Page images
PDF
EPUB

66

L. Iunio Bruto venit, cum quo forte Romam rediens ab nuntio uxoris erat conventus. Lucretiam sedentem maestam in cubiculo inveniunt. Adventu suorum lacrimae obortae. Quaerentique viro "Satin salvae?" Minime " inquit; "quid enim salvi est mulieri amissa pudicitia? 5 Vestigia viri alieni, Conlatine, in lecto sunt tuo. Ceterum corpus est tantum violatum, animus insons: mors testis erit. Sed date dexteras fidemque haud inpune adultero fore. Sex. est Tarquinius, qui hostis pro hospite priore nocte vi armatus mihi sibique, si vos viri 10 estis, pestiferum hinc abstulit gaudium." Dant ordine omnes fidem; consolantur aegram animi avertendo noxam ab coacta in auctorem delicti: mentem peccare non corpus, et unde consilium afuerit, culpam abesse. "Vos " inquit "videritis, quid illi debeatur: ego me etsi pec- 15 cato absolvo, supplicio non libero; nec ulla deinde inpudica Lucretiae exemplo vivet." Cultrum, quem sub veste abditum habebat, eum in corde defigit, prolapsaque in vulnus moribunda cecidit. Conclamat vir

paterque.

Brutus arouses the people at Rome. Tarquin is deposed and banished with all his house.

20

LIX. Brutus illis luctu occupatis cultrum ex vulnere Lucretiae extractum manantem cruore prae se tenens 66 Per hunc" inquit "castissimum ante regiam iniuriam sanguinem iuro, vosque, dii, testes facio, me L. Tarquinium Superbum cum scelerata coniuge et omni liberorum 25 stirpe ferro, igni, quacumque denique vi possim, exac turum, nec illos nec alium quemquam regnare Romae passurum." Cultrum deinde Conlatino tradit, inde Lucretio ac Valerio, stupentibus miraculo rei, unde novum in Bruti pectore ingenium. Ut praeceptum erat, iurant; 30 totique ab luctu versi in iram Brutum, iam inde ad expugnandum regnum vocantem, sequuntur ducem. Ela

5

tum domo Lucretiae corpus in forum deferunt, concientque miraculo, ut fit, rei novae atque indignitate homines. Pro se quisque scelus regium ac vim queruntur. Movet cum patris maestitia, tum Brutus castigator lacrimarum atque inertium querellarum auctorque, quod viros, quod Romanos deceret, arma capiendi adversus hostilia ausos. Ferocissimus quisque iuvenum cum armis VOluntarius adest; sequitur et cetera iuventus. Inde parte

praesidio relicta Collatiae, custodibusque datis, ne quis to eum motum regibus nuntiaret, ceteri armati duce Bruto Romam profecti. Ubi eo ventum est, quacumque incedit armata multitudo, pavorem ac tumultum facit. Rursus ubi anteire primores civitatis vident, quidquid sit, haud temere esse rentur. Nec minorem motum 15 animorum Romae tam atrox res facit, quam Collatiae fecerat. Ergo ex omnibus locis urbis in forum curritur. Quo simul ventum est, praeco ad tribunum Celerum, in quo tum magistratu forte Brutus erat, populum advocavit. Ibi oratio habita nequaquam eius pectoris 20 ingeniique, quod simulatum ad eam diem fuerat, de vi ac libidine Sex. Tarquinii, de stupro infando Lucretiae et miserabili caede, de orbitate Tricipitini, cui morte filiae causa mortis indignior ac miserabilior esset. Addita superbia ipsius regis miseriaeque et labores plebis 25 in fossas cloacasque exhauriendas demersae: Romanos homines, victores omnium circa populorum, opifices ac lapicidas pro bellatoribus factos. Indigna Servi Tulli regis memorata caedis et invecta corpori patris nefando vehiculo filia, invocatique ultores parentum dii. His 30 atrocioribusque, credo, aliis, quae praesens rerum indignitas haudquaquam relatu scriptoribus facilia subicit, memoratis incensam multitudinem perpulit, ut imperium regi abrogaret, exulesque esse iuberet L. Tarquinium cum coniuge ac liberis. Ipse iunioribus, qui ultro nominal 35 dabant, lectis armatisque ad concitandum inde adversus regem exercitum Ardeam in castra est profectus; impe

rium in urbe Lucretio, praefecto urbis iam ante ab rege instituto, relinquit. Inter hunc tumultum Tullia domo profugit exsecrantibus, quacumque incedebat, invocantibusque parentum furias viris mulieribusque.

The Tarquins go into exile. Sextus is killed at Gabii. The Republic is inaugurated with Brutus and Collatinus as the first consuls.

LX. Harum rerum nuntiis in castra perlatis cum re 5 nova trepidus rex pergeret Romam ad comprimendos motus, flexit viam Brutus senserat enim adventum, ne obvius fieret; eodemque fere tempore diversis itineribus Brutus Ardeam, Tarquinius Romam venerunt. Tarquinio clausae portae exiliumque indictum; liberato- 10 rem urbis laeta castra accepere, exactique inde liberi regis. Duo patrem secuti sunt, qui exulatum Caere in Etruscos ierunt; Sex. Tarquinius Gabios tamquam in suum regnum profectus ab ultoribus veterum simultatium, quas sibi ipse caedibus rapinisque conciverat, est 15 interfectus. L. Tarquinius Superbus regnavit annos quinque et viginti. Regnatum Romae ab condita urbe ad liberatam annos ducentos quadraginta quattuor. Duo consules inde comitiis centuriatis a praefecto urbis ex commentariis Servi Tulli creati sunt, L. Iunius Brutus 20 et L. Tarquinius Conlatinus.

TITI LIVI AB URBE CONDITA

LIBER XXI.

The subject of the third Decade is the Hannibalic or Second Punic War.

319.3.

565.

г

I. In parte operis mei licet mihi praefari, quod in principio summae totius professi plerique sunt rerum scriptores, bellum maxime omnium memorabile, quae umquam gesta sint, me scripturum, quod Hannibale 5 duce Carthaginienses cum populo Romano gessere. [Nam neque validiores opibus ullae inter se civitates gentesque contulerunt arma, neque his ipsis tantum umquam virium aut roboris fuit; et haud ignotas belli artes inter sese, sed expertas primo Punico conferebant bello, et 10 adeo varia fortuna belli ancepsque Mars fuit, ut propius periculum fuerint, qui vicerunt. Odiis etiam prope maioribus certarunt quam viribus, Romanis indignantibus, quod victoribus victi ultro inferrent arma, Poenis, quod superbe avareque crederent inperitatum victis esse. 15 Fama est etiam Hannibalem annorum ferme novem, pueriliter blandientem patri Hamilcari, ut duceretur in Hispaniam, cum perfecto Africo bello exercitum eo traiecturus sacrificaret, altaribus admotum tactis sacris iure iurando adactum se, cum primum posset, hostem fore 20 populo Romano. Angebant ingentis spiritus virum Sicilia Sardiniaque amissae :

et Siciliam nimis celeri

desperatione rerum concessam et Sardiniam inter motum Africae fraude Romanorum stipendio etiam insuper inposito interceptam.

[graphic]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
« PreviousContinue »