Ibid. § 38 : ἔτι δὲ πάντων ἅμα γιγνομένων ἡμᾶς ἂν ἅπαντα δέοι ἐκε πορίζεσθαι· εἰ δὲ τὰ μὲν περαίνοιτο, τὰ δὲ μέλλοι, ἡ ὑπάρξουσα πρόσοδος τὸ ἐπιτήδειον συγκατασκευάζει ἄν. — Praestiterit, ni fallor : ἡμᾶς ἂν ἅ(μα) πάντα. Praetera malim ἡ ἀε!) ὑπάρξουσα πρόσοδος.

Ibid., § 43 : ἔστι μὲν γὰρ δήπου περὶ τὰ μέταλλα ἐν τῇ πρὸς μεσημβρίαν θαλάττῃ τεῖχος ἐν ̓Αναφλύστῳ, ἔστι δ ̓ ἐν τῇ πρὸς ἄρκτον τεῖχος ἐν Θορικῷ. Bis pro è requiro í, cui praepositioni exitiosa fuisse videtur alterius vicinitas. Praepositio EN sic usurpata procul dubio aliena est a pedestri oratione Atheniensium.

Hipparchicus, cap. III, § 2 : Τὰς μὲν οὖν πομπὰς εἶμαι ἂν καὶ τοῖς θεοῖς κεχαρισμενωτάτας καὶ τοῖς θεαταῖς εἶναι, εἰ ὅσων ἱερὰ καὶ ἀγάλματα ἐν τῇ ἀγορᾷ ἐστι, ταῦτα ἀρξάμενοι ἀπὸ τῶν Ἑρμῶν κύκλῳ [περὶ τὴν ἀγορὰν καὶ τὰ ἱερὰ] περιελαύνοιεν τιμῶντες τοὺς θεούς. Magistelli interpretamentum, quod saepsi uncinis, pessumdat loci compositionem, et insuper eo arguitur quod graecum est περιέναι et περιελαύ νειν κατὰ τὴν ἀγοράν, non περὶ τ. ά. Praeterea vereor ne post Ο ΩΝ perierit ΘΕΩΝ, dederitque Xenophon : εἰ ὅσων (θεῶν ἱερὰ καὶ ἀγάλ ματα κτλ.

Cap. IV, § 2 : όταν μέντοι, ἀδήλου ὄντος εἰ πολεμίοις ἐντεύξει, που ρεύῃ ποι. Qua aetate vivebat Xenophon, non sic scribere Athenienses solebant, sed άδηλον ὄν.

Ibid., § 6 : suppleverim : ἣν δ ̓ ἄρα αὐτὸς ἀπείρως ἔχῃ, τῶν ἄλλων γε δὴ τοὺς ἐπιστημονεστάτους ἑκάστων (τῶν) τόπων παραλαμβάνειν, tum dele verim duo verba male repetita in his: πολὺ γὰρ διαφέρει ἡγούμενος ὁ εἰδὼς τὰς ὁδοὺς τοῦ μὴ εἰδότος, καὶ ἐπιβουλεύων δὲ πολεμίοις ὁ εἰδὼς τοὺς τόπους τοῦ μὴ εἰδότος [πολύ διαφέρει].

Ibid., § 8 : οὐ μέντοι τοῖς γε κατασκόποις δεῖ ποτε πιστεύοντα φυλακής ἀμελεῖν, ἀλλ ̓ ἀεὶ οὕτω κατεσκευάσθαι χρὴ ὥσπερ ήν ἥξοντες [εἰσ]ηγγελμένοι ὦσιν οἱ πολέμιοι. Janitoris est εισαγγέλλειν τοὺς ἀφικνουμένους, sed εἰσαγγέλλειν τοὺς πολεμίους non dicitur. Expunxerim praepositionem dittographia natam e cauda praecedentis participii. Recte deinde sequitur ἀπαγγέλλειν.

Ibid., § 18 : καὶ οἱ λύκοι δὲ τά τε ἐρημούμενα φυλακῆς ἀγρεύουσι καὶ τὰ ἐν τοῖς δυσοράτοις κλέπτουσι. — Malim ήρημωμένα.

