praesidia disponerent, quibus locis videretur, pontesque rescinderent fluminum: pro urbe ac penatibus dimicandum esse, quando Italiam tueri nequissent.

Hannibal marches through Umbria and thence southward into Apulia. Fabius consults the senate.

IX. Hannibal recto itinere per Umbriam usque ad Spoletium venit. Inde cum perpopulato agro urbem oppugnare adortus esset, cum magna caede suorum repulsus, coniectans ex unius coloniae haud nimis prospere temptatae viribus, quanta moles Romanae urbis esset, 5 in agrum Picenum avertit iter non copia solum omnis generis frugum abundantem, sed refertum praeda, quam effuse avidi atque egentes rapiebant. Ibi per dies aliquot stativa habita, refectusque miles hibernis itineribus ac palustri via proelioque magis ad eventum secundo 10 quam levi aut facili adfectus. Ubi satis quietis datum praeda ac populationibus magis quam otio aut requie gaudentibus, profectus Praetutianum Hadrianumque agrum, Marsos inde Marrucinosque et Paelignos devastat circaque Arpos et Luceriam proximam Apuliae regionem. 15 Cn. Servilius consul levibus proeliis cum Gallis factis et uno oppido ignobili expugnato, postquam de conlegae exercitusque caede audivit, iam moenibus patriae metuens, ne abesset in discrimine extremo, ad urbem iter intendit.

20

Q. Fabius Maximus dictator iterum, quo die magistratum iniit, vocato senatu, ab dis orsus, cum edocuisset patres plus neglegentia caerimoniarum auspiciorumque quam temeritate atque inscitia peccatum a C. Flaminio consule esse, quaeque piacula irae deum essent ipsos 25 deos consulendos esse, pervicit, ut, quod non ferme decernitur, nisi cum taetra prodigia nuntiata sunt, decemviri libros Sibyllinos adire iuberentur. Qui inspectis fatalibus libris rettulerunt patribus, quod eius belli causa votum Marti foret, id non rite factum de integro atque 30 amplius faciundum esse, et Iovi ludos magnos et aedes Veneri Erucinae ac Menti vovendas esse, et supplicationem lectisterniumque habendum, et ver sacrum voven