Cap. V, § 10 : ὁπότε γε καὶ οἱ παῖδες, ὅταν παίζωσι ποσίνδα, δύνανται ἀπατᾶν προίσχοντες ὥστε ὀλίγους τ' ἔχοντες πολλοὺς δοκεῖν ἔχειν καὶ πολλοὺς προέχοντες ὀλίγους φαίνεσθαι ἔχειν. Etiam posteriore loco προίσχοντες dedisse Xenophontem probabile est, pro quo librarios substituisse vulgarem formam nihil est quod miremur, cum praegresso et sequente ἔχοντες, ἔχειν, ἔχειν, tum praesertim quum haec subsequantur verba : πῶς οὐκ ἄνδρες γε τῷ ἐξαπατῶν προσέχοντες τὸν νοῦν κτλ.

Ibid. § 13 : ἱππαρχικὸν δὲ καὶ τὸ λαβόντα πεζοὺς αὐτοῖς χρῆσθαι· ἔστι δὲ

πεζοὺς οὐ μόνον ἐν τούτοις, ἀλλὰ καὶ ὄπισθεν ἱππέων ἀποκρύψασθαι. — Perversa haec est et inaudita scribendi ratio pro ἐν ἱππεῦσιν, sed Xenophontem dedisse suspicor : οὐ μόνον ἐντὸς, ἀλλὰ καὶ ὄπισθεν ἱππέων ἀποκρύψασθαι. Cf. Cyrop. VIII, 3, 9 et Anab. VII, 8, 16.

Cap. VI, § 1. Nescio an supplendum sit : ̓Αλλὰ γὰρ οὐδὲν ἄν τις δύναιτο πλάσαι οἷον βούλεται, εἰ μὴ ἐξ ὧν γε πλάττοιτο (οὕτως παρεσκευα σμένα εἴη ὡς πείθεσθαι τῇ τοῦ χειροτέχνου γνώμῃ, οὐδέ γ ̓ ἂν ἐξ ἀνδρῶν, εἰ μὴ σὺν θεῷ οὕτω παρεσκευασμένοι ἔσονται ὡς φιλικῶς τε ἔχειν πρὸς τὸν ἄρχοντα. Voculam absorpsisse videtur similis verbi praegressi terminatio. Ibid., § 5 : ὅπως ὁρῶσι τὸν ἄρχοντα δυνάμενον ἐπὶ τοῦ ἵππου καὶ τά φρους ἀσφαλῶς περἂν καὶ τειχία ὑπερακρίζειν καὶ ἀπ ̓ ὄχθων καταίρειν καὶ ἀκοντίζειν ἱκανῶς. — Recte καταίρειν sanum esse negavit Madvigius, cuius tamen coniectura καταρρεῖν minime stabiliri videtur locis quos conferri iubet, Aristoph. Ach. 26 et Polyb. VIII, 16, 6. Si vero contuleris Aristoph., Pac. 71 et 146, intelleges quam ineptum foret h. 1. καταρρεῖν. Εquidem requiro καταθεῖν, unde primum nota confusione litterarum et factum est xarage, deinde lectum ut καταίρειν. Cf. VIII, 3 : οἱ δέ γε δεδιδαγμένοι τε καὶ εἰθισμένοι τάφρους διαπη δᾶν και τειχία ὑπεραίρειν καὶ ἐπ ̓ ὄχθους ἀνάλλεσθαι καὶ ἀφ ̓ ὑψηλῶν ἀσφα λῶς κατιέναι κτλ.

Cap. VII, § 7. Malim : τοὺς μὲν οὖν) φύλακας ἐκ τούτων ἄν τις ποιῶν ἴσως ὀρθῶς βουλεύσιτο.

Cap. VIII, § 14: οἱ δ ̓ ἀγαθοὶ ἵπποι καὶ ἱππῆς δυνατοὶ καὶ ἐξ αὐτῶν διαφεύγειν ἄλλως τ ̓ ἐὰν καὶ μηχανᾶταί τις τοῖς διώκουσι φόβον ἀπὸ τῶν περιττῶν ἱππέων. — Non sanavit hanc librorum scripturam Dindorfius edendo ἐξ αὐτῶν, cum Camerario vertens ipsos per se, quam non fuisse mentem scriptoris vel arguunt verba sequentia ἐὰν μηχανᾶταί τις τοῖς διώκουσι φόβον ἀπὸ τῶν περιττῶν ἱππέων, sic enim vix recte dicuntur ipsi per se fugere. Recte de loco impedito unde fugiant cogitavit Madvigius, coniciens ἐξ ἀναντῶν. Expectem tamen potius ἐξ ἀστιβῶν vel ἐκ δυσβατῶν vel simile quid.

Requiro

Ibid., § 23 : καὶ δυνήσονται ἃ ἂν γνῶσιν ἐγκαρτερεῖν. οἷς ἂν γνῶσιν. Verba sequentia : ἐὰν δέ ποτε αὖ ἡ φαλάγγων ἀντιτεταγ μένων ἢ χωρίων ἑκατέροις ὑπαρχόντων ἐν τῷ μέσῳ τοῖς ἱππεῦσιν ἀναστροφαί τε καὶ διώξεις καὶ ἀποχωρήσεις γίγνωνται, εἰώθασι μὲν ὡς τὰ πολλὰ ἐκ τῶν τοιούτων ὁρμᾶν μὲν [ἐκ τῶν ἀναστροφῶν] βραδέως ἀμφότεροι, τὸ δ ̓ ἐν μέσῳ τάχιστα ἐλαύνειν· ἣν δέ τις, οὕτω προδείξας, ἔπειτα [δ' ἐκ τῶν ἀναστροφῶν] ταχέως τε διώκῃ καὶ ταχέως ἀποχωρῇ, βλάπτειν τ ̓ ἂν μάλιστα τοὺς πολεμίους δύναιτο και, ὡς τὸ εἰκὸς, ἀσφαλέστατ ̓ ἂν διάγοι ταχὺ μὲν διώκων ἐν ᾧ ἂν ἐγγὺς ᾖ τοῦ ἑαυτοῦ ἰσχυροῦ, ταχὺ δὲ ἀποχωρῶν ἀπὸ τῶν τοῖς πολεμίοις ἱσχυρῶν, haec verba non expedio nisi deletis emblematis quae uncinis circumdedi, addita, nisi fallor, ab aliquo qui verba ἐκ τῶν τοιούτων male referebat ad voces ἀναστροφαί τε καὶ διώξεις καὶ ἀποχωρή

σεις, cum deberet referre ad φαλάγγων — ή χωρίων. Nam scire pervelim quid sit ὁρμᾶν et διώκειν ἐκ τῶν ἀναστροφῶν. Ne ultima quidem verba ταχὺ μὲν διώκων... ἰσχυρῶν, addita ad interpretanda verba ταχέως τε διώκῃ καὶ ταχέως ἀποχωρῇ, omissa desiderarem, nec tamen Xenophonti abiudicare ausim.

De re equestri, cap. I, § 7 : πρὸς τὸ μὴ ἐπαλλάξ, ἀλλὰ διὰ πολλού τὰ σκέλη φέρειν εὐφυέστερα. Requiro φορεῖ». Sequuntur haec : ἀπό γε μὴν τοῦ στέρνου ὁ μὲν αὐχὴν αὐτοῦ (τοῦ ἵππου sc.) μὴ ὥσπερ κάπρου προπετὴς πεφύκει, ἀλλ ̓ ὥσπερ ἀλεκτρυόνος ὀρθὸς πρὸς τὴν κορυφήν ἥκοι, λαγαρὸς δὲ εἴη τὰ κατὰ τὴν συγκαμπὴν, κτἑ. Mira sane species galli gallinacei, cuius cervix recta tendat ad verticem! Quanto verius Pollux 1, 189 : τράχηλος εὐκαμπής ὡς ἀλεκτρυόνος, ἀλλ ̓ οὐχ, ὥσπερ κάπρου, ὀρθός, cui ὀρθός est ipsum contrarium eius quod est in loco Xenophontis et prorsus idem quod ibi τῷ ὀρθός opponitur, scil. προπετής. An igitur corrigendum : ἀλλ ̓ ὥσπερ ἀλεκτρυόνος (μή) ὀρθὸς πρὸς τὴν κορυφὴν ἥκοι, λαγαρὸς δὲ εἴη κτλ. ?

Ibid., § 17. Omnino supplendum : εἶδος μὲν δὴ πώλου οὕτω δοκιμάζοντες μάλιστ ̓ ἂν ἡμῖν δοκοῦσι τυγχάνειν (ἵππου) εὔποδος καὶ ἰσχυροῦ καὶ εὐσάρκου καὶ εὐσχήμονος καὶ εὐμεγέθους. Nam sermo est non de specie quam pullus, qui emitur, iam habet, sed quam adultus equus aliquando habiturus est. Tum perperam editur εἰ δέ τινες αὐξανόμενοι με ταβάλλουσιν, ὅμως οὕτω θαρροῦντες δοκιμάζοιμεν, pro δοκιμάζωμεν, siquidem coniunctivo, non optativo, Graeci utebantur in hortando.

Cap. III, § 11 : τὰς δέ γε τῶν χαλινώσεων καὶ ἀναβάσεων ἀποκωλύσεις καὶ τἆλλα δὴ νεύματα πολὺ ἂν ἔτι μᾶλλον καταμάθοι τις, κτλ. « Cod. Α, δὴ νάματα; cod. Curerii, δεινεύματα. Quod Stephanus posuit vsúpata mire dictum foret, nec dubium videtur aliud quid latere. » Sic Dindorfus. Cogitavi de corrigendo πονηρεύματα, sed lenius possis ex hoc ipso libello corrigere ἐκνεύματα, coll. V, 4 et X, 12, quod primum de more in διανεύματα, tum in δή νεύ Ta abiisse crediderim.

Cap. VI, § 3 : ἐκ πλαγίου δ ̓ ἄν τις προσιών ἀβλαβέστατα μὲν ἑαυτῷ, πλεῖστα δ ̓ ἂν ἵππῳ δύναιτ' ἂν χρῆσθαι. Immo κάλλιστα, ut recte

legitur infra § 6.

Cap. VII, § 10 : ἠνισχείτω δέ, ἢν μὲν κυραγωγότερος ᾖ ὁ ἵππος, ἀνωτέρω[ταῖς χερσὶν], ἦν δὲ μᾶλλον ἀνακεκυφώς, κατωτέρω. Suspectum additamentum, siquidem equites Athenienses sinistra tantum habenas tenebant. Cf. § 8 et § 9, ubi recte est ή χείρ.

Cap. IX, init. Καὶ τὰ μὲν δὴ εἰρημένα ταῦτά ἐστιν, ὡς ἂν ἥκιστα μὲν ἐξαπατῷτο καὶ πῶλον καὶ ἵππον ὠνούμενος, ἥκιστα δ ̓ ἂν διαφθείροι χρώμενος κτλ. — Dubito num haec verba sana sint. Expectabam fere : καὶ τὰ μὲν δὴ εἰρημένα ταῦτα μαθόντι ἔστι γνῶναι, ὡς ἄν κτλ.

Ibid., § 4 : ότι δ ̓ ἂν ἐξαίφνης σημήνη, θυμοειδή ἵππον ὥσπερ ἄνθρωπον ταράττει, [τὰ ἐξαπιναῖα] καὶ ὁράματα καὶ ἀκούσματα καὶ παθήματα. Deleatur turpe emblema. Eiusdem farinae est quod mox legitur (§ 5) : οὐ δεῖ ἐξαπιναίως σπᾶν, ἀλλ ̓ ἠρεμαίως προσάγεσθαι τῷ χαλινῷ, πραύνοντα, οὐ βιαζόμενον [ἠρεμεΐν].

Ibid., § 7 : ἐν γὰρ τοῖς τοιούτοις ὁ θυμοειδὴς καὶ ἄγειν βία μάλιστα ἐπιχειρεῖ καὶ σὺν τῇ ὀργῇ ὥσπερ ἄνθρωπος ὀργίλος πολλάκις καὶ ἑαυτὸν καὶ τὸν ἀναβάτην πολλὰ ἀνήκεστα ἐποίησεν. - Pro ἄγειν conieci ἄττειν,

ruere.

Cap. X, § 3 : ἄνω δὲ τὸν αὐχένα [δι]αίρειν. -Vereor ne praepositio AI dittographia nata sit e sequentibus litteris AI. Recte mox (§ 4) legitur τότε αἴρει τε τὸν αὐχένα ἀνωτάτω et sic infra X, 12.

Ibid., § 17 : καὶ οἱ θεώμενοι τὸν ἵππον τοιοῦτον ἀποκαλοῦσιν ἐλευθέριον τε καὶ ἐθελουργὸν κτλ. — Verbum ἀποκαλεῖν in malam partem solet adhiberi, quare malim ἐπικαλοῦσιν, quod saepius cum illo confusum est.

Cap. XI, § 7 suppleverim : ἦν δὲ καὶ, ὅταν μὲν ἱππάζηται, (μή) μέχρι πολλοῦ ἱδρῶτος ἐλαύνηται, ὅταν δὲ καλῶς μετεωρίζῃ ἑαυτόν, ταχύ τε καταβαίνηται καὶ ἀποχαλινῶται, εὖ χρὴ εἰδέναι ὅτι ἑκὼν εἰσιν εἰς τὸ μετεωρίζειν ἑαυτόν. Sed praeterea logica dicendi ratio postulare videtur εἰς (τό τε ἱππάζεσθαι καὶὶ τὸ μετεωρίζειν ἑαυτόν. Nisi potius Xenophon scripsisse existimandus est ἑκὼν εἶσιν εἰς ταῦτα, pronomen autem, male relatum ad sola verba μετεωρίζῃ ἑαυτόν, peperisse interpretamentum τὸ μετεωρίζειν ἑαυτόν, eiusque, ut feri solet, locum occuparisse. H. VAN HER WERDEN.

QUINTILIEN, X, 1, 66.

Quintilien, en passant en revue les poètes grecs, après avoir parlé de l'ancienne comédie, passe à la tragédie: « Tragœdias primus in lucem Aeschylus protulit... Sed longe clarius inlustraverunt hoc opus Sophocles atque Euripides... » La suite des idées et l'expression même hoc opus me semblent indiquer qu'il faut lire tragoediam au lieu de tragoedias, que donnent tous les manuscrits. Quintilien a voulu dire qu'Eschyle a le premier tiré la tragédie de l'obscurité où elle était avant lui.

CH. THUROT.

DES PARTICULES ENCLITIQUES QUE, ve, ne

PLACÉES APRÈS UN E BREF.

Les bons auteurs évitaient de placer les particules enclitiques que, ve, ne, après un e bref. Il suffit de jeter les yeux sur le Latin de certains commentateurs modernes pour voir combien peut être fréquente, quand on l'admet, cette rencontre de syllabes, et pour se convaincre que, si l'on n'en trouve pas trace dans la plupart des classiques, ce ne peut être un effet du hasard; évidemment ils s'en gardaient comme d'une faute contre l'harmonie. M. L. Quicherat est, je crois, le seul qui ait encore fait cette remarque', mais il l'a restreinte à la poésie. L'examen des auteurs prouve que c'était bien une règle générale, et même, si l'on compare les chiffres respectifs d'exemples, d'obligation plus stricte encore pour la prose que pour la poésie. J'ai eu la curiosité de relever ces exemples. La longueur et l'aridité de pareilles recherches m'ont, il est vrai, obligé de les limiter et de faire un choix parmi les auteurs; mais j'ai eu soin d'y comprendre tous ceux où je pouvais le plus vraisemblablement m'attendre à rencontrer la locution suspecte; et je n'en ai laissé de côté qu'un petit nombre, dont l'époque (le siècle qui suivit Auguste, où cette licence a presque entièrement disparu) me semblait déjà une garantie, Sénèque, Pline l'Ancien, ValèreMaxime, Quintilien, Tacite, Suétone, Silius Italicus, Lucain, Valerius Flaccus, Martial, Stace. Pour Cicéron, je me suis borné aux discours. Le nombre des auteurs compulsés est donc assez considérable pour permettre d'asseoir un jugement. Ce sont: Caton (De re rustica), Varron, Cicéron (les Discours), César et ses continuateurs, Salluste, Cornelius Nepos, Tite-Live, Velleius Paterculus, Columelle, Q. Curce, Pline le Jeune, Florus, Justin, Aulu-Gelle; Plaute, Térence, Lucrèce, Catulle, Virgile, Horace, Tibulle, Properce, Ovide, Phèdre, Perse, Juvénal.

Voici le résultat de ces recherches. Je n'ai pu découvrir aucun exemple de ce genre dans Salluste, Velleius Paterculus, Q. Curce, Pline le Jeune, Florus, Justin, ni dans les discours de Cicéron; pas davantage dans Catulle, Virgile, Ovide, Phèdre, Perse, Juvénal. On peut même ajouter à cette liste Varron, à moins de vouloir lui imputer une citation de Caton, et deux vieilles formules, dont l'une

1. Traité de Versification latine, chap. XXII.

2. Je sais qu'il y en a dans les autres œuvres de Cicéron, et j'en puis même citer quatre: Brut. 56, 205; De officiis, I, 44; — Ad famil. VII, 25; - Ibid. I, 9, 20; ce dernier est douteux; Orelli ne l'a pas admis, cependant Wesenberg l'a conservé.